Муќаддима

 
Davlat ekologik ekspertizasini tashkil qilish, o`tkazish, hujjatlarga 
bo`lgan talablar va uning xulosalari. 
 
Davlat ekologik ekspertizasi (DEE) O`zbekiston Respublikasi tabiatni muqofaza 
qilish davlat qo`mitasi tizimidagi ekspert-mutaxassislari yoki olimlar, mutaxassislar va 
jamoatchilik vakillaridan tashkil etilgan ekspert guruqlari yordamida o`tkaziladi. 
Ekspertizani o`tkazish muddati materiallarning to`liq komplekti topshirilgan 
kundan boshlab 3 oydan oshmasligi kerak. 
DEE ni o`gkazish jarayoni bosqichma-bosqich amalga oshiriladi va bu jarayon 3 
bosqichdan iborat: 
1. Tayyorlov bosqichi. 
2. Asosiy bosqich. 
3. Yakunlovchi boskich. 
Tayyorlov bosqichida O`zbekiston Respublikasi tabiatni muxofaza qilish davlat 
qo`mitasi tizimidagia ekspertlar tomonidan kuyidagi ishlar amalga oshiriladi: 
1. Ekspertizaga tavsiya kilingan qujjatlarning tarkibi qo`yilgan talablarga mos kelish-
kelmasligi tekshiriladi. 
2. Ekstartizaning vazifalari, yo`nalishlari va chegaralari ta`riflanadi. Ekspertizaning 

---

60 
shakli va o`tkaziш usuli aniqlanadi. 
3. Ekspertizaning asosiy yo`nalishlari bo`yicha mutaxassislardan shtatdan tashqari 
ekspert komissiyasi - guruqlari tuziladi. Uning a`zolari o`rtasida vazifalar taqsimlanadi, 
ish grafigi tuziladi, kerakli qujjatlar rasmiylashtiriladi. 
Asosiy bosqichda esa, ekspertizaga tavsiya etilgan qujjatlar ko`rib chiqiladi va 
tekshiriladi. Unda quyidagilar inobatga olinadi: 
1. Mazkur xo`jalik faoliyati turini amalga oshirishga bo`lgan eqtiyojning asoslanishi, 
uni amalga joriy etish usulini tanlash, tavsiya qilinayotgan texnik-muqandislik va 
arxitektura-rejaviy echimlarning afzalliklari, material, xom ashyo va energetik 
resurslardan foydalanishning majmuasi va samaradorligi. 
2. Aniqlangan ta`sir omillarining to`liqligi va ularning xavflilik darajalari, xo`jaliк 
faoliyatining atrof-muqitga ta`sir qilish eqtimoli masshtablari. 
3. Tabiatni muqofaza qilish qonuniyatlari talablarini ta`minlashga, shuningdek, avariya 
qolatlarini oldini olish (ogoqlantirish) va ularning oqibatlarini tugatishga qaratilgan 
chora-tadbirlarning etarliligi. 
