Hatasız Düşünme Sanatı



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/79
tarix26.01.2022
ölçüsü1,04 Mb.
#51631
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   79
Hatasız Düşünme Sanatı - Rolf Dobelli????

KARŞILIKLILIK
Kimsenin size içki ısmarlamasına neden izin vermemelisiniz?
Yıllar  önce,  hippi  kültürü  altın  çağlarını  yaşarken  –tren
istasyonlarında,  havaalanlarında  pembe  kıyafetleri  içinde
ortalıkta  ağır  aksak  dolaşan  Krişna  tarikatının  müritleriyle
karşılaşırdık. Her geçene küçük bir çiçek uzatırlardı. Müritler
fazla  konuşmazdı;  bir  selamlama,  bir  gülümseme,  hepsi
buydu. Bir iş adamı ufacık bir çiçekte fazla kazanç görmese
bile  çiçeği  yine  de  alırdı,  sonuçta  insan  kaba  davranmak
istemezdi  ya.  Hediyeyi  geri  çevirdiğiniz  zaman  yumuşak  bir
“alın, bu bizim size hediyemiz” cümlesi duyardınız.
Hediyeyi bir sonraki sokağın köşesinde çöp kutusuna atmak
isteyenler  o  çiçeklerden  bir  sürüsünün  daha  çöp  kutusunda
olduğunu görürdü. Ama mevzu orada kapanmazdı. Siz vicdan
azabından  muzdaripken  yanınıza  müritlerden  biri  gelir  ve
bağış isterdi. Bu girişim çoğu kez başarılı olurdu. Bu tür bağış
toplama  o  kadar  bereketliydi  ki,  birçok  havaalanı  müritlerin
girişini  yasakladı.  Bilimci  Robert  Cialdini  bu  karşılıklılık
olgusunu  detaylıca  araştırdı  ve  insanların  birine  borçlu
kalmaya güçlükle katlanabildiğini keşfetti.
Birkaç yıl önce eşim ve ben bir çift tarafından yemeğe davet
edildik.  Bu  insanları  epeydir  tanıyorduk,  hoş  insanlardı  ama
enteresanlıktan  çok  uzaklardı.  Aklımıza  iyi  bir  bahane
gelmedi, biz de daveti kabul ettik. Beklenen oldu: Evlerinde
geçirdiğimiz  akşam  sıkıcıydı.  Buna  rağmen,  birkaç  ay  sonra
onları  aynı  şekilde  kendi  evimize  davet  etme  zorunluluğunu
hissettik.  Karşılıklılık  baskısı  bize  iki  sıkıcı  akşama  mal
olmuştu. Ama diğer çift böyle hissetmemiş olsa gerek ki bir


hafta  sonra  çabucak  bir  davet  daha  geldi.  İnsanların  aslında
çoktan  bu  kısırdöngüden  çıkmayı  tercih  etseler  de,  yıllarca
sırf  karşılıklılık  nedeniyle  belirli  zaman  aralıklarıyla  tekrar
tekrar buluştuklarını pekâlâ hayal edebiliyorum.
Birçok  sivil  toplum  örgütü  Krişna  modeliyle  –önce  hediye
verip sonra talep ederek– para toplar. Geçen hafta bir doğayı
koruma  örgütünden  hediye  bir  zarf  geldi.  Zarfın  içi  cennet
gibi  manzara  kartpostallarıyla  doluydu.  İçinden  çıkan
mektupta  kartpostalların  bana  hediye  olduğu  yazıyordu.
Herhangi  bir  bağış  yapıp  yapmamamdan  bağımsız  olarak
kartpostallar  bende  kalabilirdi.  Kartpostalları  çöpe  atmak
elbette  belirli  bir  sıkıntı  ve  soğukkanlılık  gerektirdi.  Bu
yumuşak  şantaj,  ki  adına  rüşvet  de  denebilir  ekonomide  çok
yaygındır. Bir şirket, potansiyel müşterilerini şampiyonlar ligi
maçına  davet  eder.  Sipariş  vakti  bir  ay  sonradır.  Borçlu
kalmama arzusu o kadar güçlüdür ki, alıcı kabul eder.
Karşılıklılık çok eski bir düzendir. Aslında şunu ifade eder:
“Ben sana yardım ederim, sen de bana yardım edersin.” Besin
miktarı  büyük  dalgalanmalara  maruz  kalan  bütün  hayvan
türlerinde  karşılıklılık  olgusuyla  karşılaşırız.  Varsayalım  ki,
siz bir avcı ve toplayıcısınız ve günün birinde şansınız yaver
gitti, bir geyik öldürdünüz. Bu, bir günde yiyebileceğinizden
çok daha büyük bir miktar. Buzdolabı henüz icat edilmemiş.
Dolayısıyla,  geyiği  topluluğunuzun  diğer  üyeleriyle
bölüşürsünüz. Bu size günün birinde şansınız yaver gitmezse
diğerlerinin avından faydalanma imkânı sağlar. Buzdolabınız
diğerlerinin midesidir. Mükemmel bir hayatta kalma stratejisi.
Karşılıklılık  risk  yönetimidir.  Karşılıklılık  olmasa  insan  –ve
sayısız hayvan türünün– nesli çoktan tükenirdi.
Karşılıklılığın  bir  de  çirkin  yüzü  vardır:  Misilleme.
İntikamın  ardından  intikamın  intikamı  gelir  ve  bir


bakmışsınız  ki  kendinizi  büyük  bir  savaşın  içinde
bulmuşsunuz.  İsa’nın  nasihat  ettiği  gibi  bize  saldırana  diğer
yanağımızı  uzatmamız,  yani  kısırdöngüden  çıkmak  bize  bu
kadar zor gelir, çünkü karşılıklılık 100 milyon yıldan uzun bir
süredir hayatta kalma düzenimizin bir parçasıdır.
Geçenlerde  bir  kadın  barlarda  neden  artık  kimsenin
kendisine  içki  ısmarlamasına  izin  vermediğini  açıkladı:  “O
kişiyle yatağa girmeye alttan alta kendimi mecbur hissetmek
istemediğim  için.”  Bu  çok  bilgece.  Bir  dahaki  sefere
süpermarkette  şarap,  peynir,  salam  ya  da  zeytin  denemeniz
için  teklifte  bulunulduğunda  reddetmenizin  neden  faydalı
olduğunu artık biliyorsunuz.



Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   79




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin