MüNDƏRİcat giriş
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Adaptasiya proqram kreditləri - uzunmüddətli inkişaf proqramlarının
reallaşdırılmasına kömək məqsədilə təqdim olunur. Fövqəladə bərpa kreditləri - adətən ölkə iqtisadiyyatına ağır zərbə vurmuş müharibə, təbii fəlakət kimi fövqəladə hadisələrdən sonra istehsalı bərpa etmək məqsədilə verilir. Maliyyə vasitəçilərinə verilən kreditlər - yerli maliyyə institutlarına investisiya tələblərini ödəmək məqsədilə uzun müddətə verilən kreditlərdir. Bu kreditlər maliyyə sektorunda islahatlar, maliyyə sisteminin rəqabət qabiliyyətliyinin artırılması məqsədilə verilir. 4 “ Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar” Müzəffər Məmmədov, Elçin İbadov, Bakı 2008 dərslik 10 Eksperimental və innovasiya kreditləri - bu kiçik investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsi məqsədilə verilir və həcmi adətən 5 mln ABŞ dolları, layihənin müddəti isə 2-3 il olur. Konkret investisiya layihələrinə verilən kreditlər - iqtisadi, sosial və institutsional infrastrukturun yaradılması, bərpası məqsədilə həyata keçirilən layihələrə dəstək məqsədilə verilir. Sahəvi əhəmiyyəti olan investisiya kreditləri - konkret sektorlarda dövlət proqramlarına təqdim olunur. Texniki yardım kreditləri - üzv ölkələrə institutsional potensialın artırılması məqsədilə təqdim olunur. İnkişaf məqsədilə verilən kreditlər institusional və siyasi islahatların dəstəklənməsi məqsədilə tezləşdirilmiş maliyyə resurslarının ayrılması yolu ilə təqdim olunur. Adətən 1-3 il müddətinə verilir. Son 2 onillik ərzində bu kreditlər Dünya Bankı tərəfindən ayrılan bütün kreditlərin 20-25%-ni təşkil etmişdir. 5 Dünya Bankının əldə etdiyi bir sıra nailiyyətlərə nəzər yetirək: -əhalinin orta yaş müddəti 55-dən 65-ə qalxmışdır; -yaşlı əhali arasında savadlıların sayı iki dəfə artmışdır; -məktəblərdə oxuyan şagirdlərin sayı 411 milyondan 681 milyona çatmışdır; -uşaq ölümü 50 % azalmışdır. DB-nin əsas məqsədi özünün maliyyə, kadr və geniş təcrübə imkanlarından istifadə etməklə kasıb ölkələrin yoxsul əhalisinə yardım etmək, ölkələrə yoxsulluğun aradan qaldırılması, iqtisadi artımın təmin olunması və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə kömək etməkdir. 100-dən artıq İEOÖ-lə əməkdaşlıq etməklə DB həmin ölkələrdə səhiyyə və təhsil sistemini inkişaf etdirməyə, korrupsiya ilə mübarizə aparmağa, kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsinə, yol və limanlarn tikilməsinə və ətraf mühitin qorunmasına kömək 5 “ Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar” Müzəffər Məmmədov, Elçin İbadov, Bakı 2008 dərslik 11 edir. Dünya Bankının yoxsulluğun azaldılması strategiyasının 2 mühüm prinsipi aşağıdakılardır: - Əlverişli investisiya mühitinin yaradılmasına dəstək; - Kasıb əhaliyə səlahiyyətlərin verilməsi. Ötən illərdə Dünya Bankının kredit verərkən qoyduğu yüksək faiz və verilən kreditin azlığı inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən narazılığa səbəb olmuşdur. Bu narazılığı ortadan qaldırmaq üçün Dünya Bankı öz siyasətində bəzi dəyişikliklər etmişdir. Bu dəyişikliklər aşağıdakılardır: - Dünya Bankı dövlət qurumlarına və sahibkarlara kreditlər verir, amma özəl sektora kredit verərkən aid olduğu dövlətin, Mərkəzi Bankın, ya da başqa səlahiyyətli orqanın zaminliyini tələb edir. 1970-ci ildən sonra Dünya Bankının kredit siyasətində mühüm inkişaflar oldu. Bunlardan biri proqram kreditlərinin verilməyə başlanmasıdır. - 1982-ci ildə Dünya Bankı “struktur krediti” proqramını həyata keçirməyə başladı. Orta və uzun illər ərzində iqtisadi inkişaf və xarici investorlarla ayaqlaşma siyasətini izləyir. Kənd təsərrüfatı, enerji, sənaye kimi sektorlar və sub-sektorlar investisiyalarla təmin olunur. BYİB 1944-cü ildə BMT-nin maliyyə məsələləri ilə bağlı Bretton-Vudsda keçirilən konfransında yaradılıb. 