1-шова (М-01 шакл)
bosqichga ko‘taradigan yil bo‘ladi”
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
bosqichga ko‘taradigan yil bo‘ladi” deb nomlangan ma’ruzalarida qishloq xo‘jalik
sohasidagi ba’zi bir muammolarga to‘xtalib o‘tdilar: o‘tgan yili 3 ming 800 dan ortiq fermer xo‘jaligi paxta etishtirish bo‘yicha shartnoma majburiyatini bajara olmadi. Natijada 120 milliard so‘mlikdan ortiq yoki 160 ming tonnadan ziyod paxta xom-ashyosi kam etkazib berildi. Agar bu ko‘rsatkichlarni eksport qilish mumkin bo‘lgan paxta tolasiga aylantiradigan bo‘lsak, boy berilgan foyda hajmi, paxtani qayta ishlashdan olinadigan moy, shrot, kunjara va boshqa maxsulotlarni hisobga olmaganda ham, qariyb 100 million dollarni tashkil etadi. O‘tgan yili 1 ming 500 ta fermer xo‘jaligi davlat zaxirasiga g‘alla sotish bo‘yicha 18 milliard so‘mlik yoki 62 ming tonna hajmdagi shartnoma majburiyatini bajarmadi [1]. Qishloq xo‘jaligidagi bu kabi katta yo‘qotishlarga ekinlarda uchraydigan zararkunanda xasharotlar va kasalliklar ham sabab bo‘lmoqda. G‘o‘zaning o‘sib rivojlanishida unga 220 turdan ortiq zararkunda hasharotlar va kasalliklar zarar etkazishi qayd etilganligi ham ushbu zararli organizmlarga qarshi kurashishning naqadar dolzarb ekanligi anglatadi. Bu kabi o‘ta zararli organizmlarga chigirtka, ko‘sak qurti, o‘rgamchakkana kabi zararkunadalarni keltirish mumkin.
3 Ma’lumki, qishloq xo‘jalik ekinlarini zararkunanda hasharotlardan himoya qilishda foydalanishda asosan kimyoviy preparatlardan foydalaniladi. Ammo, keyingi yillarda eng dolzarb muammolardan biriga aylanayotgan ekologik holatning buzilib borishi, tuproq mikroflorasi, uning fizik kimyoviy tarkibi, suv havzalarining ifloslanishi, bular oqibatida insonlar va issiq qonli hayvonlar organizmida keskin salbiy oqibatlar hosil bo‘layotganligi kimyoviy preparatlardan foydalanish imkoniyatlarini chegaralanib bormoqda. Bu kabi muammolar olimlar oldiga zararkunanda hasharotlarga qarshi kurarshishning alternativ usullarini ishlab chiqish va amaliyotda qo‘llash kabi vazifalarni qo‘ymoqda. Xuddi shunday alternativ usullardan biri mikrobiologik preparatlar asosida zararkunanda hasharotlarga qarshi kurash hisoblanadi. Bu usulning kimyoviy usulga nisbatan bir qancha afzalliklari mavjud bo‘lib, ulardan quyidagilarini keltirish mumkin: ekologik tozaligi, tuproqda to‘planib qolmasligi, ularni tayyorlash, saqlash, tashish va qo‘llashning qulayligi, iqtisodiy samaradorligi va ayniqsa issiq qonli hayvonlargi nisbatan zararsizligi olimlar e’tiborini tortib kelmoqda. Mikrobiologik preparatlar orasida Bacillus thuringiensis spora-kristall toksin hosil qiluvchi entomopatogen bakteriyalari alohida o‘rin tutadi. Ilmiy manbalardan ma’lumki, dunyoning bir qator rivojlangan davlatlarida (AQSH, Fransiya, Angliya, Germaniya, Italiya, Rossiya va x.k.), shuningdek, iqtisodiy rivojlanmagan davlatlarida ham Bacillus thuringiensis bakteriyalari asosidagi biopreparatlardan samarali foydalanib kelinmoqda va kimyoviy preparatlarga to‘laqonli raqobatbardosh alternativ usul ekanligi isbotlangan. SHu o‘rinda tabiiy savol tug‘iladi, mamlakatimizda mikrobiologik preparatlardan zararkunanda xashoratlarga qarshi kurashda foydalanish qay ahvolda? Bu savolga javob berish mushkul emasdek tuyiladi. CHunki, zarakunandalarga qarshi kurashda asosan kimyoviy preparatlarga asoslaniladi. Zeroki, Respublika kimyoviy va biologik preparatlarni sinovdan o‘tkazish va ruxsat berish qo‘mitasi tomonidan bir qator mikrobiologik preparatlarga ruxsat berilgan va birgina 2005-2007 yillarga mo‘ljallangan reyestrga kiritilgan:
