BiTKİ patojeni VİRÜsler viRÜslerin yapisi

 

 

ÜLKEMİZDE SORUN OLAN 

ÖNEMLİ VİRÜS 

HASTALIKLARI 

 

---

• Tütün Mozaik Virüsü 

Tobacco mosaic virus (TMV) 

TMV'nin  önemli  konukçuları  arasında  tütün,  domates,  biber,  patlıcan,  fasulye, 

soya, sarımsak, börülce, kereviz, patates, bazı süs bitkileri ve yabancı otlar  olmak 

üzere 300’den fazla bitkide hastalık meydana getirir.

 

 

---

•

Hıyar mozaik virüsü 

Cucumber mosaic virus  (CMV) 

Geniş bir konukçu dizisine sahip olmakla birlikte özellikle 

kabakgillerde ve domateste zararlıdır.

                    

 

---

 

•Pancar Nekrotik Sarı Damar Virüsü-Rhizomania 

Beet necrotic yellow vein virus (BNYVV) 

 

Şekerpancarlarında zararlıdır. 

 

 

 

---

Kabak sarı mozaik virüsü  

Zucchini yellow mosaic virus (ZYMV)

 

 

Kabakgillerde zararlıdır

 

---

Şarka  hastalığı  

Plum Pox Virus (PPV)  

Özellikle kayısı, erik ve şeftalilerde zararlıdır. 

 

---

Asma Yelpaze Yaprak Virüsü- Kısa Boğum Hastalığı  

Grapevine fanleaf virus (GFLV) 

Asmalarda zararlıdır 

---

Yaprak kıvrılma virüsü 

Grapevine leafroll virus (GLRV) 

 

Asmalarda zararlıdır 

---

Turunçgil Exocortis viroidi 

Citrus exocortis viroid (CEVd) 

 

Turunçgillerde zararlıdır.  

---

Turunçgil tristeza virüs 

Citrus tristeza virus (CTV) 

 

Turunçgillerde zararlıdır.  

---

Domates Lekeli Solgunluk Virüsü  

Tomato Spotted Wilt Virus (TSWV) 

 

Özellikle domates ve biberlerde zararlıdır. 

---

Domates Sarı Yaprak Kıvırcıklık Virüsü 

Tomato Yellow leaf Curl Virus (TYLCV) 

  

Domateslerde zararlıdır 

---

Patates Yaprak Kıvırcıklığı Virüsü 

 Potato leaf roll virus (PLRV) 

 

Patateslerde zararlıdır 

---

Patates Y virüsü  

Potato virus Y (PVY) 

 

Özellikle patateslerde zararlıdır. PVY patatesden başka domates, 

tütün ve biberin yanında birçok yabancı otu da hastalandırır.  

---

Yonca Mozaik Virüsü 

 Alfalfa mosaic virus (AMV) 

 

Özellikle yoncalarda  zararlıdır 

 

---

Fasulye Adi Mozaik Virüsü 

Bean Common Mosaic Virus  

 

Özellikle fasülyelerde zararlıdır 

 

---

VİRÜS HASTALIKLARININ TESPİTİ 

Virüs hastalıklarının tespiti çeşitli şekillerde yapılmaktadır. 

Bunlar;  

1. Mekanik inokulasyon  

2. Fiziksel özellikler  

3. Serolojik özellikler 

4. Moleküler yöntemler  

---

1. Mekanik inokulasyon  

 

Konukçu  olabilecek  bitkileri  yapraklarında  oluşan  lokal  ve  sistemik 

simptomlar virüslerin simptomatolojik olarak tanımlanmasında kullanılabilir.  