1945-ci ildə 28 ölkə “BYİB haqqında razılıq statut”u imzaladı. 1947-ci ildə Baş Məclis bu razılığı təsdiqlədi. Orada deyilirdi ki, BYİB xarakterinə görə müstəqil beynəlxalq təşkilatdır və belə də fəaliyyət göstərməlidir. BYİB ixtisaslaşmış qurum kimi BMT-nin tərkibinə daxildir. Bankın BMT qarşısında vəzifəsi konsultasiyalarda iştirak etmək və qeyri- konfidensial informasiyanı təqdim etməkdir. 6 Qərargahı Vaşinqtonda, Avropa bürosu Parisdə, Asiya bürosu isə Tokiodadır. BYİB-nin əsas məqsədləri: 6 Герчикова И. Н. « Международные економические организации: регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской деятельности». Изд-во «Консалтбакир». Москва, 2002.Стр.: 104 12 1.İstehsal məqsədli kapital qoyuluşunu genişləndirməklə inkişaf və rekonstruksiya sahəsində əməkdaşlıq etmək; 2. Özəl xarici investisiya qoyuluşunun artırılması; İnvestisiyaların kreditləşdirilməsi məsələsinə BYİB-in yanaşması “layihə tsikli” adlanan xüsusi prosedurda təzahür edir. Bu tsikl beş mərhələdən ibarətdir: - layihənin seçilməsi, hazırlanması və qiymətləndirilməsi; -danışıqlar aparılması; -layihənin icraçı direktorlar şurasına təqdim edilməsi; -layihənin həyata keçirilməsi və onun gedişinə cari nəzarət; -layihənin reallaşdırılmasının nəticələrinin qiymətləndirilməsi. Kreditin təqdim edilməsi şərtləri bank ilə borcalan ölkə arasında sazişə əsasən müəyyən edilir. Kreditlərin əksəriyyəti, bir qayda olaraq 15-20 il müddətinə verilir. Bu müddətin 3-5 ili güzəştli dövrdür. Həmin müddətdə borc alan yalnız borcun cari məbləği üzrə faizlər ödəyir, əsas borcun məbləğini isə bu dövrdə ödəmək tələb olunmur. Borcun ödənilməsinin standart şərtləri ölkələrin kateqoriyalarına, o cümlədən borcalan ölkənin tədiyyə qabiliyyətinə və onun əhalisinin adambaşı gəlirlərinə əsaslanır. BYİB-na üzvlük ancaq BVF-nun üzvlərinə, DB-nın müəyyən etdiyi şərtlərlə açıqdır. Hər yeni üzv olan dövlət Banka kapital qoymalıdır. Qoyulacaq kapitalın miqdarı bank tərəfindən müəyyən olunur. BYİB-in maliyyə vasitələri üzvlük haqları, investisiyalar və dünya kapital bazarı (fond əməliyyatlarının 90%) hesabına yaradılır. Yarandığı dövrdən indiyədək BYİB-in Afrika, Asiya, Avropa və Latın Amerikasında regional missiyaları fəaliyyət göstərir. Bankın 70 regional və ölkə büroları və nümayəndəlikləri mövcuddur. Hər bir ölkənin payı, həmin ölkənin iqtisadiyyatının, dünya iqtisadiyyatına nisbəti ilə müəyyənləşir. Sənayecə İnkişaf Etmiş Ölkələrin payına (Böyük Yeddilik –Group 7) 45% düşür. Bu onların beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə tutduğu əhəmiyyətli yerlə izah olunur. Amerika Birləşmiş Ştatlarının payı 17 % təşkil edir. 13 BYİB-nın quruluşu aşağıdakı kimidir: 7 1. Müdirlər Şurası 2. İcraçı Direktorlar Şurası və komitələr 3. İnkişaf komitəsi 4. Prezident Müdirlər Şurası BYİB-nın ali orqanı sayılır. Bütün səlahiyyətlər ona məxsusdur. Hər bir dövlət burada bir idarəedici və onun müavini ilə təmsil olunur. Onlar beş ilə təyin edilirlər, təkrar təyinat mümkündür. İdarəedicilər dövlətin nazirlər səviyyəsində məsul şəxsləri olur. Müdirlər Şurası adətən ildə bir dəfə təklikdə, həmçinin BVF-nun İdarəedicilər Şurası ilə birgə müşavirə keçirir. Bankın ümumi siyasətini müəyyənləşdirir. Həmçinin yeni üzləri qəbul edir, bankın nizamnamə kapitalının həcmi barədə qərar verir, təmiz gəliri müəyyənləşdirir. Statut razılaşması ilə ancaq onun səlahiyyətləri çərçivəsinə aid olan bəzi xüsusi səlahiyyətləri çıxmaqla, (yeni üzvlərin qəbulu, nizamnamə kapitalın artırılması və ya azaldılması, üzvlüyün dayandırılması kimi məsələlər), öz səlahiyyətlərini İcraçı Direktorlar Şurasına verir. 