D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.4. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARINING HAYOTI DAVOMIYLIGI
|
KO‘CHMAS MULK
OBYEKTLARINING BELGILARI Asosiy belgilari Statsionarlik (qo‘zg‘almaslik) Yer yuzasiga bog‘liqlik Kenglikda harakatlana olmaslik Moddiylik Natural- jism shakli Qiymat shakli Umrboqiylik Funksional belgilari Ishlab chiqarish obyektlari Tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishda qatnashish Insonlar yashashi va xizmat ko‘rsatish uchun sharoit yaratadi Noishlab chiqarish obyektlari Тakrorlanmaslik O‘ziga xos noyoblik Xilma-xillik Ko‘chmas mulk obyektlariga qarab aniq ko‘rsatkichlar orqali aniqlanadi Xususiy belgilari 9.4-rasm. Ko‘chmas mulk obyektlarining belgilari 1 . Ko‘chmas mulk obyektlarining mohiyati quyidagi uch ko‘rsatkichlar birligida namoyon bo‘ladi: – moddiy (jismoniy); – huquqiy; – iqtisodiy. Ko‘chmas mulk obyektlari yuqori iqtisodiy qiymatga ega, chunki ular uzoq muddatli foydalanishga mo‘ljallangan va foydalanish 1 Харисон Г. Оценка недвижимости. – М.: РОО, 1994. 146 jarayonida iste’mol qilinib ketmaydi. Qoidaga ko‘ra, ko‘chmas mulk obyektlari konstruktiv murakkabligi bilan ajralib turadi va ularni faol holda saqlab turish katta xarajatlarni talab qiladi. 9.4. KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARINING HAYOTI DAVOMIYLIGI Ko‘chmas mulk obyektlarining jismoniy obyekt sifatidagi hayot davomi – bu ko‘chmas mulk obyektlarining loyihaga muvofiq shakllantirilishidan to tugatilishi (utilizatsiya qilinishi) gacha bo‘lgan jarayonlarning ketma-ketligidir. Moddiy obyektlarni quyidagi tartibda davrlarga bo‘lish qabul qilingan: g‘oya (loyiha) – yaratilishi – to‘la quvvatga ega bo‘lish – qarish va tugatilish davri. Ko‘chmas mulk obyektlari hayot davrining bosqichlari yuqorida keltirilganlardan farqli quyidagicha nomlanadi: loyiha oldi – loyihalash – qurilish – foydalanish – tugatilish 1 . 1. Loyiha oldi (boshlang‘ich) bosqich o‘z ichiga quyidagilarni oladi: ko‘chmas mulk bozorini tahlil qilish, ko‘chmas mulk obyektini tanlash, loyiha strategiyasini shakllantirish, investitsiyaviy tahlil, boshlang‘ich-ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish, investitsiyaviy kredit resurslarini jalb qilish. 2. Loyihalash bosqichi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: moliyaviy sxemani ishlab chiqish, moliyalashtirishni tashkil qilish, muhandis- arxitektura guruhini tanlash, loyihalashni boshqarish. Ko‘rinib turibdiki, birinchi ikki bosqich daromad keltirmaydi, chunki ular asoslovchi xarakterga ega. Bu davrning asosiy vazifalari – mazkur bosqichlar muddati davomiyligini qisqartirish, ko‘chmas mulk obyektlarining iste’mol sifatini oshirish va eng asosiysi – ko‘chmas mulk obyekti hayoti davomiyligining barcha bosqichlaridagi ekspluatatsiya qilish xarajatlarini minimallashti- 1 А.Н. Асаул. Управление, эксплуатация и развитие имущественных комплексов / А.Н. Асаул, Х.С. Абаев, Ю.А. Молчанов. – СПб.: Гумани- стика, 2007. C. 240. 