O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi

2-rasm. Mitoxondriya nafas zanjirining sxematik tuzilishi. 

 

Hayvon  va  o‗simliklar  nafas  zanjirlarining  struktura  jihatdan  o‗zaro  biroz 

farqlanishiga  qaramay,  har  ikkala  holda  ham  elektron  donori  sifatida  nafas 

zanjirida  oksidlanib,  uchkarbon  sikli  degidrogenazalari  tomonidan  qaytaradigan 

NADN 

- 

nikotinamidadeninnukleotid 

ishlaydi. 

Hayvon 

nafas 

zanjiri 

mitoxondriyadan  tashqarida  NADN  ni  bevosita  oksidlay  olmaydi.  Chunki,  uni 

oksidlashga  mas‘ul  ferment  (NADN  degidrogenaza)  membrananing  matriks 

tomonida  (M)  joylashgan.  Mitoxondriya  membranalarining  turli  birikmalarga 

bo‗lgan o‗tkazuvchanliklari  ham o‗zaro farqlanadi. Tashqi membrana molekulyar 

massasi  10

4

  dan  kam  birikmalarni  tanlamasdan  o‗tkazaversa,  ichki  membrana 

---

 

13 

yuksak  tanlovchanlik  bilan  xarakterlanib,  kamida  10  ga  yaqin  maxsus 

tashuvchilarga ega.  

Sitozol  matriks  hamda  membrana  ichidagi  fermentlar  tomonidan 

katalizlanadigan  moki  tip  bog‗langan  reaksiyalar  sistemasida  sitozol  NADN 

oksidlanish  ekvivalentini  mitoxondrial  NADN  ga  uzatadi.  Chunki,  sitozol  va 

mitoxondrial  NADN  zahiralari  o‗zaro  fazoviy  ajralgan.  Hayvon  zanjiri  tarkibiga 

ekzogen  NADN  ni  glitserol-3-fosfat-digidroksiatsetonfosfat  shunti  vositasida 

oksidlovchi  yana  bir  ferment,  FAD  ga  bog‗liq  glitserol-3-fosfodegidrogenaza 

kiradi. 

Hayvon  hamda  o‗simlik  nafas  zanjirlari  suksinatni  (STK-intermediatini), 

kovalent  bog‗langan  FAD  ga  ega,  suksinatdegidrogenaza  yordamida  oksidlaydi. 

Bu  ferment  elektron  tashuvchi  zanjirdagi  membranaga  bog‗langan  birdan-bir 

fermentdir.  Va  nihoyat,  yog‗  kislotalarining  в-oksidlanishi  natijasida 

qaytariladigan  flavoprotein-elektron  tashuvchi  zanjirdagi  oxirgi  elektron  manbai 

hisoblanadi.    

Nafas  zanjiri  xolat  va  dezoksixolat  singari  detergentlar  bilan  qayta 

ishlanganda  elektron  tashishga  qodir,  sun‘iy  membranada  proton  tashiluv 

aktivligini  tiklab,  spontan  reaksiyalasha  oladigan,  to‗rtta  oqsil  komplekslariga 

ajraladi (3-расм).