Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Samitlərin tələffüzünə aid qaydalar
|
O saitinin tələffüzü. Dilimizdə [ov] səs tərkibində bəzi söz-
lərin tələffüz edilməsində [v] samiti düşür və [o] saiti uzun tələffüz olunur. Məsələn: 58 lovğa — l[o]ğa ] dovşan — d[o]şan ] çovğun — ç[o]ğun ] U saitinin tələffüzü. U səsi mənşəcə alınma olan sözlərdə in- cə saitli hecadan əvvəl gəldikdə uzun tələffüz edilir. Məsələn: nümunə — nüm[u]nə Səbuhi — Səb[u]hi Xüsusi — xüs[u]si ] Füzuli — Füz[u]li Ə saitinin tələffüzü. Ə saitin tələffüzündə aşağıdakı fərqlər vardır: 1. Qoşa [ə] saiti ilə yazılan sözlərdəki ə səsləri bir uzun ə kimi deyilir. Məsələn: mətbəə — mətb[ə:] təəssüf — t[ə:]ssüf 2. apostrofla yazılan sözlərdəki [ə ] uzun tələffüz edilir. Məsələn: ə’la — [ə:]la bə’zi — b[ə:]zi mə’lum — m[ə:]lum ] E saitinin tələffüzü. Bu sait apostrofla yazılan sözlərdə uzun tələffüz edilir: e’tibar — [ e:tibar ] me’mar — [ me:mar ] e’lan — [e:]lan İ saitinin tələffüzü. İ saiti aşağidakı hallarda fərqli tələffüz olunur: 1. Bəzi ərəb və fars mənşəli sözlərdə əslinə uygun olaraq i səsi uzun tələffüz edilir. Məsələn: Nəsimi — [ Nəs[i:]mi vəsiqə — vəs[i:]qə 59 2. Qoşa i saiti ilə yazılan sözlərdə i səsləri bir i kimi və uzun tələffüz edilir: bədii — bəd[i:] təbii — təb[i:] 3. Söz önündə gələn fars mənşəli –bi şəkilçisindəki i uzun deyilir. Məsələn: Bitərəf — b[i:]tərəf Bivəfa — b[i:]vəfa 4. Bəzi sözlərdə i qısa tələffüz edilir: kişi — k[i:]şi pişik — p[i:]şik Ö saitinin tələffüzü. Apostrofla yazılan sözlərdə ö saiti uzun tələffüz edilir: möcüzə — m[ö:]cüzə şöbə — [ ş[ö:]bə Ü saitinin tələffüzü. Bəzi sözlərdə ü saiti qısa tələffüz edilir. məsələn: Tüfəng — t[ü]fəng Süpürgə — s[ü]pürgə Samitlərin tələffüzünə aid qaydalar Samitlərin tələffüzünə dair səciyyəvi orfoepik qaydalar əsasən bunlardır: Kar samitlərin tələffüzü 1. Sonu k samiti ilə qurtaran çoxhecalı sözlərdən sonra sa- mitlə başlanan şəkilçi, yaxud söz işləndikdə k səsi nəfəsli h kimi tələffüz olunur. Məsələn: ürəkli — ürə[x’]li bilikli — bili[x’]li 60 inək yağı — inə[x’] yağı ərik şirəsi — əri[x’] şirəsi 2. Sonu k samiti ilə bitən çoxhecalı sözlərdən sonra saitlə başlanan söz işləndikdə k səsi y kimi tələffüz edilir: külək əsir — külə[y] əsir ərik ağacı — əri[y] ağacı 3. Rus dili və onun vasitəsilə başqa dillərdən alınmış bəzi sözlərdə k yazılır, lakin q samitinin kar qarşılığı kimi tələffüz olunur: kabinet — [k’]abinet kadr — [k’]adr kanal — [k’]anal kafedra — [k’]afedra kompas — [k’]ompas Bu tipli sözlərdə k samitindən sonra incə sait gəldikdə həmin səs incə tələffüz olunur. Məsələn; kilo, kino, kiloqram və s. 4. Sonu ç samiti ilə bitən birhecalı sözlərdən sora t, d, s, z, n samitləri ilə başlanan şəkilçi və ya söz gəldikdə ş kimi tələffüz olunur: içdi — i[ş]di ] üç dənə — ü[ş ] dənə keçsə — ke[ş]sə]t samitləri, qoşa iş- ləndikdə ikincisi d kimi tələffüz edilir: əlbəttə — əlbətd[ə ] hətta — hətd[a ] 5. Sözün ortasında yanaşı işlənən 2 kar samitin axırıncısı cingiltiləşmiş şəkildə tələffüz olunur. Məsələn: seçki — seç[g]i kəskin — kə[s]gin |