---

2. Serolojik yöntemler 

Serolojik  yöntemler  virüslerin  nükleik  asitlerini  çevreleyen  kılıf  ya  da  membran 

proteinlerine  ve  onların  özelliklerine  dayalı  olarak  yapılmaktadır.  Serolojik 

yöntemlerde  immunolojideki  antijen  ile  antikor  arasındaki  ilişkiler  temel 

alınmaktadır  

---

3. Fiziksel özellikler 

a. En son sulandırma noktası 

b. İn vitro ömür uzunluğu 

c. Termal inaktivasyon noktası 

 

En  son  sulandırma  nokrasında  virüs,  virüs  enf  bitki  özuyu  10  -1  9  den  kadar 

sulandırma  seri  hazırlanır.  Daha  sonra  bunlar  her  bir  örnek  virüsün  lokal  leke 

konukçusuna aşılanarak virüs enfeksiyonun gelişmediği sulandırma derecesi saptanır 

 

Termal  inaktivasyon  noktasında,  virüs  ile  bulaşık  bitki  özsuyu  çeşitli  sıcaklık 

derecelerinde 10 dakika tutulur virüsün lokal leke konukçularına aşılanarak virüsün hangi 

sıcaklık derecelerine kadar aktif olduğu belli olur.  

 

İn vitro ömür uzunluğu, enfekteli bir özsuyu hazırlanır. İçine birkaç damla streptomycin 

ilave edilir. Bu şekilde oda sıcaklığında tutulan ekstraktan belli aralıklarla örnek alınarak 

konukçu aşılanır. 

  

d. Elektromikroskob 

Bu  teknikte  virüs  (formvar  ile  kaplı  )  küçük  bakır  giritlere  virüs  enfekteli  bitki  özsuyu 

konur.  Giritler  %1’lik  uranil  aseatat  veya  fosfotungustik  asit  (PTA)  ile  boyanarak 

elektromikroskobunda  gözlenir.  Bu  yöntem  virüsün  büyüklüğü  hakkında  fikir 

vermektedir.  

---

4. Moleküler yöntemler

 

En  son  gelişen  tekniktir.  RT-PCR  RNA  virüslerinde  uygulanır.  Direkt  PCR  ise    DNA 

virüslerinde uygulanır.  Bu yöntemlerde virüsün DNA’sı veya RNA’sı izole edilerek taq 

DNA polimeraz enzimi ve 20-30 baz uzunluğundaki primerlerle suni ortamda çoğaltılır. 

Genellikle  virüslerde  RNA  olduğundan  dolayı  RT  enzimi  yardımıyla  RNA’  dan  cDNA 

elde  edilir.  Daha  sonra  PCR  uygulanır.  Genom  büyüklüğüne  göre  virüsün  ne  olduğu 

saptanır.  

Viroid  enfeksiyonlarında  serolojik  olarak  tespitleri  mümkün  değildir.  Sadece  moleküler 

teknikler kullanılarak tespitler yapılabilir.  

 

---

VİRÜS HASTALIKLARI İLE MÜCADELE 

 

 

 

Kültürel önlemler  

Virüsün  negatif etkilerini önlemek azaltmak için    

1. Virüs kaynağını ortadan kaldırmak,  

2. Bitkiden virüsü elemine etmek 

3. Vektör kontrolü 

4. Zıt korunma 

5. Dayanıklı çeşit kullanmak  gerekir.  

 

Bitkisel virüslerle  henüz etkin bir kimyasal mücadele mevcut değildir.  

  

 

---

1. Virüs kaynakları 

Yabancıotlar,  diğer  kültür  bitkileri,  döküntü  ve  bitki  artıkları,  aletler,  insanlar,  tohum, 

enfekteli üretim materyali….. 

Yabancıotlar : Kültür bitkileri çevresindeki ve içindeki yabancı otlar gerek virüs gerekse 

virüsün vektörleri açısından barınma yeri oluşturur. Örnek CMV Stelleria media (kuş otu, 

serçe dili) isimli tek yıllık yabancı otların tohumlarıyla yayılabilir.  

Döküntü  ve  bitki  artıkları:  Hasat  sırasında  bir  kısım  patates  tarlada  kalır.  Bunlar 

gelecek yıl enfeksiyon kaynağını oluşturur. 

Aletler  :  Sodium  hipoklorit    (NaOH)  ile  muamele  edilmelidir.  NaOH  ¼  oranında 

seyreltilerek kullanılır.  

Tohum:  Yüzeyde  taşınıyorsa  yüzeysel  ilaçlanmalıdır.  Embriyo  veya  endosperm  ile 

taşınanlarda  etkin  bir  yol  değildir.  Sıcaklık  uygulaması  yapılabilir.  Bu  işlem  sırasında 

embriyo  zarar  görmemelidir.  Tohumlar  35-54  derece  sıcak  su  içinde  birkaç  dakika  veya 

saat  batırılarak  yüzey  patojenleri  inaktif  edilir.  Fidancılıktan  kaynaklı  bir  bulaşma  söz 

konusu ise 37-40 derecedeki screenhouse’larda 4-6 hafta tutularak fidandan virüs elemine 

edilir.  