8 Əgər xüsusi bir prosedur nəzərdə tutulmayıbsa, İdarəedicilər Şurasında qərarlar adi səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Hər bir ölkənin səs payı nə qədər səhmlərə malik olmasından asıldır. Səslərin 17,42%-i təkcə ABŞ-a məxsusdur. Təəssüfedici hal odur ki, eyni miqdarda səs faizinə həmçinin 140 inkişaf etməkdə olan ölkə malikdir. İcraçı Direktorlar Şurası Bankın operativ fəalyyətinə cavabdehdir. Onlar bankın siyasətini müəyyənləşdirir, borc və kreditlər haqqında təklifləri qiymətləndirir, hesabları auditor yoxlamasından keçirir və s.. İdarəçilər Şurasının 24 üzvü var. Ən çox səhmlərə malik olan beş idarəçi direktora malikdir. Qalan 19 yerdə ölkələr qrup şəklində təmsil olunurlar. Dövlətlər istədikləri şəkildə qruplaşa bilərlər. Çox vaxt coğrafi cəhətdən qonşu olan ölkələr qruplar yaradırlar. Lakin siyasi və mədəni faktorlar da nəzərə alınır. Bir qayda olaraq digər 19 ölkənin 7 “ Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar” Müzəffər Məmmədov, Elçin İbadov, Bakı 2008 dərslik 8 Х. А. Шреплер « Международные економические организации» Изд-во «Международные отношения». Москва, 1999. Стр.: 71 14 içində Çin, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı ayrıca bir nümayəndəyə malik olur. Bu onunla əsaslandırılır ki, hər biri güclü və nüfuzlu iqtisadiyyata malikdir. Ona görə də hər hansı qrup daxilində təmsil olunması kifayət etmir. Qalan üzvlər isə qrup şəklində təmsil olunur. İcraçı Direktorlar Şurası öz fəaliyyətində bir çox komitələrə əsaslanır: kadr siyasəti üzrə komitə; reqlamentin hazırlanması üzrə komitə; effektiv xərcləmə və büdcə praktikasıyla bağlı komitə; birgə auditor komitəsi; inzibati məsələlər üzrə komitə; müvvəqqəti komitələr. İnkişaf üzrə Komitə BYİB ilə BVF-nun İdarəedicilər Şuralarının nazirlər komitəsidir. Nazirlər və ya uyğun səlahiyyətli məsul şəxslərdən ibarət 24 üzvü var. Komitə kasıblığın azaldılması, özəl sektorun inkişafı, inkişaf etmiş ölkələrin siyasətinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə təsiri kimi məsələlərə baxır. DB ilk yarananda məhz bu qurum Avropanın rekonstruksiyasına cavabdeh idi. 1948-1952-ci illərdə Marşall Planı BYİB-nın vasitəsilə həyata keçirilmişdi. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasına, İnvestisiya Təminatı üzrə Beynəlxalq Agentlik və İnvestisiya Mübahisələrinin nizamlanması üzrə Beynəlxalq Mərkəzə üzv olmaq üçün birinci BYİB-na üzv olmaq lazımdır. Prezident bir qayda olaraq ən çox səhmə sahib olan dövlət - ABŞ-dan olur. ABŞ prezidenti bankın prezidentliyinə namizəd təklif edir və İdarəedicilər Şurası onu seçir. Səlahiyyət müddəti beş ildir. O, nə idarəedici, nə direktor, nə də müavin ola bilməz. Prezident İcraçı Direktorlar Şurasının nümayəndəsi hesab olunur. Onlar onu vəzifəyə təsdiq edir və ya vəzifədən azad edir. Bankın kapitalı 1994-cü ildə 165 milyard dollar olmuşdur ( tərkibinə uyğun olaraq kapitalı 184 milyard dollar olmalı idi.). 9 60-cı illərə qədər daha çox varlı inkişaf etməkdə olan ölkələrə kredit verib. Sonralar inkişaf etməkdə olan ölkələrə də kredit verməyə başlayıb. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası və Beynəlxalq İnkişaf Assosasiyası inkişaf etməkdə olan ölkələrə kredit vermək məqsədilə, BYİB-nın filialları kimi yaradılmışdı. Bank əsasən 2 tipli kreditlər verir: 9 «Основы международных валютно-финансовых и кредитных отношений» Учебник под редакции В. В. Кругулова. Изд-во ИНФРА-М. Москва, 2000. Стр.: 408 15 1. Bazar qiymətlərinə uyğun gələn faizlər vermək imkanında olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrə borc verir. 