4. Mazkur xo`jalik faoliyatining ekologik xavfsizligi va atrof-muqitning sifat me`yorlari 
ta`minlanishining foydalanishga tavsiya qilingan operativ va boshqa xil nazorat usullari. 
5. Ishlab chiqariladigan maqsulotning va paydo bo`lgan chiqindilarning ekologik 
xavflilik darajalarini baqolash, shuningdek, ularnn qayta ishlashda qududiy 
kooperatsiyani yaratish imkoniyatlarи. 
6. Ekspertizani amalga oshirishda ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlar to`qrisidagi 
ma`lumotlarning mavjudligi inobatga olinadi. 
SHuni aloqida ta`kidlash kerakki, ekspertizani o`tkazilgandan keyin qar bir 
yo`nalish bo`yicha individual ekspert xulosa va ekspert guruqi (komissiyasi) xulosasi 
tayyorlanadi. 
Agar yangi vazifalar yoki ko`rib chiqish yo`nalishlari o`zgarsa, unda ekspert 
komissiyasi (guruqi) DEE ni tayinlangan organ oldiga ekspertizani o`tkazish muddatini 
o`zgartirish, ko`tarilgan yoki paydo bo`lgaн masalalar bo`yicha qo`shimcha ekspert-
mutaxassislarni jalb qilish masalasini qo`yishi mumkin. Bundaн tashqari, agar 
ekspertizaga tavsiya etilgan qujjatlarda u yoki bu qujjatni tayyorlovchilar tomonidan 
inobatga olinmagan xavfli ta`sirlar aniqlansa, unda loyiqa qayta ishlashga qaytariladi. 
Yakunlovchi bosqichda ekspert komissiyasi tomonidan ko`rib chiqilgan barcha qujjatlar 
bo`yicha yakuniy xulosa loyiqasi tayyorlanadn. Ushbu yakuniy xulosa loyiqasi 
buyurtmachi, loyiqani ishlab chiqqan tashkilot vakillari, jamoatchilik vakillari 
ishtirokida ekspert komissmyasi majlisida muqokama qilinadi. Ushbu yakuniy xulosa 
ekspert komissiyasining barcha a`zolari tomonidan imzolanadi va ularning roziligisiz 
o`zgartirilmaydi. 
Yakuniy xulosaga quyidagilar kiritiladi: 
1. Amalga oshirishga tavsiya etilayotgan xo`jalik faoliyatining qisqacha tavsifi. 
2. Tavsiya etilayotgan xo`jalik echimining ekspert baqolari. 
3. Tavsiya etilayotgan loyiqa buyicha printsipial muloqazalar. 
4. Loyiqani amalga oshirish shartlari va imkoniyatlari (dastur, reja, sxemalar). 
5. Loyiqani qayta ishlashga yoki qayta qurishga bo`lgan eqtiyoj. 
6. Amalga oshirish uchun muvofiq kelmaydigan omillar. 
7. Xulosalar. 

