T. C. Ankara üN Đ vers đ tes

           1.8  Bu Alanda Yapılan Çalışmalar            
                 1.8.1 Türkiye’deki Çalışmalar 
           Alan  yazınında,  Almancada  kiplik  (Modalität)  ile  ve  kiplik  eylemler 
(Modalverben) ile ilgili yapılan  çalışmalar oldukça  yoğundur.  Buna karşın Türkçede 
kiplik  ve  kiplik  eylemler  üzerine  yapılan  çalışmalar  ise  nispeten  azdır.  Bazı 
çalışmalarda  kip  ve  kiplik  ayrımı  yapılmaksızın  aynı  kavram  (kip),  kiplik  kavramını 

---

 
34 
ifade ederken de kullanılmıştır. Örn. (DĐLAÇAR, 1971; SLOBĐN /AKSU, 1982) Bazı 
çalışmalarda    zamanlar,      zaman  kipi  olarak  nitelendirilmiştir.  Örn.,  “geldi,  geçmiş 
zaman kipindedir.”  (EDĐSKUN, 2010: 172) 
           Kiplik,  çekim  sırasında,  konuşucunun  tutumunu,  yani  salt  bildirmeyle  mi 
yetindiğini  yoksa  bir  yorumda  mı  bulunduğunu;  istek,  dilek,  şart,  gereklilik,  emir  mi 
anlattığını  gösteren  anlatım  biçimleri  olarak  tanımlanmıştır.  (KOÇ,1996:304; 
KORKMAZ, 2003: 569) 
            Cümle içinde fiillerin aldıkları şekiller kip olarak tanımlanır: “Kip, fiilin ifade 
ettiği  işin,  halin  veya  hükmün  ne  şekilde  olduğunu,  vukua  geldiğini  veya  yapıldığını 
göstermeye  yarar. Her dildeki çeşitli biçimlerde  gösterilen kipler, bildirme kipi, dilek 
kipleri, istek kipi, şart kipi, gereklilik kipi, emir kipi vs.dir.” (ÜÇOK, 1947: 101) 
           DĐLAÇAR  (1978:46),  Görevsel  Dilbilgisi  adlı  çalışmasında  dilde  “şeklin 
sınırlı,  görevin  ise  sınırsız  olduğunu”  belirtir,  DĐLAÇAR  (1971:  106)    kipi,  “fiilin 
başka bir grammatik ulamı” olarak ele alır. Ayrıca DĐLAÇAR (1971: 106)   kipi “fiilin 
gösterdiği süreçin (vetire, process) hangi psikolojik koşullar altında meydana geldiğini 
ya  da  gelmek  istendiğini  bildiren  ve  ruh  durumunu,  kişisel  duyguları,  niyeti,  isteği 
belirten bir gramatikal ulam” olarak tanımlar.  
           ERGĐN  (1977:138),  Türkçe  Dilbilgisi  adlı  eserinde  “kipi    yahut  şekli,  fiil  kök 
veya  gövdesinin  ifade  ettiği  hareketin  ne  şekilde  yapıldığını  veya  olduğunu  gösteren 
gramer  kategorisi”  şeklinde  tanımlamış  ve  hareket  şeklini  gösteren  ekleri  kip  olarak 
ele almıştır.  
   

---

 
35 
         Türkçe Dilbilgisi adlı  kitapta kipler şöyle tanımlanmaktadır:  
“Kipler,  fiilin  tarz  ve  zamanına  göre  itibari  kalıplardır.  Yalnızca  eylemin  vuku 
bulup bulmamasıyla ilgili haberi değil, bunlara ait niyet ve dileği ifade edenlerin de  
gizli  ve  açık  bir  zaman  kavramı  vardır.  Bir  zamana  has  eylem,  muayyen  bir  şekil 
içinde ifade edilir. Đşte o şekil, fiilin kipini teşkil eder.” (BĐLGEGĐL, 1984: 261)
            
