Selçuklu hanedaninin önemli Bİr mensubu: İbrahim yinal cihan PİyadeoğLU

İbrahim Yınal’ın İkinci Kez İsyan Etmesi 

Tuğrul  Bey’in  Musul’u  İbrahim  Yınal’a  bırakması,  ilk  isyanından 

sonra onu kendi kontrolünden uzaklaştırması anlamı da taşımaktaydı. Diğer 

bir  ifadeyle  İbrahim  Yınal’ın  Musul’da  kalması  aynı  zamanda  onun 

kendisine  olan  bağlılığını  göstermesi  için  fırsat  anlamına  gelmekteydi. 

Ancak  İbrahim  Yınal,  450/1058  tarihinde  Musul’dan  ayrılarak  el-Cibâl’e 

geldi.  Onun  bu  hareketi  Tuğrul  Bey  tarafından  yeni  bir  isyan  olarak 

                                                 

46

 İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-taleb fî Tarihi Haleb/Biyografilerle Selçuklular Tarihi, çeviri, not 

ve açıklamalar Ali Sevim, TTKY, Ankara 1989, s. 4; İbnü’l-Esîr, IX, 477-478; Bundârî, s. 10; 

Sıbt  İbnü’l-Cevzî,  II,  45-46,  51;  İbn  Kesîr,  XII,  171;  Kafesoğlu,  “Selçuk’un  Oğulları  ve 

Torunları”, s. 123; Köymen, Tuğrul Bey, s. 27, 50; Sevim-Merçil, Selçuklu Devletleri, s. 42; 

İkbâl,  Vezâret,  s.  15;  Erdoğan  Merçil,  “Selçuklular  ve  Türkçe”,  Makaleler  (Selçuklular), 

Bilge  Kültür  Sanat  Yayınları,  İstanbul  2011,  s.  102.  Sıbt  İbnü’l-Cevzî  (aynı  yer),  İbrahim 

Yınal’ın Amîdülmülk’e Türkçe olarak: “Araplarla sultanın arasını buldun mu? Onları barışa 

razı  ettin  mi?  Ancak  barış,  birbirine  eşit  kimseler  arasında  olur.”  dediğini,  bunun  üzerine 

Amîdülmülk’ün:  “Ey  emîr!  Durumun  neyi  gerektirdiğini  çok  iyi  biliyorsun.  Araplar,  büyük 

bir  topluluktur.  Onların  barış  istemeleri  dağınık  ve  parçalanmış  durumda  bulunmaları 

sebebiyledir. …Şu an sultanın nâibi durumundasın, bu nedenle biz sana tâbiyiz. Böylece sen 

uygun gördüğün şeyi yap.” cevabını vermişti.  

47

 İbnü’l-Esîr, IX, 478, 480; Turan, Selçuklular, s. 135; Köymen, Tuğrul Bey, s. 50; Sevim-

Merçil,  Selçuklu  Devletleri,  s.  42.  Tuğrul  Bey’in  bu  seferinin  Fâtımîler’e  kaptırılan  bölge 

hâkimiyetinin  tekrar  kazanılmasına  yönelik  bir  düşünceyle  yapıldığı  görüşü  de  ileri 

sürülmektedir, bunun için bkz. Süleyman Genç, “Selçuklu Tarihinde İbrahim Yınal İsyanı ve 

Onun  Fatımi  Arkaplanı”,  Dokuz  Eylül  Üniversitesi  İlahiyat  Fakültesi  Dergisi,  S.  31,  İzmir 

2010, s. 25 vd.  