147 rishdir. Shuni ta’kidlash joizki, butun hayoti davomiyligi hisobga olingandagi xarajatlar hisob-kitobining konsepsiyasi amaliyotda qo‘llashdan ko‘ra ko‘proq, faqat muhokama qilish doirasida qolib ketadi. Bu konsepsiyaning mohiyati shundaki, ko‘chmas mulk obyekti qurilishi haqida qaror qabul qila turib, mulkdor ko‘chmas mulk obyektiga egalik qilish bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan barcha xarajatlar yig‘indisiga o‘zini «bog‘lab qo‘yadi». Bu xarajatlar «mulkka egalik qilish qiymati» deb nomlanadi. Ko‘chmas mulk obyektining butun hayoti davomiyligini hisobga olgan holda xarajatlarni hisoblab, olingan natijalardan yagona maqsadga erishishning ikki xil usulini (ko‘chmas mulk obyektini qurish yoki ijaraga olishning afzallik tomonlarini) taqqoslash kabi holatlarda foydalaniladi. Loyiha darajasida ko‘chmas mulk obyektining hayoti davomiyligini hisobga olgan holda xarajatlarni hisoblash, misol uchun, pardozlash jarayonida uyga kirish joyining devorlari bo‘ylab dekorativ yog‘ochni qo‘llashnimi yoki devorlarni har yili bo‘yashni tanlash ma’qulligi va shu kabilar haqida qaror qabul qilishda qo‘llaniladi. Yirik qurilish yoki rekonstruksiya loyihalarini amalga oshirish katta miqdordagi xarajatlari talab qiladi, shuning uchun barcha turdagi xarajatlarni nazorat qilishga katta ahamiyat berish lozim bo‘ladi. Ammo, qurilishda ko‘p hollarda me’yordan ortiq tejamkorlik noto‘g‘ri tushuniladi. Faqatgina boshlang‘ich narx (ko‘chmas mulkni xarid qilish, qurish, ijaraga olish) tahliliga asoslanib ko‘chmas mulk obyektini qurish (xarid qilish) haqida qabul qilingan qarorlar ko‘p hollarda to‘g‘ri bo‘lmay, oxir-oqibat o‘z tasdig‘ini topmaydi. So‘zsiz, bunday vazifa (ko‘chmas mulk obyektining butun hayot siklini hisobga olgan holda xarajatlarni hisoblash) ancha murakkabdir, lekin uning yechimiga alohida kuch safarbar qilish kerak, chunki buning natijasida ko‘chmas mulk obyektining butun ekspluatatsiya davrining keyingi yillik budjetlarini shakllantirishga asos solinadi. 148 3. Qurilish bosqichi pudratchini tanlash, qurilish ishlarini olib borishni muvofiqlashtirish hamda qurilish sifatini, xarajatlar smetasini va boshqa xarajatlarni nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. Bu bosqichda qurilayotgan obyektni ko‘chmas mulk bozori segmentining hayoti davomiyligini mantig‘i bilan asoslangan talablariga qay darajada mos kelishi haqida real dalillar paydo bo‘ladi. Bu bosqichda potensial iste’molchilar kapital qo‘yilmalari ulushini oshirish masalalari o‘z yechimini topadi, chunki taklif va foyda hajmining o‘sishi bozor tomonidan faoliyatning yaxshi qabul qilinganligidan dalolat beradi. Iqtisodiyotning zamonaviy holati investitsion loyiha ish- tirokchilaridan aniq qurilish loyihasini amalga oshirish bo‘yicha ishlar grafigini jadallashtirishni talab qiladi, bunday harakatlar tanlangan tadbirkorlik faoliyati yo‘nalishidagi loyiha natijalari mumkin qadar tezroq foyda keltirishi uchun amalga oshiriladi. Shuning uchun qurilish ishlarini loyihalash bosqichidayoq (loyihani ishlab chiqish to‘liq yakuniga yetmay) boshlanadi, bu esa loyihaning barcha ishtirokchilari harakatlari yuqori darajada muvofiqlashtirilgan bo‘lishini talab qiladi. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda keng tarqalgan qurilishni boshqarish turlaridan biri – bu loyihani boshqarishdir. Bunday boshqaruv turi butun qurilish muddatini, ya’ni qurilish loyihasi maqsadini tanlashdan to uning ekspluatatsiyasigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga qamrab oladi. Loyihani boshqarishda quyidagi vazifalar bajariladi: – investitsiyalarni samarali qo‘llash va bu jarayonni nazorat qilish; – loyiha hujjatlarini ishlab chiqish; – qurilish jarayonida loyiha hujjatlari talablarini amalga oshirish; – qurilish obyekti sifatini nazorat qilish. Amalga oshirilishi