           AKSAN (2009:183-194),  kipleri bildirme ve isteme kipleri olarak ikiye ayırır. 
Bildirme  kiplerinde  beş  temel  zaman  (Şimdiki,  gelecek,  görülen  geçmiş,  görülmeyen 
geçmiş ve geniş zaman)  vardır. Đsteme kipleri, dilek-koşul, istek kipi, gereklik kipi ve 
buyrum  kiplerinden  oluşur.    AKSAN  (2009:183-194),  isteme  kiplerinin  de  içerdiği 
dört kipin temel ve yan işlevlerini ayrıntılı olarak ele alır.  
            EDĐSKUN’a  (1988:173)  göre  kip,  fiil  kök  ya  da  gövdelerinin-  zaman  ve 
biçimlerine göre- türlü biçimbirimlerle, yani eklerle girdikleri kalıplara denir.  Türkçe 
Dilbilgisi adlı eserinde bu konuda  gel-di (gel- fiil kökü; -di biçim birimini bir zaman 
kalıbına  dökücü  ek)  olarak  ele  almış,  geldi  sözcüğünün  “geçmiş  zaman  kipi”nde  
olduğunu belirtmiştir.  
           BANGUOĞLU (1990: 440) Türkçenin Grameri adlı eserinde zaman (ve varsa 
tarz)  eki  ile  uzatılmış  bir  fiilin  tekli  ve  çoklu  kişi  ekleri  almasıyla  bir  kip  (temps) 
meydana  geldiğini  belirtir  ve  üç  ana  zaman  olan  geçmiş  (bil-di),  şimdiki  (bil-iyor), 
gelecek (bil-ecek) zamanların ve iki yan zaman olan dolaylı geçmiş (bil-miş) ve geniş 
(bil-ir)  zamanın  “asıl  zaman  kiplerini”  oluşturduğunu,    diğer  kiplerin    ise  “uyarı 
kipleri”  olduğunu  belirtir.  Bu  uyarı  kipleri,    1.  Dilek-şart  (gel-se)  2.  Đstek  (gel-e)    3. 
Gereklilik (gel-meli) 4. Buyuru (emir) (gel-sin)  kipleridir.  

---

 
36 
           Genel  olarak  Türkçede  kiplik  ve  kiplik  fiillerle    ilgili    çalışmalar  makale 
düzeyinde,  ya  da  kitaplarda  bölüm  şeklindedir.  (TOKLU,  2009;  ZENGĐN,  2003; 
CORCU,  2007;  AKTAŞ,  1992:  2001;  KARABAĞ,  2002,  vd.)    Çok  az  sayıda  bir 
kısım çalışma ise yüksek lisans ya da doktora tezi  olarak  sunulmuştur. (SEVĐNÇLĐ, 
1999; DEMĐR, 2008; BENZER, 2008; FĐLAZĐ, 2011)  
           Türkçedeki  kiple  ilgili    çalışmalarda  kip  ekleri,  işin,  oluşun  ya  da  hareketin 
nasıl yapıldığı ile ilgili bilgi veren biçimbirimler olarak nitelenir. Bazı dilbilimciler de 
kip ve zaman terimlerini ortak kullanır. DĐLAÇAR (1971:106)  bu tartışmaya farklı bir 
boyut  getirerek  kipin  ruh  durumlarını  gösteren  bir  kategori  olduğunu  ileri  sürmüş, 
belki  de  insanın  ruh  hali  adedince  kip  olduğunu  belirtmiştir.  Araştırmacıların 
çoğunluğu ise Türkçede 1. Bildirme ya da haber kipleri  2. Dilek kipleri, isteme kipleri 
ile 3. Emir, buyrum kipleri’nin var olduğunu belirterek  iki ya da üç ana gruba ayırır.  
           TOKLU (2009: 68-73), Dilbilime Giriş adlı  yapıtında Türkçe ve  Almancadaki 
kip (Modus), zaman (Tempus), kılınış (Aktionsart) ve görünüş (Aspekt) ulamlarını ele 
alır ve betimler.  
           AKTAŞ  (1992),    Modalverben  im  Deutschen  und  Türkischen  konulu 
çalışmasında kiplik fiillerin hangi tür anlamsal fonksiyonlarının olduğunu ve Türkçede 
hangi dilsel araçlarla ifade edildiğini belirtir.  
           Almanca  Modal  Fiillerin  Đşlevi  ve  Türkçe  Çevirilerde  Anlam  Eşdeğerlikleri 
konulu  Yüksek  Lisans  Tezi,  SEVĐNÇLĐ  (1999)    tarafından  Sakarya  Üniversitesi 
Sosyal  Bilimler  Enstitüsü’nde  hazırlanmıştır.  Bu  çalışmada  kiplik  fiillerin  anlamsal 