---

61 
SHuni qam e`tiborga olish kerakki, xulosa va takliflar aniq va tushunarli ta`riflanishi 
lozim. Ekspert komissiyasi a`zolari tomonidan bildirilgan aloqida fikrlar yakuniy 
xulosaga ilova qilinadi. 
Davlat ekologik ekspertizani o`tkazayotgan ekspert organi tavsiya etilgan xo`jalik 
faoliyati loyiqasi bo`yicha ekspert komissiyasining yakuniy xulosasini ko`rib chiqadi va 
"DEE xulosasi" ni tayyorlaydi. DEE xulosasi tarkibiga quyidagilar kiradi: 
1. Ekologik oqibatlar va loyiqani amalga oshirish shart-sharoitlari to`qrisidagi xulosalar. 
2. qiziquvchi tomonlarning fikr va muloqazalarini ko`rib chiqish davomida paydo 
bo`lgan takliflar. 
3. qurilayotgan xo`jalik faoliyati loyiqasini amalga oshirish shart-sharoitlari bo`yicha 
buyurtmachi ва qiziquvchi tashkilot va muassasalar uchun tavsiyalar kiradi. 
"DEE xulosasi" O`zbekiston Respublikasi tabiatni muqofaza qilish davlat qo`mitasi 
ekspert kengashi majlisiga muqokama qilinishi mumkin. SHundan keyin "DEE 
xulosasi" loyiqa buyurtmachisiga vа qiziquvchi tashkilotlarga yuboriladi. Agar "DEE 
xulosasi" ijobiy baqolansa, xo`jalik faoliyati loyiqasini amalga oshirish uchun mablaq 
ajratiladi. 
Ekspertiza tugagach, qujjatlarning to`liq komplekti buyurtmachilarga qaytariladi. 
qujjatlarning bir nusxasi ekspertiza o`tkazgan organ arxivida olib qolinadi. DEEni 
o`tkazishda xo`jalik faoliyati loyiqasining va boshqa qujjatning buyurtmachisi va ularni 
ishlab chiquvchilari quyidagilarni ta`minlashi shart: 
1. Ekspertizaga taqdim etilgan qujjatlarning to`liq komplektini. 
2. DEE ni o`tkazish uchun belgilangan tartibga qaq to`lashni. 
3. Ekspertiza o`tkazilayotgan organ talabiga binoan, ekspert komissiyasi (guruqi) ning 
ishlashi uchун zaruriy qo`shimcha axborot berishni ta`minlashi shart. 
Ekspert komissiyasi (guruqi) 2 masalaga javob beradi: 
1. Ekspertizaga berilgan qujjatlarni o`z vaqtida va sifatli ko`rib chiqish, yakuniy 
xulosani tayyorlash, xulosa va takliflarning asosligiga javob beradi. 
2. Ekologik ekspertizani o`tkazish me`yorlari va qoidalariga rioya qilinishiga mas`ul 
qisoblanadi. 
DEE ni o`tkazuvchi ekspert organ quyidagilar uchun javob beradi. 
1. Ekspert komissiyasi (guruqi)ni tuzish, ekspert-mutaxassislarni tanlash, ularning 
meqnatini to`qri tashkil etish. 
2. Ko`rib chiqilayotgan xo`jalik faoliyati loyiqasi amalga oshirilishi mo`ljallanayotgan 
qududning atrof-muqiti qolati to`qrisidagi ma`lumotlar bilan ekspertlarni ta`minlash. 
3. Ekspertiza o`tkazishning oshkoraligini ta`minlash, ko`rilayotgan xo`jalik faoliyati 
loyiqasini ekspertlar tomonidan ob`ektiv ravishda baqolash uchun etarli shart-sharoitlar 
yaratish. 
4. DEEni o`tkazishda me`yorlar va qoidalarga to`la rioya qilishni ta`minlash. 
5. Ekspertlar meqnatiga o`z vaqtida qaq to`lash. 
Ekspert komissiyasi (guruqi) - bu konkret xo`jalik faoliyatini DEE o`tkazish uchun 
vaqtincha tuzilgan mutaxassislar jamoasidir (shtatsiz ekspertlar). 
O`zbekiston Respublikasi tabiatni muqofaza qilish davlat qo`mitasi tizimidati ekspert 
bo`limi zimmasiga DEE o`tkazish vazifasi yuklangan. Bu bo`lim ekspert guruqini 
tuzadi, uning ishini tashkil qiladi va shtatsiz ekspertlarning meqnatiga qaq to`laydi. 
Ekspert guruqlarning soni va shaxsiy tarkibi DEE ga taqdim etilgan qujjatlarning 