keskin shartlarga ega loyihalarni boshqarish uchun qurilish boshqaruvchilari boshchiligida maxsus tuzilmalar yaratiladi. Jahon amaliyotida kuzatilishicha, bunday boshqaruv shakli qurilish mablag‘laridan umumiy 10% gacha tejamkorlikka 149 erishish, barcha turdagi xarajatlar ustidan nazorat olib borishning samaradorligini oshirish hamda loyihani amalga oshirish muddatlarini qisqartirish imkonini beradi. Loyihani boshqarish shakli bo‘yicha qurilishni tashkillashtirish rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda keng tarqalgan va bizning mamlakatimizda, ayniqsa, ko‘p qavatli obyektlar qurilish loyihalarini amalga oshirishda ham samarali kelajakka ega, chunki «loyihalash – qurilish» davomiyligini umumiy boshqarish loyihani bajarish muddatini qisqartiradi, buning natijasida esa umumiy mablag‘larning 10% gacha tejalishiga erishiladi va barcha turdagi xarajatlarni samarali nazorat qilish uchun sharoitlar yaratiladi. Mamlakatimizda amalda ko‘proq pudratchilik tamoyiliga asoslangan obyekt qurilishi keng tarqalgan, bunda pudrat shartnomasi bo‘yicha bir taraf (pudratchi) ikkinchi taraf (buyurtmachi)ning topshirig‘iga binoan ma’lum bir ishni bajarish va uning natijasini buyurtmachiga belgilangan muddatda topshirish majburiyatini oladi, buyurtmachi esa ish natijasini qabul qilib olish va buning uchun haq to‘lash majburiyatini oladi. Agar qonun hujjatlarida yoxud taraflar kelishuvida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ishni bajarish uchun pudratchi tavakkal qiladi 1 . Odatda, buyurtmachi tender asosida bosh pudratchi roliga bir qurilish tashkilotini tanlaydi, u bilan barcha ishlar majmuyini bajarishga shartnoma tuzadi va unga ishlar majmuyi uchun subpudratchilar bilan shartnomalar tuzish imkonini beradi. Yirik obyektlar qurilishida buyurtmachi har biri aniq uchastka uchun javobgar va bevosita buyurtmachining vakillari nazorati ostida ishlovchi bir nechta pudratchi tashkilotlarni yollashi mumkin 2 . Davlatimiz amaliyotida arxitektura-loyiha tashkilotlari qurilish- montaj ishlari sifat nazoratidan chetlatilgan. Bu vazifani Davlat 1 O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. «O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi birinchi qismining tasdiqlanishi haqida». №163-1. 21-dekabr 1995-y. 631-modda. 2 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 302-sonli qarori. 150 arxitektura-qurilish nazorati (GASN) inspeksiyasi amalga oshiradi. Loyihachilar faqatgina loyihada keltirilgan takliflarning barchasi amalga oshirilayotganligini e’tibordan chetda qoldirmaslik uchun (avtorlik nazorati) vaqti-vaqti bilan qurilish maydoniga tashrif buyuradi va tekshirish o‘tkazadi. Qurilish obyektida ishlar sifatini doimiy nazorat qilish Yagona buyurtmachi xizmati va buyurtmachining zimmasiga yuklatiladi. Yirik loyihalarni amalga oshirishda Yagona buyurtmachi xizmati sifat nazoratidan tashqari tashqi ekspertlar (o‘z mutaxassislari bo‘lmaganda) jalb qilinadi. Ular quyidagi vazifalarni bajaradilar: murakkab ishlar qiymatini baholash, alohida operatsiyalar yoki ishlar majmuyi grafigi bajarilishini nazorat qilish, buxgalteriya hisobi va audit, huquqiy masalalar, nazorat organlari va mahalliy hokimiyat vakillari bilan o‘zaro aloqadorlik. Obyektlarni ekspluatatsiyaga qabul qilish tartibi – hujjatlarni rasmiylashtirishning anchayin yuqori reglamentlashgan me’yoriy jarayondir. 