2. BİA vasitəsilə beynəlxalq maliyyə bazarlarından kredit almaq qabiliyyəti olmayan ölkələrə kredit verir. BYİB orta və aşağı gəlirli ölkələrə kredit verir. Bu zaman ölkənin kredit qabiliyyətli olub-olmadığı nəzərə alınır. Həmçinin texniki dəstək və məsləhət verir, informasiya ilə təmin edir, treyninqlər keçirir. BYİB öz maliyyə vəsaitlərini öz üzvlərindən, beynəlxalq kapital bazarlarından, bank gəlirlərindən əldə edir. 1995-ci ildə Bank öz fəaliyyətinin 4 əsas istiqamətini elan etdi: 1. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin tələbatını ödəmək üçün kifayət qədər resursların cəlb olunmasına nail olmaq; 2. İnkişafa vahid yanaşma müəyyən etmək; 3. Həm qlobal, həm də lokal səviyyədə DB-nın tərəfdaşlarının möhkəmləndirilməsi və genişləndirilməsi; 4. Bankın fəaliyyətinin möhkəmləndirilməsi. DB 1994-cü ildə Vaşinqton, London, Paris, Tokioda üzv dövlətlərdə həyata keçirilən layihələr haqqında məlumat təqdim edən informasiya mərkəzləri açdı. Orada rəsmi sənədlərlə, ekspertizaların nəticələri, ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı proqramlar və s. ilə tanış olmaq olar. BİA 1960-cı ildə yaradılıb. Öz nizamnaməsi və maliyyə bazası olduğuna görə rəsmi olaraq müstəqil sayılır. Lakin faktiki olaraq, BYİB tərəfindən idarə olunur, onun filialı hesab olunur. BYİB-nın prezidenti eyni zamanda, BİA-nın prezidentidir. BİA BMT-nin nəzdində ixtisaslaşmış qurumdur. BİA-nın aşağıdakı məqsədləri var: 1.İqtisadi inkişaf uğrunda əməkdaşlıq; 2.Əmək məhsuldarlığının artırılması; 3.Üzv inkişaf etməkdə olan ölkələrdə həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması. Assosiasiyanın və BYİB-in rəhbər orqanları müştərəkdir. BYİB-in prezidenti, müdirləri və direktorları BİA-da analoji vəzifələri tuturlar. BİA-da «çəkili» səslər 16 prinsipi qüvvədədir: üzv ölkə 500 səs və bundan əlavə abunə üzrə ödənilmiş hər 5000 dollara görə əlavə 1 səs alır. Assosiasiya kreditlər verilməsinin şərtlərini və maliyyə normativlərini nəşr edir. Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyasının başlıca maliyyə mənbəyi üzvlük haqlarından gəlir. Üzv ölkələr 2 qrupa bölünür: a) İqtisadi baxımdan daha inkişaf etmiş ölkələr, bunlar 26 ölkədən ibarət olub Bankın maliyyə vəsaitlərinin başlıca hissələrini ödəyənlərdir; b) Az inkişaf etmiş dövlətlər, bunlar 134 ölkədən ibarətdir, Azərbaycan da bu qrup ölkələr siyahısına daxildir; BİA-ya üzvlük BİA-nın müəyyən etdiyi şərtlər və zaman çərçivəsində BYİB-nın üzvlərinə açıqdır. Quruluşu BYİB ilə eynidir. BİA ilə BYİB arasında əsas fərq onların maliyyə mənbələrində və hansı şərtlərlə kredit vermələrindədir. BYİB öz vəsaitlərini əsasən beynəlxalq maliyyə bazarlarında əldə edir və inkişaf etməkdə olan ölkələrə kommersiya banklarından daha aşağı faizlə, daha uzun müddətə kredit verir. BİA isə öz donor üzvlərinin hesabına ən kasıb ölkələrə faizsiz, mənfəət güdməyən kreditlər verir. Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası yalnız yoxsul ölkələrə kreditlər verir hansı ölkələr ki, BYİB-dən kredit ala bilmirlər. Bu gün səksənə yaxın ölkə bu kateqoriyaya daxildir. Bu ölkələrdə 3,2 milyarda yaxın insan yaşayır. Onların təxminən 1,2 milyardının gündəlik gəliri, 1 dollardan azdır. BİA kreditləri 25-40 illik müddətə verir, ödənilməsinə isə 10 ildən sonra başlanılır. BİA-nın 159 üzvü var. Bunlardan cəmi 26-sı inkişaf etmiş ölkədir. BİA kasıb ölkələrlə iqtisadi inkişaf uğrunda əməkdaşlıq edir, konkret layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün onlara maliyyə dəstəyi verir. Həmin layihələrin məqsədəuyğunluğu BYİB-nın mütəxəssisləri tərəfindən yoxlanılır. BİA aşağıdakı tələblərə cavab verən ölkələrə kredit verir: 1. Ölkənin adambaşına düşən illik gəliri 1305 dollardan aşağı olmalıdır. 