Virüs  hastalıklarının  mücadelesinde  en  uygun  yöntem  karantina  önlemleri,  serifikasyon 

ve gözlemlerle sürekli olarak tarım alanının gözlem altına alınması sayesinde gerçekleşir. 

 

---

 

2. Enfekteli bitkilerden virüslerin temizlenmesi  

Kemoterapi 

Termoterapi 

Doku (Meristem) kültürü  

 

Virüsten ari anaç üretimi ve bunlardan üretim yapma amacıyla uygulanır.  

Bitki parçalarına değişik derecelerde  ve sürelerde sıcaklık  uygulayarak  bunlarda  bulunması 

olası virüsleri temizleme işlemine 

termoterapi

 (sıcaklıkla tedavi) denir.  

 

Kemoterapi

 de kimyasal maddeler kullanarak virüsleri giderme işlemidir.

 2- thiouracil ve 8- 

azoguanin  adlı  kimyasallar  virüs  RNA’sındaki  nükleotidleri  parçalayarak  RNA’nın  yapısını 

bozan maddelerdir.  

 

Doku  kültürünün  de  yonca  ve  hıyar  mozaik  virüsünün  konsantrasyonun  azalttığı 

belirlenmiştir. 

---

3. Vektör mücadelesi 

Vektörler  ile  yapılan  mücadele  bitkileri  çeşitli  virüs  saldırısına  karşı  korur.  Vektör 

mücadelesi  ve  yabancı  otların  uzaklaştırılması  virüs  hastalıklarının  önlenmesinde 

önemlidir. Ancak nematodlar ile taşınan virüslerin önlenmesinde toprak fumigasyonu 

önemlidir.  

---

4. Zıt korunma (Cross protection ) 

Bir  bitkiye  herhangi  bir  virüsün  virülansı    düşük  ırkları  verilerek  virülansı  yüksek 

ırklarından  o  bitki  türünü  korumaya  yönelik  olarak  yapılan  çalışmalardır.  Ülkemizde 

seralarda  yetişen  kabakları  ZYMV  enfeksiyonundan  korumak  amacıyla  zıt  koruma 

çalışması yapılmış ve başarılı sonuçlar alınmıştır.  

 

5. Dayanıklı çeşitler  

Son 10 yılda virüs hastalıklarının engellenmesinde patojene bağlı dayanıklılık çalışmaları 

hız kazanmıştır. Ülkemizde ve dünyada henüz kullanımı yasak olmasına rağmen virüslere 

karşı  dayanıklılık  çalışmaları    hızla  gerçekleşmekte  ve  bunun  karşılığında  transgenik 

bitkiler üretilmiştir.  

 

Son  dönemlerde  gen  susturulması  çalışmaları  ile  virüs  hastalıkları  engellenmeye 

çalışılmaktadır. 

 

 

  

---

Bitki patojeni virüslerin mücadelesinde etkin bir kimyasal (virisid) 

 mevcut değildir. 

Ancak  bazı  bitki  ekstraktları  ve  kimyasalların  virüslerin  gelişimini  azalttığı  tespit 

edilmiştir. Örneğin, Ribavirinin sprey ve enjeksiyon şeklinde uygulamaları virüsün 

gelişimini  geriletmiştir.  Gelişme  düzenleyici  bileşikler,  örneğin  giberellik  asit 

uygulamaları,  bodurlaşan  bitkilerde  bodurlaşmayı  azaltmış  ve  yan  tomurcuk  ve 

dalların  virüs  enfekteli  bitkilerde  gelişmesini  sağlamıştır.  Malahit  yeşili  boyası 

nikotinik  asit,  IAA,  2-4  D,  çeşitli  mineral  tuzlar  virüs  repikasyonuna  engel  olur. 

Süt  ve  süt  eksraktları,  biber,  karanfil  eksraktı  da  virüs  replikasyonuna  engel 

olmaktadır.