4. Ko‘chmas mulk obyektini ekspluatatsiya qilish bosqichi obyektlarni ekspluatatsiya qilish, ularga xizmat qilish va ta’mirlashlarni nazarda tutadi. Ko‘chmas mulk obyektining ekspluatatsiyasi boshqarish tizimida ko‘p qirrali funksiya bo‘lib, quyidagi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi: bino uskunalari ekspluatatsiyasi, moddiy hisob, yong‘inga qarshi va xavfsizlik texnikasi, kommunikatsiyalar boshqaruvi, chiqindilar utilizatsiyasi va qayta ishlovi, ko‘chishlar, o‘zgarishlar va qayta qurishlar, avariya holatlarni bartaraf qilish, ekspluatatsiya va joriy ta’mirlashni ta’minlash, jihozlash va obyektni qo‘riqlash. «Binoni jihozlash» tushunchasining aniq bir ta’rifi mavjud emas, ammo uning asosini quyidagilar tashkil qiladi: isitish, ventilatsiya va shamollatish tizimlari, elektr yoritish hamda issiqlik, suv ta’minotlari va isitishda suv aylanishini jihozlash; mexanik hamda elektr vertikal va gorizontal transportirovkalar (liftlar, eskalatorlar va h.k.) tizimi. 151 Kommunikatsiyalarni boshqarish – ko‘chmas mulk obyekti mohiyatidan kelib chiquvchi vazifadir. Telefon va aloqa inf- ratuzilmasi xizmatlari bilan ta’minlash, ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishda tobora keng qo‘llanilmoqda. Bu xizmatlar potensiali va ulaning sifati raqamli, tolali-optik aloqalarning tarqalishi orqali yaxshilanadi. Shuningdek, kompyuter va Internet texnologiyalar (kompyuterlarning tizimli aloqasi)ni hamda ish joylarini avtomatlashtirish tobora keng tus olmoqda. Elektron yoki informatsion xavfsizlik elektron qurilmalarda informatsion muhofazani ta’minlash, xususan, dastur ta’minotida, shuningdek, tashkilotning ma’lumotlar bazasini yaratish orqali boyitilmoqda. Ko‘chmas mulk obyektlari ekspluatatsiyasida zararli chiqindilar qayta ishlash jarayoni, misol uchun, luminessent (simobli) lampalarning utilizatsiyasidan to zararli chiqindilarni yo‘q qilishgacha bo‘lgan qator murakkab boshqaruv masalalarini o‘z ichiga oladi. Odatda, ko‘chmas mulk obyekti boshqaruvchisi zararli chiqindilarni ko‘mish va qayta ishlashga ixtisoslashgan tashkilotlar bilan shartnoma tuzadi. Chiqindilarni qayta ishlash bo‘yicha ishlarning ko‘pchiligi ularni alohida to‘plashni va qayta sotish yoki yo‘q qilishda o‘z ifodasini topadi. Chiqindilarni tavsiflab quyidagicha turlarga ajratish mumkin: qog‘oz, shisha (yaxlit va tara ko‘rinishida), temir-tersak (po‘lat, cho‘yan, alumin), yelim, motor moylari, shinalar va h.k. Ko‘chmas mulk obyekti ekspluatatsiyasi jarayonida, ko‘pincha, uni to‘laligicha yoki tarkibiy qismlarini o‘zgartirish bo‘yicha ishlarni amalga oshirishga to‘g‘ri keladi. Amaliyotda kuzatilishicha, yangi xodim ish joyini takomillashtirish yoki ofis binosini qayta jihozlashni istaydi, ammo bunda bir qator qoidalar 1 mavjudki, ular tashkilot foydasiga o‘zgarishlarni samarali boshqarishni amalga oshirishga imkon yaratadilar: 1 Хоттс Д. Управление инфраструктурами организации. – М.: ОАО Типо графия «Новости», 2001. C. 597. 