1- ma‟ruza
Mavzu: «Fuqoro muxofazasi fanining xozirgi davrdagi ahamiyati va vazifalari».
Vaqt: 2 soat
Ma‟ruzaning maqsadi: Talabalarga tinchlik va urush vaqtidagi Fuqoro muxofazasi
fanining maqsadi, vazifalari va ularning echimlarini xal qilish yuzasidan
o‟tkaziladigan chora - tadbirlari xamda fuqaro muxofazasining xozirgi zamon
sharoitidagi tutgan o‟rni va axamiyati to‟g‟risida talabalarga bilim berishdan iborat
Ko‟rgazmali qurollar: rasm, plakatlar, devoriy ko‟rgazmalar, va qonunlar
.
R E J A :
1. Tinchlik va urush vaqtida Fuqoro muxofazasining ahamiyati va o‟rni.
2. Favqulodda vaziyatlar bo‟yicha tuziladigan doimiy komissiyalarning tuzilishi,
maqsadi, vazifalari va ishlash tartibi.
3. Fuqoro muxofazasining tashkilotlari, tuzilmalari va jixozlari.
Mavzu bo‟yicha tayanch tushunchalar:
1.
Fuqaro muhofazasi va uning vazifalari.
2.
MXXQM tizimi va uning vazifalari.
3.
Favqulodda vaziyatlar bo‟yicha tuziladigan komissiyalar.
4.
FVV va uning vazifalari.
5.
FM ning tashkilotlardagi tuzilmalari
Fuqaro
muxofazasi
(FM)
fanining
xozirgi
davrdagi
axamiyati va vazifasi.
I.
Tinchlik va urush vaqtidagi FM ning ahamiyati va o‟rni.
Fuqaro muxofazasi – umum davlat miqyosida olib boriladigan tadbirlardan iborat
bo‟lib, axoli va xududlarni urush va tinchlik davridagi FV-lardan muxofazalash,
xalq xo‟jaligi ob‟ektlarining barqaror ishlash faoliyatini ta‟minlash, xamda tabiiy
ofat, falokat (xalokat)lar oqibatlarini bartaraf etish va kechiktirib bo‟lmaydigan
qidiruv – qutqaruv ishlari olib borishdan iborat.
FM-ning vazifasiga qo‟yidagi masalalar kiradi:
1. Talabalarni urush va tinchlik davrlarida muxofazalanish vositalari va
usullaridan unumli foydalanish, kechiktirib bo‟lmaydigan qidiruv - qutqaruv
ishlarini olib borishga o‟rgatish va talofat qurilgan vayronagarchiliklarni bartaraf
qilish ishlarida ishlash tartib qoidalari o‟rgatadi.
2. Bo‟lajak pedagoglarga FMsi shtabining tashkil etish bo‟yicha chora-tadbirlar
ishlab chiqish ketma - ketligi, o‟quvchilarni turli FV larda o‟zlarini to‟g‟ri
tutishligi va yordam berish xamda o‟zaro yordam berish usullari o‟rgatiladi.
3. Talabalarga FM-ning tashkilotlarini tuzish tartibi va o‟qitish usullariga oid
bo‟lgan savollarning echimini o‟rgatishga yordam beradi.
Fuqaro muxofazasi boy an‟analarga ega, chunki Fuqaro muxofazasi
tashkilotining boshlanishi MPVO (mestnaya protivovozdushnaya oborona –
maxaliy xavo xujumiga qarshi mudofaa - MXXKM) tuzilmasining tashkil
etilishidan boshlangan. Fuqaro muxofazasining debochasi MXXKM nemis-
fashizmining ustidan g‟alaba qozonishda katta xissa qo‟shgan. 1941 yilning
oktyabrida MXXKM dastlab Buxoro, Samarqand, Farg‟ona va boshqa
viloyatlarda tashkil etilgan. So‟ngra 1942 yilning may oyida Qoraqolpog‟istonda
shaxar shtablari tuzilib, maktab va to‟garaklarda 4,5 mln. Fuqoro 6572 guruxlarida
o‟zini ximoya qilish bo‟yicha tayyorgarlikdan o‟tkazilgan. MXXKM - ning
shaxsiy tarkibi yordamida tank kolonnalari va aviaeskadril‟yalarini tashkil
etilishiga zarur bo‟lgan mablag‟lar to‟plangan, bundan tashqari dushman ishg‟ol
qilgan xududlardan evakuatsiya qilingan aholini qabul qilish va joylashtirish
ishlarini amalga oshirishgan. Shuni ta‟kidlash joizki, O‟zbekistonda 900 mingdan
Ko‟proq bolalar, nogironlar, yaradorlar, frontdagi jangchilarning oilalari xam iliq
kutib olindi.
O‟zbek xalqi II – jaxon urushining g‟alaba bilan yakunlanishi uchun bor
imkoniyatlarini ishga soldi. Front uchun zarur bo‟lgan o‟q – dori, xarbiy texnika,
va boshqa anjomlar etkazib berishda tinimsiz mexnat qildi. Natijada O‟zbekiston
1941 – 1945 yillardagi nemis - fashizmiga qarshi olib borilgan urush davomida
frontga 2100 ta samolet, 17342 ta aviamotor, 2138 ming dona aviabomba, 17100 ta
minomet, 4500 birlikdan iborat bo‟lgan minalarni yuk qiluvchi qurollar yetkazib
berilgan. Bundan tashqari front uchun 60 mingga yaqin xarbiy – kimyoviy
apparatura, 22 mln. dona mina va 560 ming dona snaryad, 1 mln. dona granata,
dala radiostantsiyalari uchun 3 mln. dona radiolampalar, qariyb 300 mingta
parashyut, 5 ta bronepoezd, 18 ta xarbiy – sanitariya va xammom – kir yuvish
poezdi, 2200 ta ko‟chma oshxona va boshqa ko‟p miqdorda xarbiy anjomlarni
etkazib berdi.
Prezidentimiz I.Karimov 1999 yil 2 martda e‟lon qilgan Farmoyishiga ko‟ra,
9 May - Xotira va Kadrlash kuni sifatida nishonlanib kelinmoqda. Bu kunda
fashizm ustidan qozonilgan g‟alabaga xissa qo‟shgan xamda Vatanimiz
mustaqilligi uchun xayotini tikkkan xar bir inson umumxalq tomonidan yodga
olinadi. Xozirgi kunda safimizda bo‟lgan nuroniy otaxonu – onalarimiz esa doimo
e‟zozlanib qadrlanadi.
Aholini ximoya qilish bo‟yicha amalga oshirilgan muxim ishlardan biri - bu
1961 yil iyul‟ oyida MPVO ni Mudofaa vazirligi qoshida Fuqoro mudofaasi
tashkilotiga aylantirilganligi xisoblanadi. Buning ob‟ektiv sabablari - tabiiy
ofatlarning ko‟payishi, ishlab chiqarilishlardagi falokatlar, respublika xududidagi
tinchlik davrida sodir bo‟layotgan xalokatlar, qurollanish poygasi, sovuq urush va
2 - jaxon urushi xavfining yuzaga kelganligi.
1996 4 martda O‟zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga binoan
«Favqulodda vaziyatlar vazirligi» ning tashkil topilishi munosabati bilan «Fuqoro
mudofaasi» Fuqoro muxofazasi (FM) deb yuritiladigan bo‟ldi. Xozirgi kunda FM
sining axamiyati kundan – kunga ortib bormoqda. Shu vaqtgacha axolini ommaviy
kirgin qurollaridan ximoyalash vazifalari asosiy deb qaralgan bo‟lsa, endi nafaqat
ommaviy kirgin qurollaridan muxofazalash ishlarini, balki axoli va xududlarni
tabiiy ofatlar va texnogen xususiyatli xalokatlardan muxofazalash zarurligi katta
axamiyat kasb etmoqda.
O‟zbekiston Respublikasi xukumati tomonidan axoli va xududlarni turli
ko‟rinishdagi favqulodda vaziyatlardan muxofazalashga qaratilgan qkator qonunlar
chiqarilgan. Bularga quyidagi qonunlarni kiritish mumkin:
1.
O‟z.R.ning qonuni: «Axoli va xududlarni tabiiy ofatlar va
texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muxofazalash» (20 avgust 1998
yil.)
2.
