2013­14 GӘLӘCӘYİn durumu



Yüklə 1,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/14
tarix11.01.2017
ölçüsü1,04 Mb.
#5097
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14

Regional Mülahizәlәr 

Afrika: Subsahara Afrikasında valideynlәri QİÇS­in qurbanı olmuş 15 milyon uşaq yaşamaq üçün cüzi 

hüquqi vasitәlәrә malik olmaqla gәlәcәk mütәşәkkil cinayәt üçün yeni istedadlar ordusunu yaradır. Qәrbi 

Afrika  Dövlәtlәrinin  İqtisadi  Cәmiyyәti  (ECOWAS)    cinayәtkarlığa  qarşı  mübarizә  strategiyalarının 

әlaqәlәndirilmә  yolu  ilә  hәyata  keçirilmәsinin  yaxşılaşdırılmasında  Qәrbi  Afrika  hökumәt  qurumları  ilә 

birgә  çalışır.  2000­ci  ildәn  bәri  ildә  $50  milyarddan  yuxarı  vәsaitin  qeyri­qanuni  maliyyә  axını 

sәbәbindәn  itirildiyi  göstәrilmişdir.  Yüz  milyardlarla  dollar  çirkli  pulların  yuyulması  vә  korporativ 

vergilәrdәn  yayınma  sәbәbindәn  qitәdәn  çıxmışdır.  BMT­nin  Afrika  vә  Afrika  İttifaqı  üzrә  İqtisadi 

Komissiyası  2012­ci  ilin  fevral  ayında  bu  xroniki  problemә  ünvanlanan  Yüksәk  Sәviyyәli  Ekspert 

Komissiyası  yaratmışdır.  2013­cü  ilin  oktyabr  ayında  Maliyyә  Şәffaflığı  Koalisiyası  TMC  maliyyә 

fәaliyyәtlәrinin  Afrikada  sәbәb  olduqları  problemlәrin  müzakirәsi  üçün  iki  günlük  yüksәk  sәviyyәli 

konfrans  keçirmişdir.  Brazzavil  Bәyannamәsi  altı  Mәrkәzi  Afrika  ölkәsi  tәrәfindәn  imzalanmış  vә 

aidiyyәti  tәşkilatlar  üzәrilәrinә  ildә  700,000  ha  sahәnin  itirildiyi  Konqo  Hövzәsinin  tropik  meşәsindә 

qeyri­qanuni  ağac  tәdarükünә  qarşı  mübarizә  aparmaq  öhdәliyi  götürmüşlәr.  Kofi  Anan  Fondu 

Mütәşәkkil Cinayәtin vә Narkotik Vasitәlәrin Qeyri­qanuni Dövriyyәsinin Qәrbi Afrikada İdarәetmәyә, 

İnkişafa  vә  Tәhlükәsizliyә  Tәsirinә  hәsr  edilmiş  ekspert  yığıncağı  keçirmişdir,  yığıncağın  xülasәsi  ilә 

İnternet  saytında  tanış  olmaq  mümkündür.  Cibuti,  Efiopiya,  Somali  vә  Yәmәndә  qanuni  sayılan  qatın 

(kat)  artan  istehsalı  vә  ticarәti  beynәlxalq  tәşkilatların  narahatlığına  sәbәb  olur.  Sayıq  çoxmillәtli  dәniz 

donanmasının sәyi sayәsindә Şәrqi Afrikada piratlıq kәskin şәkildә azalmışdır; 2012­ci ildә baş vermiş 75 

insidentlә vә 2011­ci ildә baş vermiş 237 insidentlә müqayisәdә 2013­cü ildә Somalidә 15 insident baş 

vermişdir. Bununla belә, Qәrbi Afrika sahilindә piratlıq problem olmaqda davam edir vә 2013­cü ildә 51 

hücum  qeydә  alınmışdır.  2013­cü  ilin  sentyabr  ayında  INTERPOL­un  Efiopiya  vә  Uqandada  apardığı 

әmәliyyat  53  şәxsin  hәbsi,  300  insan  alveri  qurbanının  azad  edilmәsi  vә  çoxlu  sayda  qeyri­qanuni 

immiqrantların aşkar edilmәsi ilә nәticәlәnmişdir. Nigeriya UNODC vә Aİ ilә birgә ölkә miqyaslı insan 

alverinә qarşı üçillik kampaniyaya rәvac vermişdir. Keniyadan Fars körfәzi dövlәtlәrinә cinsi kölәlәr kimi 

gәtirilәn  kişilәr  haqda  mәlumat  verilir.  Keniya    kәrgәdan  buynuzlarının  vә  digәr  heyvan  hissәlәrinin 

qitәdәn çıxarılaraq Asiya bazarlarına tәchiz edilmәsi kimi ciddi problemә çevrilmiş  vә geniş vüsәt almış 

brakonyerlik  fәaliyyәtinin  qarşısını  almaqdan  ötrü    1000­dәn  artıq  kәrgәdanın  buynuzunda  izlәyici 

cihazın quraşdırılması layihәsinә start vermişdir. Korrupsiya әksәr Afrika ölkәlәrindә mütәşәkkil cinayәtә 

qarşı mübarizәyә әn ciddi maneә yaradan sәbәblәrdәn biri olaraq qalır. 

Asiya vә Okeaniya: Asiya qulların sayına görә öndә gedәn qitә olmaqda davam edir. Beynәlxalq Әmәk 

Tәşkilatı (ILO) mәlumat verir ki, insan alveri hallarının 59%­i Asiyada vә Yaxın Şәrqdә baş verir. Çin 

dünya  miqyasında  qeyri­qanuni  bazarların  13%  gәlirinә  malikdir,  bu  da    dünyada  ikinci  әn  böyük 

göstәrici  demәkdir  ­  $261  milyard.  Dünyada  әn  pis    narkomaniya  göstәricisi  –  2%­dәn  yuxarı  İranın 

payına  düşür  vә  bu  dövlәt  әks  tәdbirlәr  görmәk  üçün  ildә  $1  milyard  vәsait  sәrf  edir.  Әfqanıstanda 

istehsal  edilәn  tiryәkin  miqdarı  2011­ci  ildә  61%,  2010­cu  ildә  3,600  tondan  2011­ci  ildә  5,800  tona 

qalxmışdır. UNODC­nin hesablamalarına görә 

Әfqan  ticarәtindә  iştirak  edәnlәrin  illik  gәliri  ümumәn    $3  milyard  tәşkil  edir  vә  bundan  әn  çox  pay 

narkotik  vasitә  alverçilәrinin  payına  düşür  vә  bu  ticarәtin  artacağı  proqnozlaşdırılır.  BMT/Dünya 

Bankının rәyinә görә Әfqan tiryәki probleminin aradan qaldırılmasına onilliklәr sәrf edilmәlidir. Çin Aİ­

yә  göndәrilәn  saxta  malların  әsas  mәnbәyidir.  çindә  qadınların  nisbәtәn  sayının  az  olması  onların 

evlәnmәk üçün yaxın ölkәlәrdәn gәtirilmәsinә sәbәb olmuşdur. Hindistan saxta dәrman istehsalının әsas 

mәnbәyidir.  Şimali  Koreya  nüvә  silahlarının  satışı  ilә  mәşğul  olan  mütәşәkkil  cinayәtin  tüğyan  etdiyi, 

silahların, saxta valyutaların, cinsi kölәlәrin, narkotik vasitәlәrin vә müxtәlif çeşiddә saxta malların qeyri­

qanuni  ticarәtinә  cәlb  edilmiş  dövlәt  hesab  edilir.  Myanma  miqrantların  Tailand  vә  Malayziyaya 

deportasiya olunmasında ittiham edilir, burada onlar istismara mәruz qalırlar  vә mәlumat verildiyi kimi, 

fil  sümüyünün  satışı  vә  fillәrin  qaçaqmalçılıq  yolu  ilә  ölkәdәn  çıxarılması  mәrkәzinә  çevrilmişdir. 

Myanma  vә  çin  Asiyada  qeyri­qanuni  narkotik  tәhlükә  hesab  olunan  amfetamin  növlü  stimullaşdırıcı 

maddәlәrin  әsas  mәnbәlәri  olaraq  qalır,  baxmayaraq  ki,  kokain  bazarında  böyük  miqyasda  TMC 

әlamәtlәrinin mövcud olduğu ehtimal olunur.  Laos demәk olar ki, tiryәk istehsalını aradan qaldırıb, lakin 

problem hazırda geri qayıtmışdır. 2013­cü  ildә Myanmada tiryәkin becәrilmәsi 13% artmış, bu göstәrici 

ardıcıl  şәkildә  yeddi  il  artan  xәtlә  davam  etmişdir.  Avstraliya  vә  ABŞ­ın  maliyyәlәşdirdiyi  PATROL 



layihәsi  çin  vә  Cәnub­Şәrqi  Asiya  ölkәlәrinin  sәrhәdçilәri  ilә  birgә  çalışaraq  quru  sәrhәdlәrindә,  dәniz 

limanlarında  vә  hava  limanlarında  tәhlükәsizliyi  artırmaq  yolları  arayır.  Üç­Sәrhәd  Tәşәbbüsü  layihәsi 

İndoneziya,  Malayziya  vә  Filippin  arasında  piratlığa  qarşı  әhәmiyyәtli  dәniz  yollarını  qoruyur,  lakin 

mәlumat verilir ki, piratlıq Malakka Boğazına qayıdır. Fici adasında böyük torpaq sahәlәri güman edildiyi 

kimi Rusiya Mafiyası tәrәfindәn alınmışdır. Hesabatda deyilir ki, Avstraliyada bir neçә milyard dollarlıq 

narkotik vasitәlәr istehsal edәn müәssisә fәaliyyәt göstәrir vә Avstraliyalılar dünyada adambaşına qeyri­

qanuni stimullaşdırıcılardan istifadә edәn istehlakçılar arasında öndә gedirlәr.  Olduqca kasıb insanlardan 

alınan  vә  olduqca  dövlәtli  insanlara  satılan  insan  orqanlarının  qeyri­qanuni  beynәlxalq  ticarәti 

mövcuddur. 

 

Avropa:  Europol  Eİ­yә  tәsir  göstәrәn  cinayәt  әmәllәri  vә  cinayәtkar  qruplar  barәdә  hüquq­mühafizә 

orqanlarının tәqdim etdiklәri mәlumatların sistematik tәhlilini aparan Aİ­nin Ciddi vә Mütәşәkkil Cinayәt 

Tәhlükәsinin  Qiymәtlәndirilmәsi  hesabatını  (SOCTA  2013)  dәrc  etmişdir.  Hesabatda  deyilir  ki,  Aİ­dә 

3,600  aktiv  mütәşәkkil  cinayәtkar  qrup  mövcuddur  vә  onların  70%­i  çoxsaylı  millәtlәrdәn  tәşkil 

olunmuşdur vә saxta pul әskinazlarının istehsalı, saxta mәhsullar vә kiber cinayәtlәrin sayı artmaqdadır. 

