Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

 

1.3. ORGANIK BIRIKMALARNING TUZILISHI VA TURKUMLANISHI 

 

Organik  birikmalarning  uglerod  skeleti  bo’yicha  turkumlanishi.  Uglerod  atomi  boshqa 

kimyoviy  elementlardan  farqli  ravishda  boshqa  uglerod  atomi  bilan  birikish  хususiyatiga  ega. 

Shuning  uchun  organik  birikmalar  tarkibidagi  uglerod  atomlarining  o’zaro  birikib,  hosil  qilgan 

zanjiriga (skeletiga) ko’ra – ochiq zanjirli (asiklik) va yopiq zanjirli (siklik) birikmalarga bo’linadi. 

Asiklik birikmalarni yana alifatik birikmalar ham deb ataladi. Ular o’z navbatida to’yingan va 

to’yinmagan  birikmalarga  turkumlanadi.  To’yingan  birikmalarning  tarkibida  faqat  oddiy  bog’, 

to’yinmaganlarning tarkibida esa karrali (ikki va uch) bog’lar mavjud. 

---

 

 

 

Yopiq zanjirli birikmalar ikkiga bo’linadi: karbosiklik va geterosiklik. Yopiq halqali birikmalar 

zanjiri faqat uglerod atomidan tarkib topgan bo’lsa, bunday birikmalar – karbosiklik, yopiq zanjirga 

uglerod  atomlaridan  tashqari  boshqa  element  atomlari  (geteroatom)  kirgan  bo’lsa  –  geterohalqali 

birikmalar deb ataladi. 

 

Karbosiklik birikmalarda yopiq zanjir faqat uglerod atomlaridan tashkil topgan bo’lib, bular o’z 

navbatida kimyoviy хossalari bilan bir-biridan keskin farq qiladigan organik birikmalarga: alisiklik 

va aromatik birikmalarga bo’linadi. 

 

             siklopentan      

                            

benzol 

                   alisiklik birikma                          aromatik birikma 

 

Geterohalqali  birikmalar  zanjirida  uglerod  atomlaridan  tashqari,  boshqa  element  atomlari 

ko’pincha N, O, S element atomlari bo’ladi. Ular o’z navbatida to’yingan , to’yinmagan , aromatik 

bo’lishi mumkin. 

 

to’yingan geterohalqali        to’yinmagan geterohalqali          aromatik geterohalqali 

                             birikma                                    birikma                                    birikma