O‟z.R.ning konuni: «Fuqaro muxofazasi to‟g‟risida» (26 may
2000 yil).
3.
O‟z.R.ning konuni: «Mudofaa to‟g‟risida» (yangi taxriri, 11
may 2000 yil).
4.
O‟z.R.ning konuni: «Gidrotexnik inshootlarning xavfsizligi
to‟g‟risida» (30 avgust 1999 yil) va boshqa qonunlar.
II.
Favqulodda vaziyatlar bo‟yicha tuziladigan doimiy komissiyalarning
tuzilishi, maqsadi, vazifasi va ishlash tartibi.
Tinchlik davrida yuzaga keladigan tabiiy ofatlar, falokat (xalokat) lar, ularning
oqibatlarini bartaraf qilish va shu jarayonni amalga oshirish uchun boshqaruv
ketma-ketligini doimiyligini ta‟minlash, xamda FV larni oldini olish bo‟yicha
ogoxlantirish va nazorat ishlarini ro‟yobga chiqarish maqsadida O‟z. Rning
Vazirlar Maxkamasi qoshida FV lar bo‟yicha Davlat komissiyasi (FVK), xuddi
shuningdek joylarda viloyat, shaxar va tuman xokimliklari qoshida FVK lar
tashkil etiladi.
FVK lari yuqori tashkilotlar raxbarligida ish olib borishadi va FV lar biyicha
tuziladigan Davlat komissiyasi ita xavfli falokat (xalokat) larning sabablarini
aniqlash va oqibatlarini bartaraf qilish bo‟yicha, shuningdek yirik masshtabdagi
tabiiy ofatlar biyicha chora-tadbirlar ishlab chiqishda faol qatnashadi.
Barcha tuziladigan FVKlarning tuzilish tartibi quyidagi tamoyillarga asosan
amalga oshiriladi:
1.
Xududiy asosda.
2.
Ishlab chiqarish tamoyiliga binoan.
Xududiy FVK lar O‟z.R VM ning qaroriga binoan u yoki bu mintaqada sodir
etilgan FV lar tufayli tuziladi.
FVK iz faoliyatini FVV, IIV, MXX, maxalliy tibbiyot markazlari, o‟t
o‟chirish muassasi, xarbiy qo‟mondonlik raxbariyati va Davlat nazorati
tashkilotlari bilan xamkorlikda ish yuritadi. Xududiy tamoyil asosida tuzilgan
FVKsi tomonidan chiqarilgan barcha farmoyish va buyruqlar xamma uchun
majburiy xisoblanadi. Masalan, komendant soati va boshqa farmoyishlarga xamma
bo‟ysunishi shart. FVlarning sabablari aniqlanib, qurilgan talofat va zararlar
miqdori o‟rganilgandan so‟ng , FVlar oqibatlarini bartaraf etish yuzasidan zarur
chora – tadbirlar ishlab chiqiladi. FVK tomonidan FV oqibatlari to‟liq bartaraf
etilmaguncha barcha tiklash ishlari olib boriladi.
Ishlab chiqarish tamoyiliga binoan tuzilgan FVK tomonidan joriy qilingan
farmoyish va buyruqlar faqat o‟sha ishlab chiqarish xududi uchun ta‟luqli bo‟ladi.
FVK tomonidan FVlarning sabablari aniqlanib, FVlarning oqibatlari bartaraf
qilingandan so‟ng barcha joriy qilingan farmoyish va buyruqlar bekor qilinadi.
III.
FM ning tashkilotlari, tuzilmalari va jixozlari.
FM-si xalq xijaligining xamma ob‟ektlarida tashkil etiladi: sanoat, qishloq
xijaligi, o‟quv yurtlari, tashkilotlar va turli bilinmalar qoshida.
FM-sining raisi vazifasini tashkilotning raxbari bajaradi. Raxbar FM-sining
tashkil etilishiga, ta‟minoti va tayyorgarligiga va qidiruv - qutqaruv ishlarini olib
borish ishlariga javobgar shaxs xisoblanadi.
FM-sining raisi tarmoq yo‟nalishidagi raxbarga va sa‟yi xarakat bo‟yicha
FVV ning maxalliy bo‟limining raisiga bo‟ysinadi.
