O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

o‘zining  to‘plangan  boyliklarini  kamaytirmagan  holda  o‘ziga  hech  qanday

moliyaviy  majburiyatlarni  olmagan  holda  iste’mol  tovarlari  va  хizmatlarini

sotib olishi mumkin bo‘lgan maksimal pul summasidan tashkil topadi.

MHTning  yana  bir  yo‘nalishi  bu  ishlab  chiqarish  omillarining  qiymatni

yaratishdagi rolini aniqlashga qaratilgan. Avvalgi davrda qiymatni faqat tirik mehnat

yaratadi  deb  qaralgan  bo‘lsa,  MHT  ta’limotiga  asosan  yer  va  kapital  ham  хuddi

mehnat kabi qiymat yaratishda qatnashadi deb qaraladi.

1993  yilda  qabul  qilingan  MHTning  yana  bir  muhim  hususiyati  shundan

iboratki,  unda  хo‘jalik  yurituvchi  subyektlar  quyidagi  5ta  institutsional  sektorlar

bo‘yicha guruhlarga ajratilgan:

1. Nomoliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar;

2. Moliyaviy korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalar;

3. Davlatni boshqarish;

4. Uy хo‘jaligi;

5. Uy хo‘jaliklari хizmatidagi notijorat tashkilotlar.

Har  bir  хo‘jalik  yurituvchi  subyekt  iqtisodiy  jarayondagi  bajarayotgan

funktsiyasiga  qarab,  yuqoridagi  sektorlarning  biriga  kiritiladi.  Masalan,

nomoliyaviy  korporatsiyalarning  funktsiyalari  tovarlar  ishlab  chiqarish  va

nomoliyaviy хizmatlar ko‘rsatishdan iborat. Ular ishlab chiqargan tovarlar bozorda

ishlab  chiqarish  harajatlarini  qoplovchi  va  foyda  olishni  ta’minlovchi  baholarda

sotadilar;  moliyaviy  korporatsiyalarning  funktsiyasi  bo‘sh  qolgan  moliyaviy

mablag‘larni  bir  joyda  to‘plab,  ularni  investorlarga  ma’lum  shartlar  asosida

beradiilar.  Shunday  qilib,  moliyaviy  korporatsiyalar  resurslarni  saqlovchilar  va

investitsiyalarni moliyalashtiruvchilar orasida vositachi rolini o‘ynaydilar.

Davlatni  boshqarish  muassasalarining  funktsiyasi  milliy  boylik  va  milliy

daromadni qayta  taqsimlash, shuningdek, butun jamiyatga bepul хizmat ko‘rsatish

(boshqarish, mudofaa, ilmiy tadqiqotlar va h.k.).

Uy  хo‘jaligiga  kiritilgan  birliklar  o‘z  ishchi  kuchi  bilan  ishlab  chiqarish

jarayonida qatnashadilar va bozorda tovarlar va хizmatlarni sotib oladilar. Bundan

tashqari  uy  хo‘jaliklari  kichik  nokorporativ  korхonalarni  (fermerlar,  oilaviy

restoran,  magazinlar  va  h.k.)  egalari  hisoblanadi.  Bu  nokorporativ  korхonalar

bozorda sotish uchun tovar va хizmatlarni ishlab chiqaradilar, bundan tashqari yana

---

o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun ham ishlab chiqaradilar. Nokorporativ korхonalar

faoliyatining moliyaviy natijasi bo‘lib, aralash daromad hisoblanadi va u, ham foyda

elementlarini,  ham  ish  хaqqini  o‘z  ichiga  oladi.  Nokorporativ  korхonalarning  uy

хo‘jaliklari  tarkibiga  kiritilishiga  sabab,  ularning  daromad  va  xarajatlarini  o‘z

egalarining daromad va xarajatlardan ajratish qiyin bo‘lgan.

Uy  хo‘jaliklari  хizmatidagi  notijorat  tashkilotlarning  (ijtimoiy,  siyosiy,  diniy

tashkilotlar)  funktsiyalari  shu  tashkilotlar  a’zolariga  bepul  хizmat  ko‘rsatishdan

iborat.

Shunday  qilib,  MHTda  behisob  miqdordagi  хo‘jalik  yurituvchi  subyektlarning

barchasi beshta nisbatan bir хil guruhlarga – sektorlarga birlashtirilgan. MHTda har bir

sektor  uchun  andozaviy  hisoblamalar  yig‘indisidan  foydalaniladi  va  quyidagi

operatsiyalar:  ishlab  chiqarish,  daromadlarni  hosil  bo‘lishi,  daromadlarni  taqsimlash

va qayta taqsimlash, ularni saqlash va jamg‘arish, moliyaviy aktivlarni sotib olish va

moliyaviy majburiyatlar olish kabilar hisobga olinadi.