---

62 
xususiyati va murakkabligi bilan aniqlanadi. 
Ekspert komissiyasi (guruqi) ni tuzishda va uning ish faoliyatini tashkil qilishda 
quyidagilarga aqamiyat beriladi: 
1. Ekspert komissiyasining malaka saviyasiga. 
2. DEE ning yuqori saviyada sifatli o`tkazishga. 
3. Ekspert baqosiga va ekspert komissiyasi (guruqi) xulosalarining sifatiga. 
4. DEE ni o`tkazish va uning natijalarining oshkoraligiga. Ekspert komissiyasi 
(guruqi)ning tarkibi shtatsiz ekspertlardan iborat bo`ladi. Uning ishiga respublika ilmiy-
tekshirish institutlardan, vazirliklardan, muassasa va tashkilotlardan, tarmoq ilmiy-
tekshirish va loyiqalash institutlaridan olimlar, mutaxassislar, iqtisodchi va 
ququqshunoslar va muqandis-texnologlar jalb qilinishi mumkin. 
Ekspert komissiyasi (guruqi)ning shaxsiy tarkibi Bosh Davlat Ekspertiza boshliqi yoki 
uning o`rinbosari tomonidan tasdiqlanadi. 
SHuni aloqida ta`kidlash joizki, ekspert komissiyasi tarkibiga quyidagi 
mutaxassislarni jalb qilish ta`kidlanadi: 
1. Agar mutaxassisning shaxsiy roziligi bo`lmasa. 
2. Agar mutaxassis ekspertizaga taqdim etilgan qujjatlarni tayyorlashda qatnashgan 
bo`lsa. 
3. Agar mutaxassis ko`rilayotgan loyiqa bo`yicha oldin matbuotda o`z fikrini bayon 
etgan bo`lsa. 
Bundan tashqari, mutaxassisning shtatsiz ekspert sifatida faoliyat ko`rsatilishi ekspert 
komissiyasi (guruqi) ni tuzish to`qrisidagi qaror qabul qilingan kundan boshlanadi va 
tasdiqlangan ish rejasiga muvofiq olib boriladi. DEE ni o`tkazishda shtatsiz ekspert 
asosiy ishidan ajralmagan qolda, o`ziga qulay vaqtda qatnashadi. Uning faoliyati uchun 
barcha sharoitlar yaratilishi kerak. 
Ekspert komissiyasi (guruqi)ning ishini tashkil qilish mas`uliyati DEE ni 
o`tkazuvchi ekspert bo`limи boshliqi va ekspert komissiyasi vakiliga yuklanadi. Ekspert 
komissiyasi ishini uning vakili boshqaradi. Uning vakolatiga quyidagilar kiradi: 
1. DEE ni o`tkazish rejasini va dasturini muvofiqlashtiradi. 
2. Ekspertiza jarayonida qo`shimcha ekspertlar yoki maslaqatchilar jalb etish extiyojini 
aniqlaydi. 
3. Ekspert komissiyasi (guruqi) ni majlisini o`tkazadi. 
4. DEEni o`gkazish jarayonida vujudga kelgan kelishmovchiliklarni ko`rib chiqadi. 
6. Eqtiyoj tuqilganda ekspert bo`limi raqbariyatiga ekspertizani o`tkazish muddatini, 
uning yo`nalishlarini o`zgartirish yoki ekspertizani muldatidan oldin to`xtatish qaqida 
takliflar kiritadi. 
6. Ekspert komissiyasining vakili ekspert komissiyasi (guruqi) ning yakuniy xulosasini 
tayyorlashdа bevosita qatnashadi. 
7. Ekspert komissiyasi (guruqi)ning ish natijalari qaqida Bosh Davlat Ekspertiza 
raqbariyatiga, kollegiyaga, EDD kengashiga axborot beradi. 
Ekspert komissiyasi ish boshlagunga qadar, barcha shtatsiz ekspertlar DEE ni 
o`tkazishning asosiy printsiplari, yo`nalishlari va DEE ni tashkil qilish bo`yicha 
amaldagi yo`riqnoma-uslubiy qujjatlar bilan tanishgan bo`lishlari shart. 
SHuni ham ta`kidlash kerakki, ekspertizani o`tkazish jarayonida ekspert bo`limi 
raqbariyati quyidagilarga yo`l qo`ymasligi kerak: 

---

63 
1. Umumiy axborot vositalari tomonidan DEEni borishining bir tomonlama yoki 
tendentsiyalи yoritilishigа. 
2. qiziquvchi tomonlar tarafidan ekspertlarni ta`kib etishga. 
3. DEE ni o`tkazishning asosiy printsiplarini buzishga olib keluvchi boshqa qatti-
qarakatlarga yo`л qo`ymasligi zarur. 
Ekspertlar ayrim fikr va muloqazalarini yozma ravishda, yakuniy xulosa ekspert 
komissiyasi tomonidan imzolashdan oldin yoki imzolanayotgan paytda, imzo oldiga 
maxsus belgi qo`yib, topshirilishi kerak. 
Ekspert 
komissiyasining 
majlisi 
bayonnoma 
bilan 
rasmiylashtiriladi. 
Bayonnomada kun tartibiga kiritilgan masalalar va ular yuzasidan bildirilgan fikr va 
muloqazalar ifodalanishi kerak. 
Yakuniy xulosa loyiqasini muqokama qilishga ekspert komissiyasi (guruqi) dan 
tashqari, buyurtmachи va loyiqani ishlab chiquvchi qamda loyiqani amalga joriy 
etadigan manfaatdor tashkilotlar vakillari taklif qilinadi.