2. Ölkədə kifayət qədər iqtisadi, maliyyə və siyasi sabitlik olmalıdır.Çünki uzunmüddətli kreditlər iqtisadi inkişafa nail olmaq məqsədi güdür. 3. Ölkənin plateji balansla bağlı ciddi problemləri olmalıdır. 17 4. Ölkənin daxili siyasətində məqsəd iqtisadi inkişaf olmalıdır. 10 BİA-nın kreditlərinin 45-50% Afrika ölkələrinin (Saxara) payına düşür. Digər faizlər Asiya ölkələri – Banqladeş, Hindistan, Pakistan və Nepal arasında bölüşdürülür. Həmçinin bu qrupa Çin, Latın amerikası və Karib hövzəsi dövlətləri, Yaxın Şərq, Avropa və Mərkəzi Asiya da daxildir. Müxtəlif donorlar hər üç ildən bir BİA fonduna vəsait qoyurlar. Ən böyük donorlar ABŞ, Yaponiya, Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliyadır. Türkiyə və Koreya da donorlar sırasındadır. Kreditlər verilərkən adambaşına düşən illik gəlir, ərazinin böyüklüyü, iqtisadi siyasətin effektivliyi nəzərə alınır. BİA kreditlərin çoxunu illik gəliri adambaşına 800 dollar düşən ölkələrə verir. Cənubi Saxara ölkələri dünyada ən kasıb, ən çox borcu olan ölkələr olduğundan onlar üçün Xüsusi Yardım Proqramı mövcuddur. Kreditin geri qaytarılmasına adətən 10 ildən sonra başlanır. 35-40, bəzən də 50 il sonra borclar ödənilir. Kredit milli valyutada təqdim olunur. BYİB-nın İdarəçilər Şurası, İcraçı Direktorlar, BYİB-nın Prezidenti, bankın məsul şəxsləri və ştatdaxili işçiləri eyni zamanda BİA-da analoji fəaliyyətlə məşğul olurlar. BİA-nın 3 əsas maliyyə mənbəyi var: 11 1.BYİB-nın gəlirləri BİA-a da köçürülür. 2.Üzvlük haqqı 3.BİA-nın daha varlı üzvlərinin(bura orta gəlirli ölkələr də daxildir)donor kimi yardımı. BMK 1956-da yaradılıb. Faktiki olaraq, BYİB-nın filialıdır (həmçinin BMT-nin ixtisaslaşmış qurumudur.) BMK-nın əsas hədəfləri aşağıdakılardır: 1.İqtisadiyyatın yüksək inkişaf sürətinin saxladılması; 10 Герчикова И. Н. « Международные економические организации: регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской деятельности». Изд-во «Консалтбакир». Москва, 2002.Стр.: 108 11 Герчикова И. Н. « Международные економические организации: регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской деятельности». Изд-во «Консалтбакир». Москва, 2002. 18 2.Kasıblığın səviyyəsinin aşağı salınması; 3.Regionda biznes üçün əlverişli mühiti inkişaf etdirmək. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının fəaliyyətinin 3 əsas istiqaməti var : - Özəl sektorun layihələrinin maliyyələşdirilməsi; - Ehtiyatların səfərbərliyə alınması və inkişaf etməkdə olan ölkələrin şirkətlərinə yardım; - Biznes və hökumət qurumlarına texniki və konsultativ (məsləhətləşmələr) yardım. BMK Afrikada, Asiyada, Avropa və Latın Amerikasında 27 nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. BMK-ya üzvlük BYİB-nın bütün üzvlərinə BMK-nın müəyyən etdiyi şərtlər çərçivəsində açıqdır. Əsas hədəfi üzv dövlətlərdə iqtisadiyyatın inkişafına nail olmaq məqsədilə xüsusi sahibkarlığı maliyyələşdirməkdir. Özəl kapitalın istehsal sferasına axınını stimullaşdırır. Həmçinin yerli və ya xarici investisiyalar hesabına yaradılmış kompaniyaların idarə olunmasına yardım edir. BMK birbaşa özəl kompaniyalara kreditlər verir. Dövlətlərdən təminat gözləmədən öz vəsaitini bu kompaniyalara investisiya edir. Kredit 7-12 ilə verilir. BMK müxtəlif maliyyə mənbələrindən olan resursları özəl sektora investisiya qoymaq məqsədilə birləşdirməyə çağırır. Həm də özəl firmalara texniki yardım edir, informasiya dəstəyi verir. Bu dəstək BMK-nın nəzdində olan Texniki Kömək Fondu tərəfindən maliyyələşdirilir. Quruluşu aşağıdakı kimidir: 1.Müdirlər Şurası. 