SOCTA  mütәşәkkil  cinayәt  tәhlükәlәrinin  prioritetlәşdirilmәsindә  strateji  qәrar  qәbul  edәnlәrә  yardım 

etmәk  üçün  işlәnib  hazırlanıb.  Bundan  әlavә,  Avropanın  Narkotik  vasitәlәr  vә  Narkomaniya  üzrә 

Monitorinq  Mәrkәzi  (EMCDDA)  Aİ­nin  orqanıdır  vә  illik  әsasla  Avropanın  Narkotik  vasitәlәrә  dair 

hesabatını  dәrc  edir.  Europol  hәmçinin  araşdırmalara  texniki,  analitik  vә  mәhkәmә  yardımı  göstәrmәk 

üçün  yeni  Avropa  Kibercinayәt  Mәrkәzini  maliyyәlәşdirilir.  AK  2012­2016­cı  illәrdә  İnsan  Alverinin 

Kökündәn Kәsilmәsi ilә bağlı Aİ Strategiyasını qәbul etmişdir. ABŞ Dövlәt Departamenti Rusiya, çin vә 

Özbәkistanı insan alverinә qarşı mübarizә aparan ölkәlәr sırasında әn aşağı sәviyyәyә layiq görmüşdür. 

BK­nın Ciddi Mütәşәkkil Cinayәtә qarşı Mübarizә Agentliyinin 2012/13­cü illәri әhatә edәn İllik Planı 

ilk  milli  kompleks  strategiyasında  –  Yerli  sәviyyәdәn  Qlobal  sәviyyәyә,  çevikliyi  qeyd  etmiş,  lakin 

gözlәntilәri  qeyd  etmәmişdir;  bununla  belә,  o  Milli  Cinayәtә  qarşı  Mübarizә  Agentliyini  yaradacaq.   

Mütәşәkkil  cinayәt  BK­ya  ildә  £20­40  milyarda  başa  gәlir  vә  6,000  cinayәtkar  qrupun  bir  hissәsi  kimi 

38,000 tanınmış şәxs mövcuddur. Aİ xüsusilә dә Şәrqi Avropada insan alveri vә çirkli pulların yuyulması 

mәsәlәlәri  ilә  bağlı  öz  sәrhәdlәri  boyu  pul  köçürmәlәrinә  nәzarәti  güclәndirmişdir,  lakin  2007­ci  ildә 

Bolqarıstan vә Rumıniyanın Aİ­yә qoşulması hәmin ölkәlәrdәn qadın alveri hallarını daha asan etmişdir. 

2012­ci  ildә  INTERPOL  Şәrqi  Avropada  1,400  insanı  әhatә  edәn  malların  qeyri­qanuni  dövriyyәsinә 

qarşı  әmәliyyata  rәhbәrlik  etmiş  vә  7.3  milyon  qeyri­qanuni  dövr  edәn  malı  müsadirә  etmişdir.  Rusiya 

rәsmilәri  hәmin  ölkәdә  narkotik  vasitәlәrlә  bağlı  vәziyyәti  “apokaliptik”  bәyan  etmiş,  lakin  Maliyyә 

Әmәliyyatları  üzrә  Mәqsәdli  Qrup  Rusiyanı  qeyri­qanuni  maliyyә  әmәliyyatları  ilә  mübarizә  aparan 

ölkәlәr arasında ABŞ vә Yaponiyadan yuxarı sıralarda yerlәşdirmişdir. Rusiya brakonyerliyә qarşı yeni, 

olduqca  ciddi  qanun  qәbul  etmişdir  vә  bu  qanuna  görә  kökü  kәsilmәkdә  olan  istәnilәn  növә  sahib 

olunması cinayәt әmәli sayılır. Avropada kokaindәn istifadә ola bilsin ki, iqtisadi böhran sәbәbindәn pik 

nöqtәyә çatmışdır.  

 

Latın  Amerikası:    Uruqvay  regionda  marixuananı  leqallaşdıran  ilk  ölkәdir.  ADT  narkotik  vasitәlәrlә 

bağlı  qanunlara  dәyişiklik  edilmәsi  әtrafında  müzakirәlәr  aparmışdır.  Buna  sәbәb,  Meksika  vә 

Kolumbiyada  mütәşәkkil  cinayәtkarlığın  tüğyan  etmәsi  vә  cinayәtkarların    bu  iki  ölkәdәn  Latın 

Amerikasının  digәr  ölkәlәrinә  keçmәlәri  olmuşdur.  2008­2012­ci  illәr  әrzindә  narkotik  vasitәlәrlә  bağlı 

zorakılıq  halları  sәbәbindәn  Meksikada  60,000  insan  qәtlә  yetirilmiş;  vә  2012­ci  ilin  dekabr  –  2013­cü 

ilin  yanvar  ayında  isә  2,200  ölüm  halı  qeydә  alınmışdır.  Meksikanın  narkotika  alverçilәri  ABŞ­da 

narkotik vasitәlәrin qaçaqmalçılığından Meksikanın neft ixracından qazandığından daha çox gәlir  ($25­

$40  milyard)  әldә  edirlәr.  Meksikanın  narkotika  alverçilәri  sürәtlә  cәnuba,  Mәrkәzi  Amerikaya  doğru 

irәlilәmәkdәdirlәr vә ildә Miçiokandan 42 milyon dollarlıq oğurlanmış dәmir filizi ixrac edәn La Familia 

ilә birgә әraziyә yayılmaqdadırlar. Salvador, Qvatemala, Hondurasda tәtbiq edilәn ağır polis tәdbirlәri bu 

cür cinayәtkar dәstәlәrini daha da mütәşәkkil vә qәddar etmişdir. UNODC mәlumat verir ki, cinayәtkarlıq 

Mәrkәzi  Amerikada  sabitliyin  bәrqәrar  olmasına  mane  olan  әn  böyük  problemdir.  Latın  Amerikasının 

bәzi  ölkәlәri  zorakı  cinayәtkar  dәstәlәrinin  saxlanması  strategiyası  çәrçivәsindә  xәrclәri  /  mәnfәәtlәri 

nәzәrә  almaqla  narkotiklәrin  leqallaşdırılması  vaxtının  yetişdiyini  söylәyirlәr.  Kolumbiya  hökumәti 

