Xülasə XIX əsrin əvvəllərində çar I aleksandrın Şərqi Gürcüstanın ilhaqına dair qərarı
Yaqub Mahmudov 80.Yıl Armağan Sayısı
Yüklə 481,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yaqub Mahmudov 80.Yıl Armağan Sayısı
Cilt:6 / Sayı:5 Umudlu/ ss 257-273 Kış 2019
264 ildə Tiflis xanlığını özünə birləşdirən Rusiya, bir tərəfdən Şimali Azərbaycan xanlıqlarını ələ keçirməyə başlayır, digər tərəfdən Anadoluya qapını açmaq üçün Rəvan, Tiflis, Ərzurum, Qars, Van, Təbriz və ətrafındakı bölgələrdən heç birində üstünlük təşkil etməyən ermənilərdən bir vasitə istifadə etməyi qərara alır. 17 Bu fikirlər rusların Azərbaycan və Şərqi Anadoluda yaşayan erməni əhalisindən öz planlarını həyata keçirmək üçün bir vasitə kimi istifadə emələrini bir daha sübut edir. Tarixçi Nəcməddin Aygünün fikrincə, 1801-ci ildə Gürcüstanın Rusiya əyalətlərindən birinə çevrilməsi nəinki Azərbaycanın, eləcə də Şərqi Anadolu bölgələrinin də birbaşa işgalına səbəb olmuşdur. 18 “Dış Türkler” əsərinin müəllifi Celaleddin Yücel qeyd edir ki, 1801-ci ildə ruslar “himayə” bəhanəsi ilə Cənubi Qafqaza-Gürcüstana soxulduqları zaman, Azərbaycan xanlıqlar dövrünü yaşayırdı. 19
parçalanmasının işğala real zəmin olması müəllifin diqqətindən yayınmamışdır. Beləliklə, əksər türk tarixçiləri də Şimali Azərbaycanın işalının başlanmasında, Gürcüstanın Rusiyaya ilhaq edilməsi faktorunu həlledici amillərdən biri olduğunu qeyd edirlər. Əhalisinin böyük hissəsinin xristian olmasından istifadə edərək Gürcüstanı ilhaq etməklə ilk dayaq nöqtəsi əldə edən çar Rusiyası, çox keçmədən bütün Cənubi Qafqazı işğal edərək, cənubda Qacar və cənub-qərbdə Osmanlı dövlətlərinin qonşularına çevrildilər. Rusiya həmçinin Anadolu və İran üzərinə gələcək yürüşlərində Gürcüstandan istinadgah kimi istifadə etməyi nəzərdə tuturdu. Yuxarıda rusların, bölgəni işğal etmək üçün yerli erməni əhalisindən bir vasitə kimi istifadə etmək planlarından bəhs etmişdik. Tarixçi Mustafa Budak arxiv sənədlərini təhlil edərək bu qənaətə qəlir ki, ruslar öz planlarını həyata keçirmək üçün bölgədə yaşayan kürd əhalisindən də istifadə etmək fikrində idilər. Müəllif yazır ki, 1801-ci ildə ruslar Tiflisə gəldikləri ilk günlərdə, Osmanlı və İran ərazisində daimi hərəkətdə olan və qeyri-məmnun bir kütlə təsiri bağışlayan kürd əhalisi rusların maraq dairəsinə daxil olur. Onlar üzərində iş aparan rus təhlükəsizlik təşkilatının əsas hədəfi kürd əşirətlərini mübarizəyə qoşmaq idi. 20 Rusiya bölgə əhalisini qarşı-qarşıya qoymaqla daha asan yollarla öz məqsədinə çatmaq fikrində idi.
17 Ali Arslan, Kutsal Ermeni Papalığı Eçmiyadzin Kilisesi’nde Stratejik Savaşlar, İstanbul: Truva Yayınları, 2005, 27. 18 Necmettin Aygün, Kafkasyada Rus-Osmanlı Mücadelesi ve Kars dolaylarında Sınır İhaleleri, 1826, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 3, sy. 6 (Güz 2007): 98-116. 19 Celal Yücel. Dış Türkler, İstanbul: Hun Yayınları, 1976, 77-78. 20 Mustafa Budak, “Osmanlı-Rus ilişkilerinde Kafkasya”, Avrasya Etütleri, IV (1995): 113. |