İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

2.Yer səthinin işıqlanması şüalanma enerjisi ilə bağlı olub, işıq selinin sürəklili-
yindən (müddətindən) və intensivliyindən asılıdır.Yerin fırlanması nəticəsində gü-
nün işıqlı və qaranlıq vaxtları dövri olaraq növbələşir(Şəkil...). 
     İşıqlanma bütün canlılar üçün həyati əhəmiyyətə malikdir və orqanizmlər 
fizioloji olaraq gecə və gündüzə uyğunlaşmışdır.Bütün canlıların gecə və gündüzlə 
bağlı gündəlik fəallıq ritmi mövcuddur. 
 

---

33 
 
3.Atmosferin nəmliyi onun tərkibindəki su buxarının miqdarı ilə müəyyən edi-
lir.Yer atmosferində 12000...13000km
3
 su buxarı vardır ki,bunun da təxminən 
50%-i onun aşağı qatlarında (1,5...2,0km yüksəklikdə) cəmlənmişdir.Su buxarı at-
moserə Yer səthindən buxarlanma və bitkilərin transpirasiyası nəticəsində daxil 
olur.Buxarlanma prosesi su molekullarının ilişmə qüvvəsinin dəf edərək su səthin-
dən ayrılması və atmosferə keçməsi ilə bağlıdır.Buxarlanma səthinin temperaturu 
artdıqca buxarlanmanın intensivliyi də artır.1m
3
 havanın tərkibində olan su buxarı-
ın miqdarına mütləq nəmlik (q/m
3
) deyilir.Hər-hansı müəyyən temperaturda hava-
nın su buxarı ilə doyma həddi var ki,buna da maksimal nəmlik deyilir.Mütləq nəm-
liyin maksimal nəmliyə olan nisbətinə nisbi nəmlik deyilir. 
    Adətən havada maksimal nəmilk olmur.Maksimal nəmliklə mütləq nəmlik ara-
sındakı fərq nəmlik qıtlığı adlandırılır.Nəmlik qıtlığı vacib ekoloji parametr olmaq-
la iki kəmiyyəti-temperatur və nəmliyi-eyni zamanda səciyyələndirir.Nəmlik qıtlığı 
yüksəldikcə quraqlıq da artır və əksinə. 
4.Yağıntılar havanın nəmliyi ilə bağlı olmaqla kondensasiya və sublimasiya pro-
sesləri nəticəsində baş verir.Kondensasiya su buxarının su damcısına çevrilməsi 
prosesidir.Bu proses atmosferdə 100%-ə yaxın nisbi nəmlik olduqda temperaturun 
aşağı düşməsi zamanı baş verir.Su buxarının kondensasiyası üçün havada xırda 
hissəciklərin olması vacibdir.Yaxınlığında xırda su damcıları (0,005...0,1mm dia-
metrli) əmələ gələn bu hissəciklərə kondensasiya “nüvəsi” deyilir.Bu xırda damcı-
lar birləşərək daha iri damcılar əmələ gətirir və buludlardan yağış şəklində yer sət-
hinə düşür. 
    Suyun buxar halından bərk hala keçməsi,yəni nəm havadan buz ayrılması prose-
si sublimasiya adlanır.Buludlarda sublimasiya prosesi baş verdikdə və bərk su kris-
talları Yer səthinə çatana qədər tam ərimədikdə bərk yağıntılar (dolu,qar)  şəklində 
düşür.Buludlar günəş radiasiyasının bir hissəsini saxlayır və Yerin istilik şüalan-
masının qarşısını alır.Buludlar küləklər vasitəsilə böyük məsafələrə yerdəyişmə 
edə bilir(Şəkil....).