152 Ko‘chmas mulk obyekti ekspluatatsiyasi jarayonida kutilmagan paytlarda ham avariya holatlari kelib chiqishi mumkin, negaki hech kim yong‘indan, suv bosishidan va boshqa noxushliklar ro‘y berishidan yoki fors-major holatlari (suv toshqini, yer silkinishi va h.k.)dan kafolatlanmagan. Binoda ro‘y bergan avariyalarni bartaraf qilish bo‘yicha ishlarni rejalashtirishning yagona shakli mavjud emas; har bir aniq hodisada u yoki bu obyekt uchun mas’ul xodim tayinlanadi va u amalga oshirilishi kerak bo‘lgani ishlar rejasi va yo‘riqnoma ishlab chiqiladi. Obyekt qurilishi loyihasiga binoan joylashtirilgan mebel – ko‘chmas mulk obyektining teng huquqli qismidir, shuning uchun uni ko‘rikdan o‘tkazish va ta’mirlanish profilaktika ishlari rejasiga asosan amalga oshirilishi lozim. Xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash. Amaliyotda kuzatilishicha, ko‘pchilik ko‘chmas mulk obyekti mulkdorlari bino va inshootlardan foydalanishni tashkil etish hamda ta’mirlashga yetarlicha mablag‘ ajratmaydilar. Buning sabablari ko‘p, masalan, doimo vaqtinchalik amalga oshiriladigan maqsadlarga diqqatni qaratish va bunday munosabatlar natijasida yuzaga kelgan oqibatni to‘g‘ri baholamaslik va natijada uning oqibatlarni to‘g‘rilash uchun ketadigan xarajatlar deyarli har doim xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlari qiymatidan yuqori bo‘lishi. Xizmat ko‘rsatish – bu ko‘chmas mulk obyektlari eksplua- tatsiyasining me’yoriy muddatini ta’minlash uchun bajariladigan ishlar majmuyidan tashkil topadi. Ular obyekt qiymatining o‘sishiga olib kelmaydi, ammo alohida qismlarning ishdan chiqishi yoki nurashi (eskirishi)ning oldini oladi. Xizmat ko‘rsatish maqsadlaridan biri – (resurslar to‘la yemirilishi oqibatida) nosozliklar ro‘y berishidan oldinroq ogohlantirish. Ta’mirlash – bu ko‘chmas mulk obyektining buzilishi yoki eskirishini qayta tiklash va kamchiliklarni bartaraf etish orqali binoni odatiy foydalanish holatiga keltirish ishlaridir. Ta’mirlashning maqsadi – jismoniy qayta tiklashdir. 153 Joriy ta’mirlash ishlari mayda va yirik turlarga bo‘linadi. Mayda ta’mirlash ishlari 1–2 kun davom etadi va ko‘chmas mulk obyektining normal ekspluatatsiyaviy holatini ta’minlaydi. U obyektning xizmat muddatini uzaytirmaydi va qiymatini oshirmaydi. Yirik joriy ta’mirlash ishlari (2 kundan ortiq) ko‘chmas mulk obyektining xizmat muddatini uzaytiradi, ammo qiymatini oshirmaydi. O‘zgartirish – bu ko‘chmas mulk obyekti tarkibiga kiruvchi asosiy fondlarni analoglari bilan almashtirish jarayonidir. O‘zgartirishga mansub fond bo‘lib, yaroqsiz holga kelgan yoki ma’naviy eskirgan asosiy fondning o‘rnini bosuvchi asosiy (modifikatsiyalashgan, takomillashgan, yangi avlod) fondlar xizmat qiladi. Ko‘chmas mulk obyektiga xizmat qilishning asosiy maqsadi – bu obyektdan to‘g‘ri foydalanishni ta’minlashdir; u quyidagi aniq vazifalarni o‘z ichiga qamrab oladi: – kundalik tozalashlar (namunaviy ko‘rinishni saqlab turish uchun); – ko‘chmas mulk obyektidagi mayda kamchiliklarni o‘z vaqtida bartaraf qilish; – hayoti davomiyligining minimal xarajatlari asosida yirik ta’mirlash ishlarini yo‘lga qo‘yish; – ekspluatatsiya va xizmat ko‘rsatishga sarflanadigan barcha xarajatlarni qisqartirish hamda optimallashtirish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqish; – ko‘chmas mulk obyektini ta’minlovchi kommunal xizmat- larning ratsional ishlashi (ishonchlilikni ta’minlashda); – obyektning xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlari xarajatlarini doimiy nazorat hamda tahlil qilish; – ishlar bajarilishi grafigini tuzish va ijrosini nazorat qilish; – ko‘chmas mulk obyekti uskunalarini to‘laligicha va alohida uskunalar faoliyati to‘g‘risida doimiy ma’lumotlar to‘planishini ta’minlash. Amaliyotda ta’mirlash ishlari quyidagilarga bo‘linadi: – zarurat bo‘yicha ta’mirlash; 154 – davriy ta’mirlash (masalan, har 