“narkotik bitkilәrin” becәrilmәsini cinayәt әmәli hesab etmәyәn qanunvericilik qәbul etmişdir, lakin eyni 

zamanda  narkotik  vasitәlәrin  işlәnmәsi  vә  ticarәti  cinayәt  әmәli  sayılır.  Uruqvay  dünyada  marixuananı 

leqallaşdıran  ilk  ölkә  olmuşdur.  Bu,  Latın  Amerikasının  narkotik  vasitәlәrin  qanunsuz  dövriyyәsinin 

qarşısının  alınmasında  hәyata  keçirdiyi  strategiyanın  bir  hissәsidir.  Braziliya  bütün  ölkәdә  kokainin 

ticarәti  vә  ondan  sui­istifadә  etmәyә  qarşı  mübarizәyә  $2,2  milyard  hәcmindә  plan  işlәyib  hazırlamış, 


UNODC  vә  federal  hökumәt  isә  ailә  münasibәtlәrinin  inkişafı  proqramının  tәtbiqinә  başlamışlar. 

Narkotika  alverçilәrindәn  ibarәt  cinayәtkar  dәstәlәr  silahlı  birlәşmәlәrә  çevrilmәkdәdirlәr.  Ekvador 

narkotik qaçaqmalçılığının әsas marşrutuna çevrilmişdir, onun narkotik vasitәlәr alverinә xarici tәşkilatlar 

nәzarәt  edir.  Meksikanın  narkobaronları  Peruda  kokain  istehsalına  nәzarәt  edir  vә  ildә  $22  milyarddan 

artıq vәsait әldә edirlәr. Narkotika istehsalı Peruda o qәdәr dә böyük miqyasda mövcud deyil, bu göstәrici 

Boliviyada  olduğundan  12%,  Kolumbiyadan  isә  25%  azdır.  Latın  Amerikasında  “Narkotikaya  qarşı 

Müharibә”  Şimali  vә  Latın  Amerika  hökumәtlәri  arasında  vahid  strategiyanın  olmaması  sәbәbindәn 

lәngiyir.  Bu  proses  hәmçinin  “cinayәtkar  diasporlar”  fenomeni  üçün  münbit  şәraitin  olduğu  Latın 

Amerikası  tәrәfindәn  lәngidilir  –  burada  cinayәtkarlar  hüquq­mühafizә  orqanları  tәrәfindәn  qonşu 

ölkәlәrә  qovulur,  yaxud  da  onların  özlәri  sәrhәddәn  kәnar  gәlir  әldә  etmәk  üçün  böyük  imkanların 

olduğunu hesab edirlәr. UNODC Mәrkәzi Amerika vә Karib Hövzәsi Ölkәlәrindә Transmilli Mütәşәkkil 

Cinayәtkarlıq:  Tәhlükәlәrin  Qiymәtlәndirilmәsi  adlı  hesabat  dәrc  etmişdir:  Karib  hövzәsi  ölkәlәrinin 

payına  25% dünya cinayәtkarları, hәmçinin cinayәtkar dәstәlәr vә yalnız 8,5% dünya әhalisi düşür. 

 

Şimalı  Amerika:  Obama  Administrasiyası  Mütәşәkkil  Cinayәtkarlığa  qarşı  mübarizә  strategiyası  ilә 

bağlı  milli  yekdilliyi  daha  çox  tәmin  etmәk  mәqsәdilә  Transmilli  mütәşәkkil  Cinayәtkarlığa  qarşı 

Mübarizә  üzrә  Strategiya  dәrc  etmişdir.    Transmilli  Mütәşәkkil  Cinayәtkarlığa  qarşı  Mübarizә  ilә  bağlı 

Xüsusi  Mükafatlandırma  Proqramı  Dövlәt  Katibinә  transmilli  cinayәtkar  tәşkilatların  mәhv  edilmәsinә, 

bu  işin  başında  duranların  aşkar  edilmәsi  vә  tapılmasına,  onların  maliyyә  mexanizmlәrinin  mәhv 

edilmәsinә, üzvlәrin vә liderlәrin hәbs vә mühakimә edilmәsinә yardım edәn fәaliyyәtlәrә görә mükafat 

tәqdim  etmәyә  icazә  verir.    ABŞ  dünyada  mövcud  olan  vә  $625.6  milyard  dәyәrә  malik  qeyri­qanuni 

bazarların üçdә birinә sahibdir. Beynәlxalq Mütәşәkkil Cinayәtkarlığa qarşı Kәşfiyyat Әmәliyyatlarının 

Әlaqәlәndirilmәsi Mәrkәzi ABŞ­ın beynәlxalq mütәşәkkil cinayәtkarlığa qarşı mübarizә sahәsindә sәyini 

qiymәtlәndirir  vә  bu  cür  halların  istintaqı  vә  cinayәt  tәqibini  әlaqәlәndirir.  ABŞ­da  narkotik  vasitәlәrlә 

bağlı cinayәt әmәli törәtmiş vә ya törәdәn cinayәtkar qruplaşmaların üzvlәrinin sayı tәxminәn 1 milyona 

çatmış  vә  onlar  bütün  ölkә  icmalarında  baş  verәn  cinayәt  әmәllәrinin  80%­nә  mәsuliyyәt  daşıyırlar. 

Mütәşәkkil cinayәtkarlıq vә onun terrorizmlә әlaqәsi milli tәhlükәsizliyә tәhlükә kimi nәzәrә alınmalıdır. 

Kanada  hәmişәki  kimi  metamfetamin  vә  ekstazanın  әsas  istehsalçısı  vә  tәdarükçüsü  olaraq  qalır.  Ölkә 

boyu  aparılan  sorğu  göstәrmişdir  ki,  kanadalıların  66%­i  az  miqdarda  marixuananın  leqallaşdırılması 

fikrini dәstәklәyirlәr, bu ideyanı hәmçinin bir sıra әsas siyasi partiyalar da bәyәnmişlәr. ABŞ­ın Kolorado 

vә Vaşinqton ştatları rekreasiya mәqsәdi ilә marixuanadan istifadәni leqallaşdırmışlar; vә digәr ştatların 

da dövlәt vә federal qanun arasında hüquqi münaqişә yaradacaqları gözlәnilir. 

