O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

 Termopara deb 2 ta turli materialdan kavsharlangan tizimga aytiladi. 
Metallar: bular kristallik jismlar bo`lib, ularning fazoviy panjarasi musbat
ionlardan tuzilgan va ular oralig`ida o`z atomlaridan ajralgan elektronlar mavjud. 
Bu elektronlar metall ichida elektr kuchlari ta’sirida saqlanib turilib, erkin 
harakatlanadi. Elektronni metalldan chiqarish uchun ma’lum A ish bajarilishi
kerak, bunga chiqish ishi deyiladi. Agar 2 metall bir-biriga tekkizilsa tartibsiz 
harakatlanayotgan elektronlar bir metalldan ikkinchisiga turli miqdorlarda o`tishi 
mumkin. Chegarani birlik vaqt ichida kesib o`tuvchi elektronlar soni chiqish ishi A 
va birlik hajmdagi elektronlar konsentratsiyasidan (n) bog`liq. 
Turli metallar uchun chiqish ishi A va konsentratsiya n turlichadir. Shuning 
uchun chegaradan o`tuvchi elektronlar soni qaysi metallda chiqish ishi kichik va 
elektronlar soni katta bo`lsa, shuncha ko`p bo`ladi. Elektronlar soni ko`p bo`lgan 
metall manfiy zaryadlanib, elektronlarni yo`qotgan metall esa musbat zaryadlanib 
qoladi. 
Elektronlarning keyingi o`tishiga qarshilik qiluvchi maydon yuzaga keladi. 
Ana shu hosil bo`lgan potensiallar farqiga kontant potensiallar ayirmasi deyiladi. 
Buning qiymati metall xususiyatidan va kontaktdagi temperaturadan bog`liq 
bo`ladi. Agarda termoparaning kavsharlangan uchining temperaturasi T
2
erkin 
uchlarining temperaturasi T
1 
dan farqli bo`lsa termopara uchlarida termo EYUK 
hosil bo`ladi. 
T
T
T
E






)
(
1
2
(3)
Bunda 


termopara materiali tabiatiga bog`liq bo`lgan proporsionallik
koeffitsiyenti bo`lib, solishtirma termo EYUK deyiladi. 

---

94 
2
1
ln
n
n
e
k


bunda 

k
Boltsman doimiysi, 

e
elektron zaryadi n
1
va n
2
1- va 2 metallardagi 
elektronlar konsentrasiyasi. Demak 


termoparalar farqi bir gradus bo`lganda 
hosil bo`ladigan EYUK ekan. 
Shunday qilib, termo EYUK termopara uchlaridagi temperaturalar farqiga
proporsional ekan. Ana shunga asosan termopara yordamida temperatura 
o`lchanadi. Buning uchun termopara oldindan darajalanadi. Darajalash natijasi
termo EYUK ning temperaturaga bog`liq grafigi yoki jadval shaklida beriladi.
)
(


f
E