Sebzelerde göRÜlen viRÜs hastaliklari squash mosaic virus

SEBZELERDE GÖRÜLEN VİRÜS HASTALIKLARI
Squash mosaic virus (SqMV; Kabak mozayik virüsü)
İlk defa Freitag (1941, 1956) ve Lindberg, Hall & Walker (1956) tarafından tespit edilmiştir.

30 nm çapında 3 ayrı partikülden oluşur. Comovirus cinsine dahil edilmiştir. Doğadaki konukçuları Cucurbitaceae familyası ile sınırlıdır. Ancak deneysel olarak Amaranthaceae, Chenopodiaceae, Hydrophyllaceae, Leguminosae ve Umbelliferae familyalarındaki bazı bitkilerde de enfeksiyon oluşturur.

Virüsün çok sayıda ırkı bulunur. Bu ırklar test konukçularındaki reaksiyonlara göre ayrılır.

Taşınması:

1. Virüsün doğadaki taşınması böcek vektörleri ile olur. Squash mosaic virus Chrysomelidae familyasındaki bazı türler ile taşınır. Bunlar Diabrotica spp. ve Acalymma spp cinslerine bağlı türlerdir. Diabrotica undecimpunctata, Acalymma trivittata ve Epilachna chrysomelina en tanınmış vektörlerdir. Laboratuar şartlarında yapılan çalışmada aç bırakılan vektör virüsü 5 dakikada kazanabilir. Latent periyot 10 saattir. İnokulasyon periyodu ise 24 saatir. Vektör enfekteli bitkiler üzerinde 10-15 gün kalırsa 20 güne kadar virüs taşıma özelliğini kaybetmez.

2. Virüsün en önemli ikinci taşınma şekli tohum iledir. Tohumun embriyosunda bulunur. Doğal koşullarda Cucurbita moschata, C. pepo, C. maxima, C. mixta ve Cucumis melo’da tohumla nakil olur.

Tohumun bulaşıklık oranı ırklara ve konukçu türüne göre değişiklik gösterir. Kavunda %94 gibi çok yüksek oranlara çıkabilse de, genellikle ticari tohum paketlerindeki bulaşıklık %1-10 arasında değişir. Kabakta bulaşıklık %1-5 arasındadır.

3. Virüs oldukça stabil olduğundan budama ve hasat sırasında, veya yaprakların sürtünmesi ile de bulaşır.




E. chrysomelina D. undecimpunctata


Simptomu:

Yapraklarda damarlar üzerinde yeşil bantlaşmalar ve mozayik, meyvede kabukta renk açılması, siğil şeklinde kabarcıklar ve mozayik. Bu belirtiler diğer kabakgil virüslerinin belirtileri ile karıştırılabilir. Kesin tanı için ELISA veya diğer test yöntemleri ile test edilmelidir.

Kabak mozayik virüsü yaprak simptomları

Kabak mozayik virüsü meyve simptomu

Kontrolü:

Erken dönemde (fide) bulaşma görülür görülmez enfekteli bitkilerin imhası.

Mekanik olarak bitki öz suyu ile kolay bulaştığı için (TMV gibi) budama ve hasat aletlerinin Tri-sodyum fosfat (%10’luk) solusyonu ile dezenfekte edilmesi, bitkiden bitkiye mekanik taşınmayı azaltır.

En önemli kontrol virüssüz tohum ekimidir. Çünkü ilk enfeksiyonları önleme bakımından bu durum oldukça önemlidir. Tohumun bulaşıklık oranı virüs ırklarına ve türe göre değişmektedir. Bazı ticari kavun tohumlarında bu oran %1-10, kabakta % 1-5 arasındadır. Bu oranlar düşük gibi görülse de bu tohumlardan gelen bitkiler daha sonra diğerlerine bulaşmaya kaynak teşkil edecektir.

Hıyar mozayik virüsü (Cucumber mosaic virus; CMV)

Konukçu çevresi en fazla olan virüslerden birisidir. 67 familyaya bağlı 470 bitki konukçusu durumundadır. Bromoviridae familyası Cucumovirus cinsinin üyesidir. İzometrik şekilli 30 nm çapında partikülleri vardır.

Taşınması non-persistent olarak afit türleri ile olmaktadır. 60 farklı afit türü taşınmasını sağlayabilir. Myzus cicumflexus, M. Persicae, M. Pseudosolani, A. gossypii, Macrosiphum euphorbiae, Pharadon humili bunlardan bir kaçıdır.

