Siyosiy hokimiyat

Siyosatning  asosiy  amaliy  funksiyasi  -  qabul  qilingan  dasturlar, 

qonunlar,  qarorlarni  hayotda  izchillik,  qat’iyatlilik  bilan  amalga  oshirish, 

butun jamiyatni turli-tuman illatlardan, xastaliklardan  tozalashdir. Chunki bu 

vazifa  ijtimoiy  hayotda  amalga  oshirilmasdan  qolar  ekan,  unda  jamiyatning 

mustahkam  xavfsizligiga,  barqarorligiga,  tinch-totuvligiga,  farovonligiga, 

baxt-saodatiga  erishib  bo‘lmaydi.  Dasturlar,  qonunlar,  qarorlar  hayotda 

amalda  ijro  etilganda  va  jamiyat  turli-tuman  illatlardan  tozalagandagina 

ko‘zlangan maqsadga erishiladi. Siyosat — bu qabul qilingan siyosiy qarorlar 

amalda  ijro  etiladigan,  jamiyat  xilma—xil xastaliklardan tozalanadigan,  zaif 

va  ojizlar  zo‘ravonlardan  himoya  qilinadigan,  ijtimoiy  adolat  va  tartib 

o‘rnatiladigan sohadir. 

Shu  bilan  birga  siyosiy  fanlarga  muvofiq  siyosatning  turli-tuman 

funksiyalari  mavjuddir.  Olimlar  bu  funksiyalarni  turlicha  ta’riflaydilar. 

---

 

21

 

Hozirgi  davr  siyosatshunosligida  shakllangan  xarakterli  nuqtai  nazarlarni 

umumlashtirganda, siyosatning funksiyalari quyidagilardan iboratdir: 

-  jamiyatning  barcha  ijtimoiy  tabaqalari  va  guruhlarining  hokimiyatga 

bog’liq  manfaatlarini  ifoda  etadi.  Bu  ma’noda  siyosat  kishilarga  o`z 

ehtiyojlarini  qondirishlari  va  ijtimoiy  maqomlarini  o`zgartirishlari 

uchun qo’shimcha imkoniyatlar berish vositasidir; 

-  siyosat fuqarolar manfaatlarini faollashtirish, ziddiyatlarni ochib berish, 

maqsadlarni  qo’lga  kiritish  jarayonlarni  kuzatib  boorish  natijasida 

jamiyatda  paydo  bo’lgan  ziddiyatlarni  o’zaro  muvofiqlashtiradi  va 

keltiradi,  ularni  davlat  va  fuqarolar  o’rtasidagi  ma’rifiy  va  madaniy 

muloqotlar oqimi sari yo’naltiradi. Shuning uchun ham Ploton siyosatni 

“birlikda yashash san’ati” deb bejiz aytmagan; 

-  siyosat  ijtimoiy  majburlash  vositasidan  foydalanish  imkoniyatini 

nazarda  tutgan  u  yoki  bu  aholi tabaqalari  yoki  barcha sotsiumning bir 

butun manfaatlaridan kelib chiqadigan ijtimoiy va siyosiy jarayonlarga 

rahbarlik qilish va boshqarish, ya’ni ziddiyatlarni muvofiqlashtirish va 

keltirishga doir o’ziga xos funksiyani bajaradi; 

-  siyosiy  va  ijtimoiy  jarayonlarni  muvofiqlashtirish  va  boshqarish 

asnosida  aholi  turli  tabaqalarning  manfaatlarni  bir  butun  manfaatlar 

tizimiga  keltirishning  ustuvorligiga  muhim  ahamiyat  berish  asosida 

ularni  integratsiya  qilishni  mo’ljallaydi.  Siyosat  ijtimoiy  tizim  bir 

butunligini  ijtimoiy  tartibni  (hattoki  idora  etish  rejimlari  o`zgarganda 

ham) ta`minlaydi. 

-  Siyosat  shaxsni  ijtimoiylashtirishning  muhim  vositasib,  uni  ijtmoiy 

munosabatlarining  murakkab  olib  kiruvchi  omildir.  Siyosat  sohasida 

shaxsning  ijtimoiy  faolligining  ustuvor  motivi  –  bu  uning  muhitga 

moslashuvi  emas,  balki  shaxsning  o`zgarish  va  takomillashish 

ehtiyojlaridir.  Shu  tariqa,  inson  siyosat  vositasida  o`zining  hayotiy 

ehtiyojlarini  qondirish,  hozirgi  zamon  dunyosini  real  tasavvurlash 

qobiliyatiga  ega  bo`la  oladi.  Ana  shu  sababli  ham  siyosat  o`ziga  hos 

bo`lgan  insonni  kamolotga  yetkazish  funksiyasini    ham  bajaradi.  U 

shaxsga  o`zini  mustaqil  ijtimoiy  faol  mavjudot  sifatida  rivojlanish 

imkoniyatlarini yaratib beradi; 

-  Siyosat  fuqarolarning  individual  maqsadlari  va  guruhiy  manfaatlarni 

amalga  oshirishga  imkoniyatlar  yaratib,  jamiyat  va  shaxsning  ijtimoiy 

---

 

22

 

rivojlanishini 

yangilanib 

turishini 

(inovatsiyasini) 

ta`minlaydi. 

Boshqacha  aytganda,  jamiyat  siyosiy  muvofiqlashtirish  usullaridan 

foydalangan  holda  hayotni  ijtimoiy  tashkil  etishning  yangi  shakllarini 

barpo  etadi,  inson  va  tabiat,  xalqlar  o`rtasidagi  munosabatlarni 

kengaytirish uchun shart-sharoitlarni yaratadi. 

-  Albatta 

yuqorida 

keltirilgan 

fikrlar 

siyosatning 

eng 

asosiy 

funksiyalariga  doirdir.  Chunki  siyosat  nafaqat  aniq  ko`zga  tashlanib 

turgan,  ochiq  ifodalagan  funksiyalarni,  shuningdek,  latent  (yashirin) 

funksiyalarni ham  bajarishi mumkinligini  AQSh  olimi  R.Merton  qayd 

etgan  edi.  Tirik  organizmlarda  bo`lgani  kabi  u  yoki  bu  jamiyatlarda 

siyosatning  ma`lum  funksiyalari  rivojlanmagan  xarakter  kasb  etishi 

mumkin.  Masalan,  jamiyatning  u  yoki  bu  sohalariga  davlat 

aralashuvining ijobiy natijalarini tasavvur qila olmaslik holati siyosatni 

ijtimoiy  jarayonlarni  boshqarish  imkoniyatlaridan  butunlay  yoki  to`la 

mahrum qilib, uni yuz berayotgan hodisalarga nisbatan doimo kechikib 

munosabat bildiradigan holatga solib qo`yishi mumkin. Shuning uchun 

ham  siyosatning  asosiy  funksiyalarini  amalga  oshish  (yoki  amalga 

oshmaslik)  xarakterining  yetukligi  va  rivojlanganligi  to`g`risidagi 

tasavvurga ega bo`lishga zaruriyat tug`iladi.