Xurma xingalı. Yoğrulmuş xəmirdən bir sm qalınlığında
lavaş hazırlanır. Həmin lavaş kiçik tikələr şəklində doğranır, qı-
raqları yayılır, bükülür və xurma şəklinə salınır. Sonra bu tikə-
lər toyuq suyunda bişirilir. Üstünə ovulmuş pendir səpilir və
süfrəyə verilir.
ġakuka. Bir növ ləzgi “pizzası” adlanır. Xəmir qalın la-
vaş şəklinə salınır. Sonra lələklənir və üzərinə yumurta ilə qa-
rışdırılmış ünəşə iç adlanan təzə şor yaxılır. Xərəkin üstündə
oda qoyularaq bişirilir.
Taç (içki). Cücərdilmiş buğdanın suyu sıxılır, sonra hə-
min su bişirilir və şadlıq məclislərində adamlara paylanır.
Afa. Çöldə yabanı şəkildə bitən göyərtidən bişirilən qu-
tabdır. İki növü var: pipiş və konz.
PipiĢ. Qatlanmış lavaşın arasına göyərti yığılmaqla hazır-
lanan yemək növüdür.
Konz isə iki üz-üzə qoyulmuş dairəvi lavaşın arasına gö-
yərti yığılmaqla hazırlanan digər növüdür.
Ġsita. Umacdan hazırlanan halva növüdür. Nişan və toy
üçün nəzərdə tutulur. Qaynar halda naxışlanır və adətən, naxışı
onu bişirənin kimliyini bəlli edir.
Tsıkan. Ləzgilərin qədim yeməklərindən olan tsıkan bərə-
kətli və doyumlu olması ilə seçilir. Bir tsıkan böyük bir ailəni
154
doyura bilir. Tsıkan döyülmüş yağlı qoyun ətindən hazırlanır. Ona
xırda-xırda doğranmış soğan, kartof, əzilmiş qoz ləpəsi əlavə
olunur. Quru kəklikotu, duz, istiot vurulur. Mayalı xəmirdən lavaş
yayılır, yağlanıb kündələnir. Bir qədər sonra yayılaraq ondan daha
bir lavaş çıxarılır. Lavaşlardan birinin üstünə hazır qiymə qoyulur,
digəri ilə üstü örtülür və qıraqları bərkidilir. Tsıkan ikiqat və ya
üçqat da olur. Bu halda onun hər layının arasına bir nazik lavaş da
qoyulur. Xərəkdə, qızdırıcı peçdə və ya sobada bişirilir. Hazır
olandan sonra qalın süfrənin arasında 20-25 dəqiqə saxlanılır.
Ləzgi çörəyi. Ləzgi çörəyi Günəşi xatırladır. Bu məmulat
mayalı və mayasız xəmirdən hazırlanır. Xəmir yayılaraq qalın
lavaş formasına gətirilir və üstü lələklənməklə bişirilir. Xərəyə
qoyulmazdan əvvəl üstünə yumurtalı su və ya ayran çəkilir ki,
çörəyin üzü yaxşı qızarsın. İyirmidən çox çörək növü olan ləzgi
mətbəxi üçün daha səciyyəvi hesab olunan mayalı (kotay) və
mayasız (tili) çörək növünü bütün ləzgi qadınları bişirməyi
bacarır. Xərək çörəyinin çoxlu üstünlükləri var. Bu çörək ovul-
mur, 10-15 gün kif atmır.
Ləzgilərin başqa çörək növləri də var: xu (ən qədim çörək
növüdür), xul, çarfu, qaquts, lavaş, bazlamaç, saçun fu, akat fu,
qulan fu, çar avay fu, ştkar, nisi kvay fu, mukaş kvay fu, xöx
avay fu, tunut, şirin fu, quzan, aluqa, tsaluq, bakluk, çerekun və
s (S: 32; T: 2).
TOPONĠMLƏR
Qveçu vats (kiçik çay) – Şirvandərə çay
Çexu vats (böyük çay ) – Səngər çayı
Fekiz kyk – Molla dağı təpəsi
Pirsultanan kuk daq – Pirsultan dağı
İqiri maqlə – Sənətkarlar məhəlləsi
Samalçiran maqlə – Samalçılar məhəlləsi
Bəclər maqle – Bəylər məhəlləsi
Kuzukrin maqle – Kuzuklar məhəlləsi
Hapıti qar– qar – Hapıta gedən yol
155
Qasımxan qalası – IX-XIV əsrlər (bəzi mənbələrdə III-IV
əsrlər), XVIII əsr Şamaxı xanı Mustafanın əmisi Qasım xan tə-
rəfindən bərpa edildiyi üçün belə adlanır (S: 32; T: 2).
Dostları ilə paylaş: |