 

Ölkәlәrin qeyri­qanuni bazarlarının dәyәri; әn yüksәk sıralarda yer alan 10 ölkә vә dünyanın yerdә qalan 



hissәsi (milyard, ABŞ dolları) 

 

 



 

 

 



 Mәnbә: havocscope.com

 

 



13. ENERJİ TӘLӘBATI

Enerjiyә artan tәlәbat necә tәhlükәsiz vә sәmәrәli şәkildә tәmin оlunmаlıdır?

Dünya sayı getdikcә artan vә zәnginlәşәn әhalinin tәlәbatını ödәmәk üçün kifayәt qәdәr tәhlükәsiz vә tez 

bir zamanda әldә edilmәsi mümkün olan enerji axtarışındadır.   2050­ci ilә ­ cәmi 36 ildәn sonra dünya 

әlavә  olaraq  3,3  milyard  insan  üçün  daha  çox  elektrik  enerjisi  istehsal  etmәlidir.  Bu  gün,  1,2  milyard 

insan (dünya әhalisinin 17%)  elektrik enerjisi olmadan yaşayır vә daha 2 milyard insan isә 2050­ci ilә 

dünya  әhalisinin  sayına  әlavә  olunacaq.  Bu  durum  köhnәlmiş  AES­nin  istismardan  çıxarılmasını  vә 

onların yeni elektrik stansiyaları ilә әvәz edilmәsi vә yenilәnmәsini tәlәb edәrәk gündәn­günә kәskinlәşir. 

Tәxminәn  3  milyard  insan  yemәk  bişirmәk  vә  isinmәk  üçün  әvvәlkitәk  әnәnәvi  biokütlәyә  güvәnirlәr. 

Әgәr  daha  zәngin  vә  daha  mürәkkәb  dünyaya  uzunmüddәtli  meyllilik  cәhdi  davam  edәrsә,  2050­ci  ilә 

bizim  enerji  tәlәbatımız  gözlәnildiyindәn  dә  böyük  ola  bilәr.  Bununla  belә,  texnologiyaların 

konvergensiyası  2050­ci  ilә  insanların  әksәriyyәtinin  bu  gün  mümkünsüz  hesab  etdiklәri  enerjidәn 

sәmәrәli istifadә imkanını daha da sürәtlәndirәcәk. 

 

İnnovasiya aşağıdakıları sürәtlәndirir:



 

Qazılmış  geotermal  süxurlar  (bir  neçә  kilometr  aşağıya)  әnәnәvi  geotermal  süxur  әnәnәvi 

geotermal  süxurların  әldә  edilmәsi  mümkün  olmayan  yerlәrdә  geotermal  enerjidәn  istifadәni 

mümkün edәcәk vә bu zaman kifayәt qәdәr sudan da istifadә etmәk mümkün olacaq. 

Günәş fermaları Stirlinq mühәrriklәri vә digәr generatorlarla yüksәk qüllәdә günәş şüasını qәbul 

edә bilәcәklәr. 

Fotoelektrik  konsentratorlar  әhәmiyyәtli  dәrәcәdә  xәrclәri  azaldacaq  vә  dәniz  suyunu  günәş 

batareyaları  paneli  sәthindә  mövcud  olan  mikrokanallar  vasitәsilә  sovurmaqla  sirin  siya 

çevirәcәk. 

Elektrik stansiyalarından, insan bәdәnlәrindәn vә mikrosxemlәrdәn alınan istilik elektrik enerjisi 

yarada bilәcәk.

Binaların  elektrik  tәchizatı  vә  sәmәrәlilik  üzrә  digәr  memarlıq­tikinti  layihәlәşdirmәlәri  işlә 

müqayisәdә istifadә etdiklәrindәn daha çox enerji istehsal etmәlәri nәzәrdә tutulur. 

Suyun hidrogendәn ayrılması üçün günәş enerjisi.

Elektrik enerjisinin әldә edilmәsi üçün mikrob yanacaq elementlәri

Kompakt  lyüminesent  lampalar  vә  işıq  diodları  enerjiyә  kifayәt  qәdәr  qәnaәt  edirlәr,  bu  kcür 

qәnaәti elektrik cәrәyanını keçirәn naoborularla da etmәk mümkündür. 

Metal­hava batareyaları

Yeyinti vә maye yanacaq istehsalı üçün qalofitlәr, yosunlar

Bina  vә  digәr  sәthlәrdә  plastik  nanotexnoloji  fotoelektrik  enerji  xәrclәri  azalda  vә  sәmәrәliliyi 

artıra bilәr. 

CO



nin birbaşa etanola vә dizelә çevrilmәsi üçün sianobakteriyaların kömәkliyi ilә akvabitkilәr

Gecә  saatlarında  istifadә  edilmәyәn  elektrik  enerjisi  elektrik  vә  hibrid  avtomobillәrin  tәchizatı 

üçün istifadә edilә bilәr

 

Gәlәcәyә baxış:



 

CO



әvәzinә hidrogen istehsal edәn stansiyalar inşa etmәk üçün genomikadan istifadә edilmәsi

Aşağı enerji sәviyyәli nüvә reaksiyaları (LENR soyuq sintezlә bağlıdır)

Hündür külәk generatorları 

Yaponiya 2020­ci ilә orbitdә günәş energetika sistemindә işçi sahәyә malik olmağı planlaşdırır vә 

Çin bunu 2040­cı ilә planlaşdırır

 