10 yilda yumshoq tom qoplamalarini o‘zgartirish); – uskunalarni profilaktik tekshirish; – avariya holatida ta’mirlash, xizmat ko‘rsatish; – ehtiyojdan kelib chiqib ta’mirlash (oynalarni almashtirish). Ko‘chmas mulk obyektidan foydalanish ishlari majmuyi bir qancha xarajatlarni talab qiladi: – ekspluatatsiyaviy (ko‘chmas mulk obyektining butun foydali xizmat muddati mobaynida) xarajatlar; – vazifaviy (obyektni qo‘riqlash, saqlash, ta’mirlash va h.k. bilan band bo‘lgan personal uchun) xarajatlar; – kommunal xizmatlar va binoni tozalash uchun xarajatlar; – ko‘chmas mulk obyektini ta’mirlash va tiklash uchun (agar ko‘chmas mulk obyektining yoki uning bir qismining xizmat muddati tugagan bo‘lsa) xarajatlar. Yuqorida keltirilganlardan tashqari, ko‘chmas mulk obyektiga egalik qilish deb ataluvchi, obyektni tasarruf qilish bilan bog‘liq o‘zgartirishlar va yaxshilanishlarga sarflanuvchi xarajatlar ham hisobga olinishi lozim. Obyektni tugatish bosqichi – bu obyekt bilan bog‘liq boshlan- g‘ich va keyinchalik hosil qilingan funksiyalarini butunlay yo‘q qilishdir, ya’ni uni buzib tashlash yoki tamomila yangidan shakllantirish uchun sharoit yaratishdir. Ko‘chmas mulk obyekti hayoti davomiyligining bu bosqichida uni tugatishga sezilarli xarajatlar talab qilinadi. Bu xarajatlar ko‘chmas mulk obyektiga egalik qilishning xotimasi bo‘lib hisoblanadi. Agar ko‘chmas mulk obyekti tamomila yangi shaklga o‘tayotgan bo‘lsa, u holda o‘zgartirishga sarflanadigan xarajatlar yangi funksiyaga qaratilgan egalik xarajatlariga tegishli bo‘ladi. Ko‘chmas mulk obyekti hayoti davomiyligiga o‘xshash tarzda mulk majmuyi hayoti davomiyligini ham bosqichlarga bo‘lish mumkin: 1. Mulk majmuyini shakllantirish (ko‘chmas mulk obyektlari va ularga bo‘lgan huquqlar bo‘yicha shartnomalar natijalarini qonuniy 155 rasmiylashtirish: oldi-sotdi, ustav kapitaliga qo‘yilma, ijara, lizing va h.k.). 2. Mulk majmuyini rivojlantirish (yangi qurilish, balansga olish va h.k.). 3. Mulk majmuyi moslashuvi turli investitsion va rivojlantirish loyihalari hamda egiluvchan ijara shartlarini amalga oshirish hisobiga ta’minlanadi. Bu bosqichlarda ekspluatatsiya, ta’mirlash va ko‘chmas mulk obyektiga xizmat ko‘rsatish hamda sug‘urtalash, amortizatsion siyosat, buxgalteriya hisobi va mulkni soliqqa tortish tizimlari bilan o‘zaro aloqalar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu 1. Ko‘chmas mulk obyektlarining investitsion – qurilish rivojlanish bosqichi (investitsion faraz, obyektning aniq yo‘nalishi, uning loyihalanishi, yer o‘lchash, qurilish (rekonstruksiya), foydalanishga topshirish). Bu bosqich nisbatan murakkab bo‘lib, u ko‘chmas mulk obyektining samarali ishlashini ta’minlovchi bir qator tarkibiy qismlardan tashkil topgan. 2. Sotish, ijaraga berish kabilarni inobatga olgan holda ilgari bunyod etilgan ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarning almashinishi. Bu bosqichda kiritilgan investitsiyalar qaytariladi, daromad ko‘riladi hamda ma’naviy va jismoniy eskirish boshlanadi. 3. Ko‘chmas mulk obyektlarini boshqarish – ekspluatatsiya, ta’mirlash, shahar infratuzilmalari va kommunal xo‘jalik tizimlari darajasida saqlab turish. Bu bosqich nisbatan davomiy va obyekt ekspluatatsiyasining maqsadga muvofiqligi hamda jismoniy va ma’naviy eskirishlarini bartaraf qilish xarajatlari o‘lchovi bilan chegaralanib qoladi. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|