---

 

Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013

 

 

135

değerlendirildi.  Tuğrul  Bey,  önemli  hâdimlerinden  Savtegîn’i

48

  İbrahim 

Yınal’a  elçi  olarak  göndererek  yanına  çağırdı  (Muharrem  450/Şubat-Mart 

1058). Diğer taraftan Abbâsî halifesi de duruma müdahil olmuş ve İbrahim 

Yınal’a  bir  mektup  yazarak  geri  dönmesini  talep  etmişti.  Her  iki  taraftan 

gelen  bu  iyi  niyetli  davetler  neticesinde  İbrahim  Yınal,  Musul’dan 

ayrılmasının  isyan  olarak  algılandığını  fark  ederek,  o  sırada  Bağdad’ta 

bulunan  Tuğrul  Bey’in  yanına  gitmek  durumunda  kaldı  (Muharrem 

sonu/Mart  sonları  1058).

49

  Burada  bu  fiili  isyan  etmek  maksadıyla 

gerçekleştirmediği  konusunda  Tuğrul  Bey’i  ikna  etmeye  muvaffak  oldu. 

Ancak  mevcut  durum  Arslan  Besâsîrî  ile  Musul’un  eski  hâkimi  Kureyş  b. 

Bedrân’ın  işine  yaramış,  kuşattıkları  Musul’u  aynı  gün  içerisinde  zapt 

etmişlerdi.  Tuğrul  Bey  bunun  üzerine  yanındaki  az  bir  kuvvetle  Musul 

üzerine  yürüdü.  Onun  hareketiyle  birlikte  Arslan  Besâsîrî  ile  Kureyş, 

Musul’dan ayrılmayı tercih etti.

50

  

Ancak  gerçekleştirilen  bu  sefer  İbrahim  Yınal’ın  ikinci  kez  olmak 

üzere isyan etmesine zemin sağladı. Arslan Besâsîrî ile Kureyş’in Musul’dan 

ayrılması  üzerine  Tuğrul  Bey,  onları  takip  etmek  maksadıyla  Nusaybin’e 

gitmişti.  Bu  sırada  İbrahim  Yınal  onun  yanından  ayrılarak  Hemedân’a 

gitmeyi  uygun  buldu  ve  26  Ramazan  450/16  Kasım  1058  tarihinde  şehre 

ulaştı.  Muhtemeldir  ki,  bu  hareketi  onu  isyana  götüren  ilk  adım  olacaktı. 

Nitekim buraya vardığında Türkmenler ona katılacak, bu sayede önemli bir 

askerî  güce  sahip  olacaktı.  Diğer  bazı  rivayetlere  göre  İbrahim  Yınal’ın 

Hemedân’a  gelmesi  daha  önceden  planlanan  bir  adımdı  ve  amaç  tamamen 

isyan  etmeye  yönelikti.  Çünkü  İbrahim  Yınal,  bir  taraftan  Fatımîler  ile 

yazışmakta,  diğer  taraftan  da  Arslan  Besâsîrî  tarafından  saltanatı  ele 

geçirmesi  hususunda  teşvik  edilmekteydi.  Hatta  bir  Fatımî  dâisi  olan  el-

Müeyyed,  İbrahim  Yınal  ile  iletişime  geçmesi  için  görevlendirilmişti.

51

 

                                                 

48

 Savtegîn ile birlikte halifenin hediyesi olan altın işlemeli ferace, Mekke sarığı ve birlikte bir 

at  da  hediye  olarak  gönderilmişti,  bkz.  Sıbt  İbnü’l-Cevzî,  Makaleler,  II,  57-58.  Savtegîn 

hakkında bkz. Erdoğan Merçil, “Emîr Savtegin”, Makaleler (Selçuklular), Bilge Kültür Sanat 

Yayınları, İstanbul 2011, s. 70 vd.  

49

 Sıbt İbnü’l-Cevzî (Makaleler, II, 58), bu tarihin Safer/Mart-Nisan olarak da rivayet 

edildiğini nakletmektedir.  

50

 İbnü’l-Esîr, IX, 484; İbn Kesîr, XII, 182; Turan, Selçuklular, s. 136; Köymen, Tuğrul Bey, 

s.  52;  Sevim-Merçil,  Selçuklu  Devletleri,  s.  43;  Merçil,  “Savtegin”,  s.  71;  Pîrneya-İkbâl,