2.Direktorat. 3.Prezident və İcraedici vitse-prezident. 4.Bankın konsultativ komissiyası. 5.İşçi konsultativ komitə. 12 12 Герчикова И. Н. « Международные економические организации: регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской деятельности». Изд-во «Консалтбакир». Москва, 2002.Стр.: 110 19 Ali orqanı Müdirlər Şurasıdır. Onun tərkibinə BYİB-nın İdarəedicilər Şurasına daxil olan komanda daxildir. BYİB-nın prezidenti eyni zamanda BMK- nın prezidentidir. İcraçı vitse-prezident və ona yardım edən 7 vitse-prezident var. İcraçı Direktorlar da hər iki bankda eyni şəxslərdir. Regionlar üzrə 5 – Cənubi Sahara, Asiya, orta Asiya, Yaxın Şərq və Şimali Afrika, LA və Karib hövzəsi və Avropa və sahələr üzrə 4 - aqrobiznes, kimya və neft-kimya, infrastruktur, neft- qaz və dağ sənayesi departamentlərinə bölünür. BMK maliyyə vəsaitini səhmlərə uyğun olaraq öz üzvlərindən, kreditlərdən gələn faiz gəlirlərindən, aksiya ştatından, bahalı kağızlarla bağlı əməliyyatlardan, dividentlərdən, dotasiya və BYİB-nın kreditlərindən, xidmətlərinin haqlarının ödənilməsindən, dünya maliyyə bazarlarından əldə edilən gəlirlərdən və maliyyə yığımlarından əldə edir. BMK 3 əsas prinsipə tabe olur: 1.Katalizator prinsipi – layihələrə özəl investorların cəlb edilməsi. 2.Rentabellik prinsipi – özəl sektorla əməkdaşlığın əsaslandırılması. 3.BMK-nın iştirak prinsipi – BMK-nın iştirakı təbii bazar proseslərini tamamlamalıdır. İnvestisiya Təminatı üzrə Çoxtərəfli Agentlik 1988-ci ildə BYİB-nın filialı kimi yaradılıb. Maliyyə baxımından müstəqildir . İxtisaslaşmış qurum kimi BMT- nin tərkibinə daxildir. Üzvlük BYİB-nın bütün üzvlərinə və İsveçrəyə açıqdır. Məqsədi üzv ölkələrin inkişaf etməkdə olan ölkələrə qoyulan investisiyalara təminat almaq, qeyri-kommersiya risklərindən sığortalamaqdır. Quruluşu aşağıdakı kimidir: 1.Müdirlər Şurası. 2. Direktorat və Direktoratın sədri. 3.İcraedici vitse-prezident. Agentliyin ali orqanı Müdirlər Şurasıdır. O, öz səlahiyyətlərini (ancaq ona aid olan yeni üzvlərin qəbulu, üzvlüyün dayandırılması, kapitalın artırılıb- azaldılmasını çıxmaqla), Direktorata həvalə edir. Şurada hər bir ölkənin bir idarəedicisi və müavini var. Ümumi operativ fəaliyyətə görə Direktorlar 20 cavabdehlik daşıyır. Direktorların sədri BYİB-nın prezidentidir. İcraedici vitse- prezident Direktorat tərəfindən təyin olunur və öz funksiyalarını onun nəzarəti altında həyata keçirir. O, Agentliyin işinin təşkilinə, personalın işə qəbulu və işdən azad cavabdehdir. BYİB-nın məsul şəxsləri və ştatdaxili işçiləri eyni zamanda Agentliyin işçiləridir. Maliyyə mənbəyi üzvlərin ödədiyi vəsaitlərdir. Agentlik əsasən 4 tipli qarantiyalar verir: 1.Valyutanın dönərli olmaması – yerli valyutanın xarici valyutaya dönərli olmamasından doğan itkilərdən qoruyur. 2.Ekspropriasiya – dövlətin mülkiyyət hüququnun ləğvi, məhdudlaşdırılması, həmçinin investisiya sığorta hüququyla bağlı hərəkətlərindən doğan itkilərdən sığortalayır. 3.Müharibə və vətəndaş narahatlığı – kompaniyaların fəaliyyətini məhdudlaşdıran və ya kompaniyaların maddi obyektlərinə ziyan yetirən, yaxud onu məhv edən müharibə və s. kimi hadisələrdən doğan zərərlərdən müdafiə etməyə çalışır. 