4
lepidotsid, dendrobatsillin, navodor va x.k. Demak yana bir haqli savolga javob topish lozim bo‘ladi. Nima uchun reystrda mavjud bo‘lgan mikrobiologik preparatlar keng ko‘lamda foydalanilmaydi. CHunki ularning ta’sir darajasi pastligi va iqlim sharoitimizga mos kelmasligi kabi qator salbiy ko‘rsatkichlari mavjud. Bu esa Respublikamizda ushbu yo‘nalish ustida chuqur ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishni taqqazo etadi. Zeroki, 1970-1988 yilgacha olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlarini tahlil qilganimizda qator olimlarimiz tomonidan mikrobiologik preparatlarning o‘ta samardor ekanligi isbotlab berilgan [Xo‘jaev SH.T.1991., Bababekov R.R.]. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 14 fevraldagi “Obod turmush yili davlat dasturi to‘g‘risida”gi PQ-1920-sonli Qarori ilovasining 17- bandida 6,7 ming. ga maydonda yangi bog‘lar, 3,5 ming ga maydonda intensiv bog‘lar, 6,8 ming. ga maydonda tokzorlar yaratish hamda 6,8 ming. ga maydondagi mavjud bog‘lar va 3,7 ming.ga maydondagi tokzorlarni qayta tiklash orqali bog‘dorchilik faoliyatiga 15 ming qishloq aholisini jalb etish; 18-bandining 3-xatboshida «O‘zpaxtasanoat» uyushmasi korxonalarida ipak qurti boqish uchun kamida 10-15 ta ipakchilik komplekslarini tashkil etish yo‘li bilan chorvachilik va pillachilikni yanada rivojlantirish kabi aniq tadbirlar belgilab qo‘yilgan [2]. SHu boisdan, bog‘lardan yuqori hosildorlikka erishish va ekologik toza maxsulotlar olish uchun qishloq xo‘jalik ekinlari hamda daraxtlarda uchraydigan turli xil mikrobiologik kasalliklarga va zararkunanda xasharotlarga qarshi kurashish eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Ilmiy manbalarda boshoqli o‘simliklarni etishtirish davomida 150 dan ortiq zararkunanda oragnizmlar zarar etkazishi qayd etilgan. Jumladan, birgina g‘alladan olingan hosildorlik 5% dan 50% gacha uni saqlash davomida zararkunanda organizmlar ta’sirida yo‘qotilishi ko‘plab tadqiqotlar davomida isbotlab berilgan. Respublikamiz hududida zararli xasva boshoqli don ekinlarining, ayniqsa, bug‘doyda Farg‘ona vodiysi, Toshkent, Samarqand, Jizzax, Sirdaryo, Buxoro, Navoiy va Surxondaryo viloyatlari g‘allazorlarida uchramoqda va sezilarli darajada zarar etkazmoqda. Ma’lumki, xasva bilan zararlangan maydonlardan
5
olingan urug‘lik donning unib chiqishi 50 foizgacha kamayadi. Bundan tashqari zararlangan dondan tayyorlangan unning sifat ko‘rsatkichi oziq-ovqat sanoatida ham ulkan muammolarni keltirib chiqarmoqda. SHu boisdan, hukumatimiz doirasida donli ekinlarning hosildorligini oshirish bo‘yicha yirik loyihalar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 14 fevraldagi “Qishloq xo‘jaligi korxonalarini qo‘llab-quvvatlash, boshoqli don ekinlari hosildorligini oshirish, O‘zbekiston respublikasi suv xo‘jaligining irrigatsiya-drenaj tizimlarini tiklash loyihalarini amalga oshirish uchun jalb etilgan xalqaro moliya institutlarining kreditlarini o‘z vaqtida qaytarishni ta’minlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi 42-sonli Qarorining, 1-ilovasi, 3-bandida aynan don ekinlari hosildorligini oshirish borasidagi chora tadbirlar belgilab berilgan [3]. Xulosa qilib aytganda, bu yo‘nalishda olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlarining xulosalari va hozirgi vaqtda Bacillus thuringiensis entomopatogen bakteriyasi asosidagi antifungal preparatlarning qishloq xo‘jaligida qo‘llanilmayotganligi bizni ushbu muammo ustida tadqiqot ishlari olib borishimizga sabab bo‘ldi.
Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|