Shell  2050­ci  ilә  enerjiyә  olan  qlobal  tәlәbatın  2000­ci  illә  müqayisәdә  üç  dәfә  çox  olacağını 



proqnozlaşdırır vә әsas sosial­iqtisadi tendensiyaların qorunub saxlanacağını güman edir. O göstәrir ki, bu 

“haradasa  tәlәbatın  növbәdәnkәnar    tәnzimlәnmәsini  vә  istehsalın  növbәdәnkәnar  sürәtlәndirilmәsini” 

tәlәb edir. BP 2012­ci ildәn 2035­ci ilәdәk dünya üzrә enerjiyә olan tәlәbatın 41% artacağını vә bunun 

95%­nin  inkişaf  etmәkdә  olan  ölkәlәrdәn  gәlәcәyini    proqnozlaşdırır.  BEA­nın  hesablamalarına  görә 



2035­ci  ilәdәk  bütün  dünyada  enerjiyә  olan  tәlәbatı  ödәmәk  üçün  $38  milyard  tәlәb  olunacaq  vә  bu 

tәlәbatın 90%­i İӘİT­yә daxil olmayan ölkәlәrdәn gәlәcәk. 2035­ci ilә Çin ABŞ ilә müqayisәdә 70% çox 

enerji istehlak edәcәk, baxmayaraq ki,  hazırda Çindә enerjidәn adambaşına istifadә ABŞ ilә müqayisәdә 

yarıbayarı  azdır.  BEA­nın  qiymәtlәndirmәlәrinә  görә  2020­ci  ilәdәk  bütün  dünyada  elektrik  enerjisinә 

ümumi çıxışın tәmin edilmәsi vә  yemәk hazırlamaq üçün müasir sobaların hazırlanması üçün ildә $48 

milyard  vәsait  sәrf  olunacaq.  Şübhә  yoxdur  ki,  günәş  batareyaları,  günәş  istilik  kollektorları,  biokütlә, 

külәk  vә  geotermal  enerji  kimi  bәrpa  edilәn  enerji  mәnbәlәri  mәdәn  yanacaqlarını  әvәz  edә  bilәrlәr. 

Mәsәlә,  dәyişikliyin  edilmәsi  üçün  mәqsәdyönlü  strategiyaların  uyğunlaşdırılmasından  gedir.  Hazırda, 

istehsal  edilәn  yeni  enerjilәrin  gücünün  yarısı  bәrpa  edilәn  enerjidәn  gәlir;  lakin,  son  on  ildә  kömür 

elektrik  enerjisinә  olan  tәlәbatın  47%­ni  ödәyir.  İqlim  Dәyişikliyi  üzrә  Hökumәtlәrarası  Ekspertlәr 

Qrupunun  hesabatlarında  göstәrilir  ki,  bәrpa  edilәn  enerji  mәnbәlәri  205­ci  ilә  dünya  enerji  tәlәbatının 

77%­ni  ödәyә  bilәr  vә    Ümumdünya  Vәhşi  Tәbiәt  Fondu  isә  hesab  edir  ki,  bu  100%  mümkündür. 

Geotermal,  günәş,  külәk  enerjisi  vә  biokütlәnin  qiymәti  düşür.  Karbon  tullantısı  üzrә  müәyyәn  edilәn 

qiymәt qeyri­mәdәn mәnbәlәrinә sәrmayә yatırılmasını artıra bilәr. Yanacağın mәdәn növünә sәrf edilәn 

tam  maliyyә  vә  ekoloji  xәrclәrә  nәzәr  salınsa  ­  hasilat,  daşınma,  tәdarük  xәttinin  mühafizәsi,  soyutma 

üçün su, yığışdırma, tullantıların basdırılması vә s., onda enerjinin bәrpa edilәn mәnbәlәri onların bu gün 

olduğundan daha rentabelli olduğu hesab edilәcәk. 

 

Bununla  belә,  energetika  ilә  әlaqәli  qlobal  CO2  emissiyaları  texnologiyalarda  irimiqyaslı  alovlanma  vә 



davranışda  dәyişiklik  olmadan  2012­ci  ildә  1,4%  artmışdır  vә  2050­ci  ilә    dünyanın  әksәr  enerji 

mәnbәlәri  mәdәn  yanacağından  ibarәt  olacaq.  Ölkәlәrin  tullantıların  azaldılması  üzrә  üzәrilәrinә 

götürmüş  olduqları  öhdәliklәri  yerinә  yetirsәlәr  vә  yanacağa  yatırılan  subsidiyaları  azaltsalar,  BEA­nın 

qiymәtlәndirmәlәrinә görә ilkin enerjiyә dünya miqyasında tәlәbat 2012­ci ildәn 2035­ci ilәdәk üçdә bir 

dәfә artacaq, mәdәn yanacağının payına isә bu artımın yarıdan çoxu düşür. Bu ssenari ilә bağlı tullantılar 

razılaşdırılmış  ümumi  2

0

C  göstәricisindәn  olduqca  yüksәk  olan  uzunmüddәtli    orta  qlobal  3,6



0

temperaturuna  uyğun  gәlir.  Ümumdünya  Energetika  Şurasının  işlәyib  hazırladığı  ssenari  dә  hәmçinin 



hesab edir ki, 2050 ­ci ilә mәdәn yanacağı üstünlük tәşkil edәcәk. Bununla da, miqyaslı tutma vә tәkrar 

istifadә  iqlim  dәyişikliyi  ilә  mübarizәdә  әsas  prioritet  olmalıdır,  mәsәlәn  biokütlәnin  vә  әrzaq 

mәhsullarının  istehsalı,  yaxud  sement  üçün  karbonatın  alınması  üçün  yosunların  becәrilmәsi  mәqsәdilә 

kömür  elektrik  stansiyalarından  yaranan    CO

2

  tullantılarından  istifadә  edilmәsi.  Karbonun  tutulması  vә 



izolyasiyası әgәr 20­40% obyektlәr 2050­ci ilәdәk karbonun tutulması vә saxlanması üçün avadanlıqlarla 

tәmin  edilsәlәr,  CO

2

  tullantılarının  azalmasına  gәtirib  çıxara  bilәr.  Bu  baha  başa  gәlә  vә    iqtisadi 



baxımdan cәlbedici etmәk üçün karbon tullantılarına vergi tәtbiq edilmәsini tәlәb edә bilәr. 