---

 
37 
işlevleri  üzerinde  durulmuş  ve  seçilen  korpus  aracılığıyla  Türkçe  çevirilerdeki  anlam 
eşdeğerlikleri saptanmaya çalışılmıştır. 
           AKTAŞ  (2001)    Türkçede  fiil  köklerine  eklenen 
[
-mIş
]
  biçimbiriminin  hangi 
bağlamlarda  kullanıldığı  ve    ne  gibi  işlevleri  olduğu  ve  hangi  anlamları  yansıttığı  ile 
ilgili  araştırmasında  sollen,  müssen,  können  kiplik  fiilleriyle  ile  ilgili  somut  örnekler 
vermiş ve kiplik üzerinde genel olarak durmuştur.  
           Bir  başka  makale  de  Türkçede  Kip  ve  Kiplik  Olgusu  başlıklı  Đmran 
KARABAĞ’ın  (2002)  makalesidir.  Burada  kip  ve  kiplik  kavramı  üzerinde  durulmuş, 
kiplik türleri ele alınmış ve kiplik olgusunda pragmatiğin önemi vurgulanmıştır.  
           ZENGĐN  (2003),  Modalitätsverben  im  Deutschen  konulu  çalışmasında 
Almancada  kiplik  belirten  fiilleri  anlam  açısından  ele  almıştır.  KORKMAZ  (2003)  
kip  için  dilbilgisi  kitaplarında  yer  alan  anlatımların  bulanık  ve  karışık  olduğunu 
belirterek önemli bir eksikliği dile getirmektedir.  
           
YÜKSEL  (2006:  86-87),  Türkçede  haber,  tasarlama  ve  emir  olmak  üzere  üç 
farklı kip türünün olduğunu ve tasarlama adı altında da istek, dilek-şart  ve gereklilik 
kip türlerinin yer aldığını belirtir.  
           
Türkçede kip ve kiplik konusunda önemli bir çalışma da Marmara Üniversitesi 
Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde  BENZER (2008) tarafından hazırlanan Fiilde Zaman, 
Görünüş, Kip ve Kiplik konulu doktora tezidir.  Burada fiilde zaman, görünüş, kip ve 
kiplik kavramları ele alınmış, kip ve kiplik tanımlamaları yapılarak alan yazınında yer 
alan  değişmez,  nesnel,  bilgiye  dayalı,  dinleyici  ve  konuşucu  merkezli  kiplik, 
yükümlülük (deontik) kipliği gibi türler irdelenmiştir.   

---

 
38 
           
DEMĐR (2008) Türkçede isteme kipliğini (Optativ) semantik-pragmatik açıdan 
ele  almış,  farklı  dilbilgisel  düzeylerdeki  isteme  kodlayıcılarını  işlevleriyle  birlikte 
ortaya  koymuştur.  Đsteme  kipliğini,  biçimbilimden  söyleme  bütün  dil  düzeylerinde 
kodlayıcılarıyla  birlikte  betimlemiş,  isteme  semantiğinden  hareketle  Türkçe  için  bir 
isteme kipliği modeli oluşturmaya çalışmıştır.