4.Müqavilənin pozulması – investorlar müqavilələri pozan, yaxud ləğv edən ölkəyə qarşı məhkəmə qərarına yaxud məhkəmə qərarının icrasına nail ola bilmədiyi halda yaranan zərərlərdən müdafiə edir. 13 BVF-nun fəaliyyətinə dünya təsərrüfatının strukturunun təkamülü təsir göstərir. Təşkilatın yaranmasından bugünə qədər dünya iqtisadiyyatında keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermişdir. Onların ən mühümləri aşağıdakılardır: 1. Uzun müddət ABŞ dünya iqtisadiyyatında lider idi. Lakin 80-ci illərin sonunda o, bu mövqeyi itirdi. Nəticədə BVF-da nisbətən qüvvələr balansı yarandı. 2. Eyni zamanda dünya iqtisadiyyatında Qərbi Avropa ölkələrinin və Yaponiyanın payı artdı. 3. 60-70-ci illərdə müstəmləkə sistemi tamamilə dağıldı, yeni müstəqil dövlətlər yarandı. Onlar BVF-nun tamhüquqlu üzvlərinə çevrildilər. 13 Х. А. Шреплер « Международные економические организации» Изд-во «Международные отношения». Москва, 1999. Стр.: 90 21 4. Nəhayət 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərində dünya Şərqi Avropa və keçmiş Sovet İttifaqı ölkələrində gedən dərin siyasi və sosial-iqtisadi dəyişikliklərin şahidi oldu. Bütün bu dəyişikliklər Fondun fəaliyyət mexanizminin formalaşması və transformasiyasında öz əksini tapır, fəaliyyətinin əsaslarının – təşkilati struktur, üzv dövlətlərin kvota sistemi,onların iqtisadi siyasətinin müşahidəsi, kredit fəaliyyəti, beynəlxalq maliyyə münasibətlərinin nizamlanması və s. dəyişdirilməsində orientir rolunu oynayır. Bretton-Vuds razılaşmasına görə valyutaları dəyişmək üçün qızıl və dollara nisbətən vahid rəqəmlər müəyyən edildi. Bir dollar müəyyən bir miqdar qızıla bərabər idi. Banka gedib pulu qızıla çevirmək olardı. Amerika dövləti bunun daima belə qalacağına təminat verirdi, lakin dolların qızıla dönərliliyi 1971-ci ildə başa çatdı. Arxasında bəzən hətta ÜDM dayanmayan dollardan istifadə olunmağa başlanıldı. Əvvəllər mövcud olan mübadilə sistemi dağıldı. Üzv olmaq üçün hər bir ölkə kvota ilə müəyyən olunan məbləğ təqdim etməlidir. Kvotalar təyin edilərkən ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsi əsas götürülür. Hər 5 ildən bir kvotalara yenidən baxılır. BVF-nun ehtiyacları və üzv ölkənin iqtisadi şəraiti nəzərə alınmaqla, kvotalar artırıla və azaldıla bilər. 14 Əsas məqsədi aşağıdakılardır: 15 1.Valyuta sferasında beynəlxalq əməkdaşlığı yaratmaq. 2.Üzv dövlətlərin valyuta siyasətinin koordinasiyası.Valyuta kursunun və dönərliyin nizamlanması. 3.Valyuta məsələlərində üzvlər arasında uyğunsuzluqların aradan qaldırılması. 4.Üzvlərə valyuta məsələlərində konsultativ yardım edilməsi. 5.Beynəlxalq ticarətin tarazlı inkişafı və genişlənməsi üçün əlverişli mühitin yaradılması. 14 Х. А. Шреплер « Международные економические организации» Изд-во «Международные отношения». Москва, 1999. Стр.: 95 15 Akat, Ömer; Uluslararası Pazarlama Karması ve Yönetim, Ekin Yayınları (2. Baskı), Bursa 1998. s. 175 22 BVF qısa, orta və qismən uzunmüddətli kreditlər verir. BYİB-na üzv olmaq üçün mütləq BVF-na üzv olmaq lazımdır. BVF-nun hal-hazırda 188 üzvü var. 2012-ci il aprel ayının 14-də Cənubi Sudan Beynəlxalq Valyuta Fonduna (BVF) və Dünya Bankına (DB) üzv qəbul edilib. Cənubi Sudan BVF və DB-nin 188-ci üzvü olub. Fondun quruluşu aşağıdakı kimidir: 1.Müdirlər Şurası.Müvəqqəti komitə.İnkişaf üzrə Komitə. 2.İcraçı Direktorlar Şurası 3.BVF-nun ödəmə balansının statistikası üzrə komitəsi 4.Sərəncamverici Direktor. Ali orqan Müdirlər Şurasıdır. Onun səlahiyyətləri çərçivəsinə yeni üzvlərin qəbulu, kvotalara yenidən baxılması, xalis gəlirin bölüşdürülməsi, digər beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq, icraçı direktorların seçilməsi, üzvlərin valyuta prioritetlərinin dəyişdərilməsinin təsdiq və s. daxildir . Hər dövlət bir idarəedici və onun müavini ilə təmsil olunur. Əksər hallarda, idarəedicilər ölkələrin maliyyə nazirləri, mərkəzi bankların rəhbərləri və ya uyğun məsuliyyətli şəxslərdir. Beş illik müddətə təyin olunurlar. İldə bir dəfə toplanır. BVF səhmdar cəmiyyət kimi təşkil olunmuşdur. Ona görə də, hər bir dövlət Fondun kapitalında olan payına uyğun olaraq Fondun siyasətinə təsir göstərmək imkanına malikdir. Hər bir Fondun kapitalında payından asılı olmayaraq, 250 bazis səsə malikdir. Bundan başqa, ödədiyi hər bir 100 min maliyyə vahidinə görə 1 səs də qazanır. Xüsusi hallarda, səsvermə günündə borc verən dövlətlər hər 400 min dollara görə bir səs qazanır. Bu digər üzv dövlətlərin səsinin azalması hesabına başa gəlir. Qərarlar bir qayda olaraq, adi səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Bəzi qərarlar 70% səs çoxluğu, ən vacib qərarlar isə 85% səs çoxluğu tələb edir. Ai ölkələri 26,7% səsvermə hüququna malikdir. ABŞ-ın 18,2% səsvermə hüququ var. Almaniya və Yaponiya hər biri 5,5%, Rusiya 2,9% səsvermə hüququna malikdir. Burdan belə nəticə çıxarmaq olar ki, praktiki olaraq ABŞ və Aİ Fondda qərarların qəbulu 23 prosesinə nəzarət edirlər. Ümumiyyətlə isə inkişaf etmiş ölkələrin payına bütün səslərin 60,3%-i düşür. 16 Şuranın əsas alt qurumlarından biri də beynəlxalq valyuta siyasəti üzrə Müvəqqəti Komitədir. Bu komitə 1974-cü ildə yaradılıb. 17 24 üzvdən ibarətdir və ildə 3 dəfə toplanır. Məsləhətverici funksiya daşıyır. Komitə Beynəlxalq valyuta sisteminin idarə edilməsi və dəyişən şərtlərə uyğunlaşdırılması, onu gözləyən təhlükələr və Fondun nizamnaməsinə edilməli olan dəyişikliklərə aid məruzə hazırlayır. Nizamnaməyə əsasən Müvəqqəti Komitənin qərar qəbul etmək səlahiyyəti yoxdur. İcraçı Direktorların təyin olunması və seçilməsi 2 ildə bir dəfə olur. İlkin yarandığı dövrdə 12 üzvü olsa da, hal-hazırda 24 icraçı direktordan ibarətdir. Fondun kapitalında ən çox payı olan yeddi dövlət ayrıca nümayəndə ilə təmsil olunmaq hüququna malikdir. Bura Almaniya, Böyük Britaniya, Çin, Səudiyyə Ərəbistanı, ABŞ, Fransa və Yaponiya aiddir. Ən çox kvotaya sahib olan 5 ölkə öz nümayəndəsini təyin etmək hüququna malikdir: ABŞ, Almaniya, Yaponiya, Fransa, Böyük Britaniya. Qalan 19 icraçı direktor digər üzv dövlətlər tərəfindən hər 2 ildən bir seçilir. BVF-nun üzvləri Fonda qızıl və valyuta ehtiyatları, iqtisadiyyatın vəziyyəti, ödəmə balansı, xarici invstisiyalar haqda məlumat verməlidirlər. Üzvlük ölkələr üçün Fondun müəyyən etdiyi şərtlər və zaman çərçivəsində açıqdır. Hal-hazırda ABŞ artıq monopolist şəkildə Fondun siyasətini müəyyənləşdirə bilmir. Bu sahədə onun rəqibləri Qərbi Avropa və Yaponiyadır. BVF-da qərarlar faktiki olaraq “10-lar” (Belçika, Niderland, Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya, Kanada , ABŞ, Fransa, İsveçrə,Yaponiya) və ya “7- lər”qrupu (Belçika, Niderland və İsveçrəni çıxmaqla) tərəfindən qəbul olunur. BVF kredit əməliyyatlarını ancaq üzv dövlətlərin maliyyə orqanları ilə mərkəzi banklar, valyuta stabilləşdirilməsi fondları həyata keçirir. Fond öz üzvlərinə ödəmə balansının müvəqqəti çətinliklərini həll etməkdə maliyyə yardımı edir. Bazar İqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar ödəmə və ticarət 16 Герчикова И. Н. « Международные економические организации: регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской деятельности». Стр.: 115 17 «Основы международных валютно-финансовых и кредитных отношений» Учебник под редакции В. В. Кругулова. Стр.: 408 24 sistemlərində problemlə qarşılaşan dövlətlərə 4-10 illik kreditlər verir. BVF öz üzv dövlətləri ilə əlaqələrini regional bölmələri vasitəsilə həyata keçirir: Afrika, Avropa, Orta Şərq, Orta Asiya, Cənub-şərqi Asiya və Sakit okean regionu. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|