Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət



Yüklə 1,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə42/166
tarix18.05.2022
ölçüsü1,28 Mb.
#58406
növüDərs
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   166
2015-332

O  saitinin tələffüzü.  Dilimizdə  [ov]  səs  tərkibində  bəzi  söz-
lərin  tələffüz  edilməsində  [v]  samiti  düşür  və  [o]  saiti  uzun 
tələffüz olunur. Məsələn: 


 
58 
 lovğa  
 
— 
 
 l[o]ğa ] 
 dovşan   
—  
 
d[o]şan ] 
 çovğun    
—  
 
ç[o]ğun ] 
U saitinin tələffüzü. U səsi mənşəcə alınma olan sözlərdə in-
cə saitli hecadan əvvəl gəldikdə uzun tələffüz edilir. Məsələn: 
 nümunə    
— 
 
 nüm[u]nə  
 Səbuhi    
— 
 
 Səb[u]hi  
 Xüsusi   
—  
 
xüs[u]si ] 
 Füzuli    
—  
 
Füz[u]li  
Ə  saitinin  tələffüzü.  Ə  saitin  tələffüzündə  aşağıdakı  fərqlər 
vardır: 
 
1.  Qoşa  [ə]  saiti  ilə  yazılan  sözlərdəki  ə  səsləri  bir  uzun  ə  kimi 
deyilir. Məsələn: 
 mətbəə   
— 
 mətb[ə:] 
 təəssüf    
—  
t[ə:]ssüf  
2.  apostrofla  yazılan  sözlərdəki  [ə  ]  uzun  tələffüz  edilir. 
Məsələn: 
 ə’la 
 
— 
 [ə:]la  
 bə’zi  
 
— 
 b[ə:]zi  
 mə’lum    
— 
 m[ə:]lum ] 
E saitinin tələffüzü. Bu sait apostrofla yazılan sözlərdə uzun 
tələffüz edilir: 
e’tibar    
— 
[ e:tibar ]  
 me’mar    
— 
[ me:mar ] 
 e’lan  
 
— 
 [e:]lan  
İ  saitinin  tələffüzü.  İ  saiti  aşağidakı  hallarda  fərqli  tələffüz 
olunur: 
1.  Bəzi  ərəb  və  fars  mənşəli  sözlərdə  əslinə  uygun  olaraq  i 
səsi uzun tələffüz edilir. Məsələn: 
 Nəsimi    
—  
 
[ Nəs[i:]mi  
 vəsiqə    
— 
 
 vəs[i:]qə  


 
59 
2. Qoşa i saiti ilə yazılan sözlərdə i səsləri bir i kimi və uzun 
tələffüz edilir: 
 bədii  
 
— 
 
 bəd[i:] 
 təbii  
 
—  
 
təb[i:] 
3.  Söz  önündə  gələn  fars  mənşəli  –bi  şəkilçisindəki  i  uzun 
deyilir. Məsələn: 
 Bitərəf    
—  
 
b[i:]tərəf  
 Bivəfa    
—  
 
b[i:]vəfa  
4.  Bəzi sözlərdə i qısa tələffüz edilir: 
 kişi  
 
—  
 
k[i:]şi  
 pişik  
 
—  
 
p[i:]şik  
Ö saitinin tələffüzü. Apostrofla yazılan sözlərdə ö saiti uzun 
tələffüz edilir: 
 möcüzə    
—  
 
m[ö:]cüzə  
 şöbə  
 
—  
 
[ ş[ö:]bə  
Ü saitinin tələffüzü. Bəzi sözlərdə ü saiti qısa tələffüz edilir. 
məsələn: 
 Tüfəng    
— 
 
 t[ü]fəng  
 Süpürgə   
—  
 
s[ü]pürgə  
 
                       Samitlərin tələffüzünə aid qaydalar 
 
Samitlərin  tələffüzünə  dair  səciyyəvi  orfoepik  qaydalar 
əsasən bunlardır: 
 
 Kar samitlərin tələffüzü 
 
1.  Sonu  k  samiti  ilə  qurtaran  çoxhecalı  sözlərdən  sonra  sa-
mitlə başlanan şəkilçi, yaxud söz işləndikdə k səsi nəfəsli h kimi 
tələffüz olunur. Məsələn: 
 ürəkli  
 
—  
 
ürə[x’]li  
 bilikli  
 
—  
 
bili[x’]li  


 
60 
 inək yağı  
—  
 
inə[x’] yağı 
 ərik şirəsi  
—  
 
əri[x’] şirəsi 
2.  Sonu  k  samiti  ilə  bitən  çoxhecalı  sözlərdən  sonra  saitlə 
başlanan söz işləndikdə k səsi y kimi tələffüz edilir: 
 külək əsir  
 
—  
 
külə[y] əsir 
 ərik ağacı  
 
—  
 
əri[y] ağacı 
3.  Rus  dili  və  onun  vasitəsilə  başqa  dillərdən  alınmış  bəzi 
sözlərdə  k  yazılır,  lakin  q  samitinin  kar  qarşılığı  kimi  tələffüz 
olunur: 
 kabinet    
—  
 
[k’]abinet  
 kadr  
 
—  
 
[k’]adr  
 kanal  
 
—  
 
[k’]anal  
 kafedra    
—  
 
[k’]afedra  
 kompas    
—  
 
[k’]ompas  
Bu tipli sözlərdə k samitindən sonra incə sait gəldikdə həmin 
səs incə tələffüz olunur. Məsələn; kilo, kino, kiloqram və s. 
4.  Sonu ç samiti ilə bitən birhecalı sözlərdən sora t, d, s, z, n 
samitləri  ilə  başlanan  şəkilçi  və  ya  söz  gəldikdə  ş  kimi  tələffüz 
olunur: 
 içdi  
 
—  
 
i[ş]di ] 
 üç dənə    
—  
 
ü[ş ] dənə  
 keçsə  
 
—  
 
ke[ş]sə]t  samitləri,  qoşa  iş-
ləndikdə ikincisi d kimi tələffüz edilir: 
 əlbəttə    
—  
 
əlbətd[ə ] 
 hətta  
 
—  
 
hətd[a ] 
5.  Sözün  ortasında  yanaşı  işlənən  2  kar  samitin  axırıncısı 
cingiltiləşmiş şəkildə tələffüz olunur. Məsələn: 
 seçki  
 
—  
 
seç[g]i  
 kəskin    
—  
 
kə[s]gin  
 


 
61 

Yüklə 1,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   166




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin