O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi
-rasm. Mitoxondriya transport tizimlarining sxematik ko„rinishi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4-rasm. Mitoxondriya transport tizimlarining sxematik ko„rinishi.
Mitoxondriyalarga Сa 2+ ning kirishi elektroforetik yo‗l bilan hamda jigarda Са 2+
+ , yurakda Na + /H
almashinuvi orqali amalga oshiriladi. Bu ikkala almashinuv tizimi orqali mitoxondrial kalsiyning tashqariga va ichkariga intensiv transporti ta‘minlanadi. Bu transport tizimida bir qancha gormonlar, metabolitlar
19
va boshqa faktorlar bevosita ishtirok etadi. Ushbu faktorlarning ayrimlari induktor vazifasini bajarsa, boshqalari ingibitor sifatida ta‘sir ko‗rsatadi. Bunday induktorlar safiga fosfofenolpiruvat, shavelsirka kislotasi, glyukokortikoidlar, qator pestisidlar va boshqa birikmalar kiradi. Mitoxondriyalardagi Сa 2+ ning tashilishida bu agentlarning ta‘sir mexanizmi klassik umumlashtirgichlar-prtoforlar, ionoforlar va nafas yadlardan farq qiladi, qaysiki membrana potensiali pasaysa, mitoxondriyadan Сa 2+
Са 2+ ning mitoxondriyadan chiqishi uning yuqori konsentrasiyalarida sodir bo‗ladi, Сa 2+ ni o‗tkazuvchi bunday kanallarni ruteniy qizili yoki uning hosillari bloklab qo‗yadi. Сa 2+ ning mitoxondriyadan chiqishi nafas olishni tezlashtiradigan va mitoxondriyaning yuqori amplitudada N + ga to‗yinishi bilan amalga oshadi. 1 mg oqsilga 100 nM Сa 2+ ning qo‗shilishi ―umumiy‖ nafas olishga chaqiradi, bunda mitoxondriyadan Ca 2+ chiqib, ichki membrananing siklosporinga sezgir Ca 2+ bilan
boshqariluvchi poralar (SsA-sezgir poralar yoki Сa 2+ -ga bog‗liq megakanal) ning yuqori o‗tkazuvchanlik holatida membrananing o‗tkazuvchanligini oshiradi (Асраров, Камбурова, 2001; Чулиев, 2005). Shunday qilib, noorganik fosfat ishtirokida mitoxondriyalarda Ca 2+ ning to‗planishi ichki membranada molekulyar og‗irligi 1500 D gacha ionlar va gidrofil molekulalarni o‗tkazib yuboruvchi selektiv bo‗lmagan poralar (kanallar) hosil bo‗ladi. SsA-sezgir pora megakanal bo‗lib, u asosan ichki membranada joylashgan, ammo oxirgi ma‘lumotlarga tayanadigan bo‗lsak, ular har ikkala membranani bir- biri bilan bog‗lab turadi hamda murakkab tuzilishga ega. Undan 1200 pS gacha bo‗lgan ion va molekulalar bemalol o‗ta o‗ladi. Uning diametri 2 nm ga teng. Ushbu megakanal haqidagi dastlabki mukammalroq ma‘lumotlar 1979 yilda Xavort va Xunterlar tomonidan aytiladi (Havorth, Hunter, 1979). Ular mitoxondriyalarning kalsiy ishtirokida Сa 2+ -indusirlangan bo‗kishini aniqladilar. Ushbu fenoment asosida ko‗pgina ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda va bu 20
jarayonga ta‘sir ko‗rsatuvchi aktivator va blokatorlar sifatida ta‘sir ko‗rsatuvchi biologik faol birikmalarning ta‘sir mexanizmlari o‗rganildi va o‗rganilmoqda. Shuningdek, adabiyot manbalarida ko‗rsatilishicha, mitoxondriyalar-ning apoptoz va nekrozda ishtiroki juda katta. Aniqrog‗i, bu jarayonlarning amalga oshishida asosiy
organoid bu
mitoxondriyalardir. Mitoxondriya ichki membranasidagi ion kanallari patologik ta‘sir ko‗rsatuvchi turli xildagi faktorlar uchun mishen hisoblanadi. Kuchli ta‘sir natijasida mitoxondriyalar ichki membranasida joylashgan SsA-sezgir poralar tezda zararlanib, ochiq konformasion holatga o‗tadi. Natijada normal transport jarayoni izdan chiqib, mitoxondriyaning bo‗kishi yuzaga keladi. Keyin ular yorilib ichidagi apoptotik va nekrotik qoldiqlar sitoplazma bo‗shlig‗iga chiqariladi, bu zaharli qoldiqlar yadroga ta‘sir ko‗rsatadi va hujayra apoptotik yoki nekrotik o‗limi yuzaga keladi.
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|