Ayrıca farklı bitki türlerinde tohum ile taşınma özelliğine de sahiptir. Hıyarda bu durum önemsenmeyecek derecede düşüktür. Domateste %0.2, tatlı kabağında %7, fasulyede %7, börülcede %4-28. Bazı yabancı otlarda virüsü hem tohumlarına hem de yeşil aksamında rezerve etmektedir. Stelleria media (Serçe dili) da %21-40, Cerastium sp. de (Boynuz otu) %2, Echinocystis sp de %9-95 oranlarında taşınmaktadır.

Simptomu: Bilinen bir çok hıyar varyetesi bu virüse duyarlıdır. Gen yapraklarda küçük, yeşilimse, 1-2 mm çapında sarı lekeler oluşur. Kısa bir süre sonra tüm yaprak alanı mozayik simptomu ile kaplanır. Boğumlar arasında kısalma olur. Bitki boyu bodurlaşır. Şiddetli çiçek dökümü, meyve kalitesi ve verimde azalma ortaya çıkar. CMV kabakgiller dışında diğer yazlık sebzelerden domates, biber ve fasulyede de önemli verim kayıplarına yol açar. Çok sayıda ırkı vardır. Bazı ırkları domateste yaprakta iplikleşmeye sebep olur.

Kontrolü:

CMV nin konukçu çevresinin çok geniş olması mücadelesini güçleştirmektedir.

Afitle yayılmanın önlenmesinde açık alanlarda insektisit kullanımı ekonomik olmamaktadır. Çünkü non-persistent taşınan virüslerde dışardan bulaşma devam ettiği müddetçe ve non-persistent taşınan virüslerde bulaşma için çok kısa bir süre yeterli olduğundan uygulanan kimyasal etki edene kadar virüs bulaştırılmaktadır. Ancak kapalı alanlarda (sera, plastik tünel) böcek girişine engel olmak için yapılacak uygulamalar önerilebilir. Fideler ve genç bitkilerin yetiştirildiği mekanlar sıkı dokunmuş file veya plastik örtüler (örneğin Agryl P17) ile korunması etkili olabilir. Sera içinde sarı yapışkan tuzaklar afit populasyonun düşürülmesine yardımcı olur. Ancak problemi tümden ortadan kaldırmaz.

Yetiştirme ortamlarının etrafındaki yabancı otlar temizlenmelidir.

Dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir.

Zucchini sarı mozayik virüsü (Zucchini yellow mosaic virus; ZYMV)
Virüs Potyvirus cinsinin bir üyesidir. Uzun ipliksi ve 790 nm uzunluğunda partiküllere sahiptir. Afitler ile non-persistent olarak taşınır. Vektör virüsü stileti ile aldıktan sonra 1 saat kadar taşınma etkinliğini korur.

En önemli vektörleri Aphis gossypii, M. persicae, Macrosiphum euphorbiae dır. Almanya, İngiltere, Fransa, Ortadoğu ülkeleri ve Türkiye’de kabakgil alanlarında yaygın olarak bulunur. Konukçu çevresi CMV kadar geniş değildir. Cucurbitaceae, Chenopodiaceae, Ranunculaceae, Amaranthaceae, Solanaceae, Compositae familyalarına giren bitkileri enfekte edebilir.

Hıyar ve kavun tohumları ile taşınmaz, kabak tohumları ile çok az oranda taşındığına dair bilgi mevcuttur. Kabak mozayik virüsü (SqMV) gibi tohumla taşınma bu virüsün epidemiyolojisinde öneme sahip değildir.

Simptomu:

ZYMV daha ziyade enfekteli bitkilerde mozayik, sararma, cüceleşme, meyve ve tohum şekil bozukluklarına sebep olur.

Kontrolü:

CMV mücadelesinde olduğu gibidir.

Zucchini sarı mozayik virüsü meyve simptomu


Karpuz mozayik virüsü (Watermelon mosaic virus; WMV)

Kabakgillerdeki en yaygın görülen virüslerden birisidir. Bu da ZYMV gibi Potyvirus cinsinde yer alır. Esnek ipliksi partükülleri vardır. Partikül uzunluğu 720-750 nm’dir. Afitler ile non-persistent olarak taşınır. En önemli vektörleri M. persicae ve A. gossypii’dir. Tohumla taşınma özelliği yoktur.

Simptomu:

WMV’nin oluşturduğu simptomlar genellikle Hıyar mozayik virüsü’nün oluşturduğu simptomlara benzer. Enfekteli bitkilerin yapraklarında kloroz, beneklenme, yaprak büyüklüğünde önemli ölçüde küçülme ve şekil bozukluğu görülür. Yaprak üzerinde görülen lekelenmeler genellikle koyu yeşil bantlar halinde orta damar boyunca uzanır. Yaprakta büzüşme be buruşmalar gözlenir. Kabak bitkisinde zaman zaman yapraklarda iplikleşmeye sebep olur.