Yirik korxonalarda FM sining raisi uchun aloxida o‟rindoshli lavozimi
ko‟zda tutilgan bo‟ladi. FM sining raisi tinchlik davridagi barcha tashkiliy va
tayyorgarlik tadbirlarini ishlab chiqish bo‟yicha ma‟sul hisoblanadi.
Barcha tashkilotlar qoshida FM sining faoliyatini amalga oshirish maqsadida
FM ning shtabi tashkil etiladi. O‟rindoshlikdagi muovindan tashqari FM-si
raisining buyrug‟iga binoan tashkilot qoshida FM shtabining qo‟yidagi muovinlari
tayinlanadi:
1.
Ishchi
xodimlarini
xavfsiz
joylarga
ko‟chirish,
joylashtirish va ish bilan ta‟minlash bo‟yicha;
2.
Moddiy - texnik ta‟minot (MTT) bo'yicha muovini;
3.
Shtab boshligining umumiy masalalar bo‟yicha muovini
FM-si shtabining axolini ko‟chirish va joylashtirish bo‟yicha muovinining
vazifasiga ishchi - xodimlar va ularning oilalarini xavfsiz joylarga ko‟chirish, ish
bilan ta‟minlash bo‟yicha reja tuzadi. Shu maksadda shaxardan tashqarida joy
tayyorlaydi, ishchi-xodimlarning ishga kelishi va qaytishni xamda jamoat tartibini
qo‟riqlash xizmatini boshqaradi.
FM-si shtabining MTT bo‟yicha muovini etib korxona bosh muxandisi
tayinlanadi. Uning raxbarligida qo‟yidagi tashkiliy ishlarni amalga oshiradi: tibbiy
xizmat, texnik-falokat, yong‟inga qarshi burchak, erto‟la va saqlagichlar va boshqa
xizmatlarni tashkil etadi. Bundan tashqari MTT bo‟yicha muovin tomonidan
avariya sodir etilgan xududlarda qidiruv - qutqaruv ishlarini olib borish uchun
zarur texnik xizmatiga raxbarlik qiladi.
FM-si shtabining umumiy masalalar bo‟yicha muovini tomonidan qo‟yidagi
ishlar xajmi amalga oshirilishi ko‟zda tutiladi: barcha bo‟limlar tarkibidagi shaxsiy
tarkibning ishga layoqatli bo‟lgan qismini aniqlaydi va ish rejasi ishlab chiqiladi.
Shu bilan birgalikda shaxsiy tarkibning qanchasi qay darajada davolanishga
muxtojligi, ular uchun zarur bo‟lgan suv va oziq – ovqat maxsulotlariga bo‟lgan
extiyoj xamda ularni ta‟minlashga oid ishlar xajmini amalga oshirish va nazorat
qilish ishlari yuklatiladi.
Yirik korxonalardagi FM shtabining tarkibiga: shtab boshlig‟i va uning
muovinlari faoliyat yuritishadi. FM shtab boshlig‟iining birinchi muovini buyruq
va farmoyishlar (rais nomidan) chiqarish xuquqiga ega.
FM siga yuklatiladigan vazifalarni ijro etish uchun quyidagi xizmatlar tashkil
etiladi: radioaktiv va ximiyaviy nazorat posti (RXNP), aloqa va ogoxlantirish,
jamoat tartibini qo‟riqlash, yong‟inga qarshi, meditsina, texnik-falokat, erto‟la va
saqlagichlar, energetika va yorug‟likdan yashirish, radiatsiya va ximiyaga qarshi
ximoyalanish, MTT, transport suv va oziq – ovqat maxsulotlari bilan ta‟minlash
va boshqalar.
Ogoxlantirish va aloqa xizmati, aloqa uzeli (bilimi) va uning boshlig‟i asosida
tashkil etiladi. Uning vazifasiga: FVning yuzaga kelishi to‟g‟risida ma‟lumotni o‟z
vaqtida FVVning maxalliy bo‟limlariga, FMning shaxsiy tarkibiga etkazish va zrur
ogoxlantirish ishlarini olib borish ishlari yuklatiladi. FM ning signal va
ma‟lumotlarini etkazish, aloqaning doimo tayyorgarlik xolatiga javob berish, aloqa
qurilmalaridagi nosozliklarni bartaraf qilish va boshqa vazifalar yuklatiladi.