 

Bәrpa edilәn enerjiyә qlobal sәrmayә yatırılması 2012­ci ildә 11% azalmışdır. Lakin, dünya energetikası 



üçün bu ikinci әn yaxşı il olmuşdur vә sәrmayәlәr coğrafi baxımından artıq neçә illәrdir ki, Afrika, Asiya 

vә Latın Amerikasında  mövcud olan bazarlardan tutmuş yeni bazarlaradәk yatırılmaqdadır. 2012­ci ilin 

әvvәlinә    bәrpa  olunan  enerji  mәnbәlәri  (hidroresurslar  daxil  olmaqla)  enerjinin  dünya  miqyasında 

sәrfiyyatının  tәxminәn  17%­ni    vә  ümumi  qlobal  enerji  potensialının  dörddә  birini  (habelә 

hidroenergetikada 1360 QB­dәn artıq olmuşdur) tәmin etmişlәr. 

 

  



Yeddi  ölkә  ­  Çin,  ABŞ,  Almaniya,  İspaniya,  İtaliya,  Hindistan  vә  Yaponiya  bütün  dünyada  elektrik 

gücünә malik bәrpa olunan enerji mәnbәlәrinin ümumi hәcminin tәxminәn 70%­ni tәmin edir. Bununla 

belә, meqapolislәrdә elektrik enerjisinin baza yüklәnmәsi üçün külәk (yüksәk sәthlәrdә) vә günәş (orbitak 

sәthdә deyil) mәnbәlәrinin tәmin edilmәsi iri hәcmdә saxlama sistemlәri tәlәb edәcәk, halbuki geotermal, 

nüvә vә günәş enerji peyklәri kimi digәr mәnbәlәr isә bu cür sistemlәr tәlәb etmәyәcәklәr. Kosmik günәş 

enerji sistemlәri dünyada elektrik enerjisinә olan tәlәbatı tullantılar yaratmadan vә ya istixana qazlarını 

atmosferә buraxmadan qeyri­müәyyәn vaxta ödәyә bilәrlәr. Nәhayәt, bu cür peyk sistemlәri qlobal әsasla 

bazis elektrik enerjisini idarә edә bilәrlәr, lakin bәzilәri söylәyirlәr ki, bu olduqca hala bir işdir vә digәr 

yeniliklәri nәzәrә alsaq,  buna heç bir ehtiyac duyulmur. 

 

Dünyada AES­nin gücü 1993­cü ildә 17%­dәn gözlәnildiyi kimi 10%­ә düşmüşdür, vә tәdricәn düşmәkdә 



davam  edir,  belә  ki,  nüvә  xәrclәri  artır  vә  atom  stansiyaları  istismardan  çıxarılır,  elәcә  dә  digәr 

mәnbәlәrin qiymәti düşmәkdәdir. Beynәlxalq Atom Enerji Agentliyi 2030­cu ilә AES­nin gücünün 4,5%­

dәn 6,2%­ә enәcәyini proqnozlaşdırır. Dörd nüvә reaktoru 2013­cü ildә şәbәkәyә qoşulmuş vә dördü isә 

bağlanmışdır. Dünyada 435 nüvә qurğusunun yarısından çoxu 30 illik istismar müddәtini başa vurmuş vә 

istismardan  çıxarılmalıdır;  lakin  yüz  stansiyanın  2020­ci  ilә  bağlanması  planlaşdırılır.  Çünki,  nüvә 


tullantılarının  yerlәşdirilmәsi  üzrә  bu  günәdәk  heç  bir  ağlabatan  hәlli  yolu  göstәrilmәmiş,  tullantıların 

әksәr  hissәsi  әvәvlkitәk  atom  elektrik  stansiyaları  sahәsindә  saxlanılır.    Hәrbi  vә  tәdqiqat  reaktorlarını 

nәzәrә  almasaq,  138  atom  elektrik  stansiyası  bağlanmış,  vә  onlardan  yalnız  17­si  tamamilә  istismardan 

çıxarılmışdır.  “Atom  Stansiyalarının  Yeni  Nәsli”  Alyansı  yüksәk  temperaturlu  atom  reaktorunda 

hazırlanmış  enerji  konsepsiyasını  seçmişdir,  belә  ki,  AES­dә  daxili  vә  kәnar  fәaliyyәtin  aparılmaması 

radioaktiv materialların tullantısına gәtirib çıxardacaq.

 

BEA­nın  qiymәtlәndirmәlәrinә  görә  mәdәn  yanacaqlarına  qlobal  subsidiya  2011­ci  ildә  $523  milyarda 



çatmış,  vә  qeyri­effektiv  vә  qeyri­sәmәrәli  istifadәni  dәstәklәmәklә,  bu  da  2010­cu  illә  müqayisәdә 

demәk olar ki, 30%, vә bәrpa olunan enerji mәnbәlәrinә yatırılan subsidiyalardan isә altı dәfә çoxdur. 