Kontrolü: CMV ve ZYMV de olduğu gibidir.

Tomato mosaic virus (ToMV): Domates mozayik virüsü

Etmen: Serada ve açıkta yetiştirilen domateslere oldukça zarar verir. Etmen çubuk şeklinde, partikül boyutları 300x18 nm’dir. Tobamovirus cinsinin bir üyesidir. Genomu, tek sarmal pozitif duyarlı RNA dan oluşur. Bitki öz suyu bulaşmada önemli rol oynar. Kültürel işlemler sırasında, bitkilere temas edilmesi sonucu virüs hızla yayılır. Ayrıca domates ve biber tohumunda tohum kabuğunda bulunur. Toprakta da kalıcıdır. Ancak bilinen bir vektörü yoktur. Tütün mozayik virüsü (Tobacco mosaic virus; TMV)’ne çok benzer özellik gösterir.
Simptomu: Hastalık simptomları, sıcaklık, ışık yoğunluğu, enfekte olunan bitkinin yaşı, virüs ırkı ve domates çeşidine bağlı olarak değişkenlik gösterir.
En sıklıkla rastlanılan simptomu açık ve koyu yeşil alanlardan oluşan mozayiktir. Bazen genç yaprakların yapısı bozulur. Bu serada yetiştirilen domateslerde en yaygın gözlenen simptomdur. ToMV bitkilerde çok fazla bodurlaşmaya sebep olmaz. Ancak serin koşullarda şiddetli bodurluk gözlenir. Kışın sera domateslerinde düşük ışık yoğunluğu, kısa günün etkisi ve sıcaklığın 20 C altında olması sebebiyle virüslü bitkilerde boyda kısalma, yaprak ayasında daralma sebebiyle ‘ayakkabı bağı’ olarak adlandırılan simptom tipi görülür. Bitkiler sağlıksız görünümlüdür. Meyve verimi %3-23 arasında azalabilir. Bitkiler çiçeklenme öncesi enfekteli hale gelmişlerse çiçeklerde deformasyon, renklerinde bozulma ortaya çıkabilir.

2. Tip rastlanan simptom Acuba mozayik olarak bilinir. Bu simptomda yapraklarda parlak sarı alanlar oluşur. Meyve de olumsuz etkilenir.Meyvede açık ve koyu yeşil kabarcıklı mozayik deseni oluşur.

Doğada rastlanan 3. Tip Simptom nekrotik çizgilenmedir. Yaprak sapları, gövde, yaprak ve hatta meyvelerde yüzeyi ve iç kısımlarında kahverengileşme oluşur. Bazen bu durum bitkinin ölümü ile sonuçlanır. Nekrotik çizgilenme 26 C veya bunun altındaki sıcaklıklarda ToMV’nin belirli strainleri (ırkları) tarafından oluşturulur. Laboratuarda mekanik inokulasyon sonucu nadiren gözlenir..

ToMV ve PVX aynı zamanda bir bitkide enfeksiyon oluşturduğunda da nekrotik çizgiler ve lekelenmeler oluşur. Buna Domates Çift Virüslü Çizgi Hastalığı denir. Bu durum genelde tek virüs enfeksiyonundan çok daha tahripkardır. Meyveler şekilsizdir, meyve üzerinde nekrotik lekeler oluşur ve meyveler bronz renk alır.

ToMV’nin en yaygın görülen simptomu (mozayik ve yaprak ayasında büzüşme)

ToMV’nin domates yaprak ve meyvedeki simptomu
Kontrolü:
En fazla dikkat edilecek husus bitki öz suyu ile mekaniksel bulaşmayı önleyici tedbirler almaktır. Virüs ile bulaşık olmayan alanlardan elde edilen tohum kullanımı. Virüs tohum kabuğunda bulunduğu için bulaşık tohumların 20 dakika %10’luk Tri-sodyum fosfat ile muamelesi etkili olmaktadır. ToMV toprakta 1 yıl aktif olarak kalabildiğinden kök bulaşmalarına sebep olur. Bulaşık alanlara ekim yapılmaması, enfekteli bitkiler ile temastan sonra ellerin sabunlu suyla yıkanması ve ToMV’ye dayanıklı çeşitlerin kullanılması. Virüse bitkideki tek genli dayanıklılık kısa sürede kırılmaktadır. Bu sebeple 3 genli dayanıklılığa sahip (Kirdford Cross ve Pagham Cross gibi) bitkilerin kullanılması önerilir..