Jamoat tartibini saqlash xizmatiga-IIb xodimlari bilan birgalikda shaxsiy va
jamoa mulkining talon-taroj qilinishiga yo‟l qo‟ymaslik, barcha Fuqarolar
tomonidan belgilangan tartib – qoidalarga to‟liq rioya qilishlarini nazorat qilish
vazifalari yuklatiladi. Shu bilan birgalikda ro‟yxatga olingan ob‟ektlarning
qo‟riqlanishiga javob berishadi.
Radioaktiv va ximiyaviy zaxarlanish posti (RXNP) xizmati ximiya
laboratoriyalari qoshida tashkil qilinadi. Vazifasi: Ishchi-xizmatchilar va FMning
shaxsiy tarkibini, suv bilan ta‟minlash manbalari, oziq-ovqat omborlari va boshqa
ob‟ektlarning radioaktiv va zaxarlovchi moddalar bilan zararlanganlik darajasini
aniqlaydi va muxofazalash bo‟yicha tadbirlar ishlab chiqadi. Shaxsiy va jamoani
muxofazalash xamda joylardagi maxsus texnikaning xolatini nazorat qiladi. RXNP
FMning shaxsiy tarkibini dozimetro‟k asboblar yordamida radioaktiv va ximiyaviy
zararlanish darajalarini aniqlashdan tashqari axoli va FMning shaxsiy tarkibini
sanitar ko‟rikdan o‟tkazish ishlarini amalga oshiradi.
Yong‟inga qarshi xizmat-yong‟inga qarshi tadbirlar ishlab chiqadi va nazorat
qiladi, yong‟inlarni o‟chirish va RXNP xizmatiga yordam beradi.
Texnik-falokat xizmati. Vazifasi: asosiy inshootlarning barqaror ishlash
faoliyatini ta‟minlash, muxandislik qurilmalarining uzluksiz ishlashini, falokat
oqibatlarini bartaraf qilish, vayronalardan tozalash va odamlarni qutqarish
jarayonida qatnashadi.
Meditsina xizmati-poliklinika, medpunktlar bazalarida tashkil etiladi.
Vazifasi: tibbiyot bo‟linmalarining doimo tayyorligini ta‟minlaydi, sangigienik va
profilaktik tadbirlarni ishlab chiqish, jaroxatlanganlarga 1-chi tibbiy yordam
ko‟rsatish, davolash maskanlariga jo‟natish, joylashtirish va boshqa xizmatlarni
bajaradi.
Transport xizmati-korxonalardagi transport bo‟linmalari va garajlar bazasida
tashkil etiladi. Axolini ko‟chirish, ish joyiga etkazish, xalokat sodir etilgan
joylarga texnikani etkazish, talofat ko‟rganlarni olib chiqish va boshqa ishlarga jalb
qilinadi.
MTT xizmati korxonalarning MTT bilimlari bazasida tashkil etiladi. Vazifasi:
MTT ning rejasini tuzadi, o‟z vaqtida kerakli jixozlar bilan ta‟minlash, texnikani
ta‟mirlash, kerakli erga etkazib berish, saqlash va xisobot berib borish, axoliga
oziq-ovqat va zarur jixozlar bilan ta‟minlash masalalarini xal etadi.
Energota‟minoti va yorug‟likdan yashirish xizmati bosh-energetik qoshida
tashkil etiladi. Vazifasi: uzluksiz ravishda gaz, yonilg‟i, elektroenergiya bilan
ta‟minlash, yorug‟likdan yashirish va qutqaruv ishlarida ishtirok etadi.
Ma‟ruza bo‟yicha nazorat savollari
1.
Fuqaro muhofazasi nimalarni o‟rgatadi va uning
vazifalari nimalardan iborat
2.
MXXQM tizimi qachon tashkil etilgan va uning vazifalari.
3.
Favqulodda vaziyatlar bo‟yicha tuziladigan komissiyalarning tuzilishi va
ishlash tartibi
4.
Oz.R. da FVVligi qachon tashkil etilgan va uning vazifalari.
5.
O‟quv yurtlaidagi FM ning tashkilotlardagi tuzilmalari
|