 

Neft hasilatı üzrә qlobal proqnozlar әhәmiyyәtli dәrәcәdә fәrqlәnirlәr, lakin onların hamısı istehsalata vә 



neftә  tәlәbata  ciddi  tәsir  göstәrәcәk  heç  bir  halının  olmadığını  güman  edirlәr.  BEA  istehsal  gücünün 

hazırda mövcud olan 89 milyondan 2035­ci ilә sutkada 96 milyona çata bilәcәyini proqnozlaşdırır. 2013­

cü ilin aprel ayından İӘİT­yә daxil olmayan ölkәlәr İӘİT ­yә daxil olan ölkәlәrә nisbәtәn daha çox neft 

istehlak  etmişlәr.  İstismara  buraxılmış  yeni  neft  quyularının  orta  mәblәği  son  on  il  әrzindә  100% 

artmışdır. 

 

Gözlәnildiyi kimi, minik avtomobillәrinin qlobal parkı 2035­ci ilә iki dәfә artacaq (tәxminәn 1,7 milyarda 



çatacaq).  Tәbii  qazdan,  yanan  şistdәn    vә  /  vә  ya  biokütlәdәn  alınan  sintetik  yanacaq  elektrik 

avtomobillәrini  tam  şәkildә  tәmin  edә  bilәrmi?  Yanacaq­hibrid  elektromobillәrin  rәqaәbәtәdavamlı 

qiymәtdә    kütlәvi  istehsalı  geniş  vüsәt  ala  bilәr.  ABŞ­ın  su  yanacağı  ilә  işlәyәn  2012­ci  ildә  istehsal 

edilmiş  avtomobillәrin  sınağı  üçün  apardığı  altıillik  tәdqiqat    yanacağa  qәnaәt  edilmәsi  vә  sәmәrәlilik 

baxımından  vә  fәaliyyәtin  uzunmüddәtli  olması  baxımından,  gözlәntilәri  adlayıb  keçdi.    Gözlәnildiyi 

kimi  istehsalçılar  satışa  2014­cü  ­2016­cı  illәr  arası  başlayacaqlar.  Bәzilәri  söylәyirlәr  ki,  iqlim 

dәyişikliyinә tәsir göstәrmәk üçün hidrogen infrastrukturuna keçilmәsi olduqca bahalı vә olduqca gec ola 

bilәr.  “Elstik”  yanacaq  hibridlәrinin,  elektrik  vә  sıxılmış  uçucu  vasitәlәrin  seçimi  yalnız  nәqliyyat 

vasitәlәri  üçün  alternativ  neft  kimi  istifadә  edilә  bilәr.  Avtomobillәrin  tam  şәkildә  elektriklәşdirilmәsi 

milli proqramı Danimarka vә İsraildә hәyata keçirilir, digәr 30 ölkәdә isә müzakirәlәr aparılır. Nәqliyyat 

vasitәlәri üçün yanacağın ümumi hәcmindә bioyanacağın dünya payı hazırda 3%­dәn 2050­ci ilә 27%­ә 

yüksәlә  bilәr.  Qarğıdalıdan  istehsal  edilmәsi  mümkün  olan  vә  әrzaq  resurslarına  vә  qiymәtlәrә    tez  bir 

zamanda  tәsirә  malik  olan,  sәmәrәli  şirin  sudan  istifadә  etmәk  әvәzinә  dünyanın  sahil  zolağı  boyu 

yerlәşәn  sәhralıqlarında  kütlәvi  şәkildә  şoran  torpaqların  duzsuzlaşdırılması  nәticәsindә  qalofit  bitkilәr 

vasitәsilә 7,600 l/ha/il bioyanacaq vә yosunlar vә sianobakteriyalar vasitәsilә 200,000 l/ha/il bioyanacaq 

әldә  etmәk  mümkündür.  2035­ci  ilә  qaz  nәqlinin  demәk  olar  ki,  üçdә  ikisi  qeyri­әnәnәvi  qaz 

istehsalından,  ilk  әvvәl  isә  şist  qazından  alına  bilәr.  Bununla  belә,  şist  qazının  hasilat  texnologiyası 

metanın atmosferә buraxılması, qrunt sularının çirkab suların saxlanması üçün yeraltı quyular tәrәfindәn 

çirklәnmәsi ilә nәticәlәnә bilәr vә hәtta, zәlzәlә yarada bilәr. 

Nәticәdә, standartların artırılması vә hәyatakeçirmәnin tәmin edilmәsi üçün siyasi tәzyiq artır

 

Yaponiya 2030­cu ilә  orbitdә günәş energetika sistemindә işçi sahәyә malik olmağı planlaşdırır vә Çin 



bunu  2040­cı  ilә  planlaşdırır.    Yaponiyanın  tikinti  şirkәti  olan  Simidzunun  LUNA  RING  layihәsi  ay 

ekvatoru  әtrafında  günәş  batareyası  quraşdırmağa  vә  elektrik  enerjisini  Yer  kürәsinә  ötürmәyi 

planlaşdırır. Bu cür kosmik günәş enerji sistemlәri dünyada elektrik enerjisinә olan tәlәbatı nüvә tullantısı 

vә  ya  istixana  qazlarının  atmosferә  buraxılması  olmadan  qeyri­müәyyәn  müddәtә  ödәyә  bilәr.    Nә 

nәhayәt,  bu  cür  peyk  sistemi  qlobal  әsasla  bazis  elektrik  enerjisini  idarә  edә  bilәr,  lakin  bәzilәri 

söylәyirlәr  ki,  bu  olduqca  bahalı  layihәdir  vә  digәr  innovasiyaların  inkişaf  etdiyini  nәzәrә  alaraq,  bunu 

etmәyә lüzum yoxdur.  

 

Çağırış 13 ekoloji baxımdan münasib proseslәrdәn yaranan enerji istehsalının ümumi hәcmi  beş il ardıcıl 



şәkildә  digәr  mәnbәlәri  üstәlәyәn  zaman  vә  atmosfer  CO

2

  әn  azı  beş  il  müddәtinә  aşağı  düşәn  zaman 



ciddi şәkildә nәzәrdәn keçirilәcәk. 

 


Yüklə 1,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin