Maxs*js ta’lim vazirligi o rta m a X su s, kasb-hunar ta’lim I markazi
Yüklə 7,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
clehqonchilik
a s b o b l a r ig a ; igna, bigiz, a n g ish v o n a va tik u v m a s h in a s in i tikuv a s b o b lariga; lola, a tirg u l, b i n a f s h a , b u l d a n e j n i gulga\ d a f t a r , r u c h k a , chizg*ichni o'quv q u ro lla rig a kiritadilar. D e m a k , bu misollarda konkretlashtirish operatsiyasi u m u m i y v a y a k k a belg ilari k a m b o ‘lgan u m u m i y l i k n i o c h i s h d a n a m o y o n b o ‘ladi. U m u m a n , k o n k r e tl a s h t i r i s h a b s t r a k s i y a l a s h n i n g k o n t r a s t h o la ti boMib, i n s o n b ilish f a o l i y a t i d a m u h i m a h a m i y a t kasb etadi. Tasniflash. In s o n n in g bilish faoliyatida m u h i m o ‘rin t u t u v c h i fik r y u r i t i s h o p e r a t s i y a l a r i d a n b i r i t a s n i f l a s h h is o b la n a d i. Bir t u r k u m n a r s a l a r ic h id a b i r - b i r i g a o ‘x- sh a sh la rin i b o s h q a t u r k u m d a g i l a r i d a n farq qilish ig a q a r a b , n a rs a la rn i tu rk u m la rg a a jra tish tizim i tasniflash d e b a ta la d i. B u n g a D . l . M e n d e l e y e v n i n g „ E l e m e n t l a r n i n g d a v r i y t i z i m i “ ja d v a li ta s n ifla s h u c h u n y o r q i n n i i s o l d i r . O l i m e l e m e n t l a r n i a t o m o g 'i r l i g i o r t i b b o r i s h i g a , k i m y o v i y sifatlarining b ir tipdaligiga v a b o s h q a b e lgilariga q a r a b ta rtib bilan joy lash tirib c h iq q a n . F a n d a n a rsa va h o d i s a l a r n i n g ta b i a t in i i f o d a l o v c h i m u a y y a n belgini tasniflash d e b a ta s h q abul q ilin g a n . T a b i iy tasniflashga zoologiya fanidagi h a y v o n la r tasn ifig a (s u d r a l ib y u ru v c h ila r, s u te m iz u v c h ila r, s u v d a va q u r u q l i k d a y a s h o v - c h i l a r , p a r r a n d a l a r , q u s h l a r ) , b o t a n i k a d a g i o ‘s i m l i k l a r tasnifiga (b ir yillik, k o kp yillik, b u ta la r, d a r a x tl a r , o ‘t!ar, ild iz d a n k o ‘p ayuvchilar, ig n abarglilar, tikanli o ‘sim lik la r, d ukkaklilar, poliz o ‘simliklari v a b o sh q alar) ni keltirib o ‘tish m u m k i n . M a b o d o tasnifga a s o s qilib o lin g a n belgi n a r s a va www.ziyouz.com kutubxonasi h o d i s a l a m i n g ta b ia tin i ifo d a la m a sa , b u n d a y t a s n i f s u n ’iy t a s n i f d e b a ta la d i. I j t i m o i y h a y o t i m i z d a t a s n i f l a s h n i n g m a z k u r t u r i d o i m o q o M la n ib t u r a d i . M a s a l a n , k u t u b - x o n a d a g i kitoblar m a z m u n i g a , shakliga, noyobligi v a shu n g a o ‘x s h a s h belg ilarg a q a r a b t o k c h a l a r va p e s h t o q c h a l a r g a te rila d i. 0 ‘q u v c h ila rn in g alifbe tartibi bilan tuzilg an ro'yxati y o k i x u s u s i y a t l a r i , j i n s i y b e l g i l a r i , u l g u r i s h l a r i v a q iz iq ish la rin i n a z a rd a t u t ib t u rk u m la rg a ajratish h a m s u n ’iy ta sn ifla s h g a misol b o ‘la oladi. L e k i n t u r m u s h d a v a fan o l a m i d a o d d i y ta s n i f l a s h h o l a t i d a n t e z - t e z f o y d a l a n i l a d i . J u m l a d a n : g u m a n i t a r fa n la ri: falsafa, iq tisod, h u q u q , pedagogika, tarix; ijtimoiy f a n l a r b o ‘yicha: fizika, biologiya; tabiiy fa n la r b o ‘yicha: k i m y o , m a t e m a t ik a . X u d d i shu asosda psixologiya sohalari h a m t a s n i f l a n a d i : i n j e n e r l i k , a v i a t s i y a , k o s m o s p s i - x o lo g iy asi, m e h n a t psixologiyasi, p a t o p s ix o lo g iy a , o l i g o - f r e n o p s i x o l o g i y a , s u r d o p s i x o l o g i y a , t i f l o p s i x o l o g i y a ; m a x s u s psixologiya; b o la la r , o ‘sm irlar, o ‘s p irin la r, k a tta y o s h d a g i l a r psixologiyasi; gerantopsixologiya: y o sh d a v r- l a r i p s i x o l o g i y a s i ; s u d i s h i p s i x o l o g i y a s i : k r i m i n a l p s ix o lo g iy a , p e n i te n s ia r psixologiyasi, y u ridik psixologiya v a b o s h q a l a r . P six o lo g iy a f a n id a psixik h o l a t l a r , bilish j a r a y o n l a r i , sh a x s n in g in d iv id u a l- tip o lo g ik xusu siy atlari h a m t a s n ifla n a d i. A k s e ttiris h xarak teri va r e t s e p to r l a r n i n g o ‘rn i g a q a r a b sezgilar u c h g u ru h g a b o ‘linadi: ek stero tse p tiv s e z g il a r , i n t e r o t s e p t i v s e z g ila r, p ro p r io t s e p t i v sezgilar. T a ’lim tizim id a m u r a k k a b bilim larni q u lay ro q y o l bilan o ‘z la sh tiris h u c h u n t a s n i f o p eratsiya sidan ken g k o ‘l a m d a fo y d a la n ila d i. M a s a la n , o t , sifat, fe’l, so n — s o ‘z t u r k u m - l a r i ; i b t i d o i y j a m o a , q u l d o r l i k , f e o d a l i z m , k a p i t a l i z m i j ti m o i y fo rm a tsiy a la r, p ro z a , poeziya, d r a m a , k o m ed iy a, t r a g e d i y a — a d a b iy j a n r l a r ; b riz, m u s s o n , p a s sa t — s h a - m o l l a r va bosh q alar. S h u n d a y qilib, t a s n i f biz teksh irad ig a n o b y e k tla rn in g m u a y y a n ta rtib in i t o p i s h d a , o ‘rg a n ish im iz d a z a r u r b o ‘lgan n a r s a v a h o d is a la rn i y a x lit h o l d a t e k s h iris h im iz d a , o ‘z- 276 www.ziyouz.com kutubxonasi l a s h t i r m o q c h i b o l g a n m a t e r i a l l a r n i p u x t a e s d a q o l d i - rish im iz d a m u h i m o ‘rin tutadi. S i s t e m a la s h ti r is h . F ikr oby ek tiv h i s o b l a n g a n narsa va h o d i s a l a r n i z a m o n ( v a q t) , m a k o n ( f a z o ) v a m a n t i q i y j i h a t d a n m a ’l u m t a r t i b d a j o y l a s h t i r i s h d a n i b o r a t f ik r y u r i t i s h o p e r a t s i y a s i d i r . U b i l i m l a r n i o ‘z l a s h t i r i s h d a , k o ‘n ikm a va m alak a la m i tartibga solishda m u h i m o ‘rin tutadi. O d a td a , siste m alash tirish o p eratsiya si y o r d a m i d a narsa va h o d isalar, fa k tla r, fikrlar va o b y e k t l a r m a k o n d a , v a q td a egallagan o ‘rn ig a q a r a b m a n tiq iy j o y la s h tir ila d i. S h u n i n g u c h u n t i z i m g a s o lish m a k o n v a fa z o v iy , x ro n o io g ik ta r t ib bilan m a n tiq iy b elg isig a a s o s a n u c h turga ajratiladi. K o ‘c h a tl a r n i n g b o g ‘ga o lib c h i q i b o ‘tqizilishi, s i n f x onasidagi m e b e lla r n in g b ir tekis jo y la s h t ir il i s h i m a k o n i y tizim u c h u n m is o l b o l a oladi. T a r ix iy v o q e a la r n i n g x r o noiogik ta r ti b d a joylashtirilishi, k u t u b x o n a d a g i k ito bla rning xrono io g ik j i h a t d a n terib q o ‘yilishini v o q e a la r n i z a m o n g a q a r a b t i z i m g a s o lish n in g n a m u n a s i d e b a t a s h m u m k i n . M a te m a tik a , falsafa, psixologiya va m a n t i q q a d o i r asarlarda ilmiy m a q o l a l a r n in g (ya 'ni p u n k t , p a r a g r a f n a z a rd a tutil- m o q d a ) joy lash u v i m antiqiy tizim ga s o lish n in g nam unasidir. O 'q u v t a ’lim id a o'zlashtirilgan b i l im l a r n i tiz im g a solish m u h i m a h a m i y a tg a ega b o ‘lib, b u ish b i r n e c h a b o s q ic h d a a m a lg a o sh irila d i. B ilim lar d a s tla b p r e d m e t n i n g boblari, qism lari b o ‘y i c h a , s o ‘ng yaxlit h o l d a o ‘q u v c h i o n g id a ti- zim lashtiriladi. T izim la sh tiris h n in g i k k i n c h i b o s q ic h id a bir- biriga o ‘x sh ash p re d m e tla rg a oid b i l i m l a r fikran tartibga solinadi. U c h in c h i bosqichda bir n e c h a p re d m e t la r y u z a s id a n t o ‘p l a n g a n b i l i m l a r m a ’l u m t a r t i b g a t u s h a d i , u l a r n i n g o 'x s h a sh va farqli t o m o n la ri ajra tilad i. T i z i m g a s o lishning t o ‘rtinchi b o s q i c h i d a d a r sd a n va o ‘q i s h d a n ta sh q a r i m a s h - g 'u lo tl a r d a e g a ll a n g a n b ilim la r n i t i z i m l a s h t i r i s h n a z a r d a tutiladi. 0 ‘q itu v c h i d a r s d a o ‘tilgan m a v z u l a r n i o ‘q u v c h ila r d a n s o ‘rash, u l a r n i n g t o ‘g arak is h la r i d a , o l i m p i a d a va k o n - kurslarda q a t n a s h u v i n i kuzatish, d e v o r i y g a z e ta g a y o zg a n 277 www.ziyouz.com kutubxonasi m a q o la la r in i ta h lil qilish, ijodiy va y o z rn a ishlarni tekshirish o rq a li u l a r d a g i b i l im l a r n in g q a n d a y tiz im l a s h a y o t g a n i n i a n iq la b olish i m u m k in . D e m a k , i n s o n n i n g bilish fa o liy a tid a „ m a v z u l a r a r o “ , „ p r e d m e t l a r a r o “ b ilim larni tizim la sh tirish yuza ga keladi. B i n o b a r i n , b i l i m l a r n i n g tiz im g a s o l in is h i a q liy rivojla- n is h n in g d a s t l a b k i p o g ‘o nasi h iso b lan ad i. T a fa k k u r sh a k lla ri P s ix o lo g iy a d a n u t q fikr ynritish faoliy a tin in g vositasi d e b y u ritila d i. O d a t d a , n u tq ta fa k k u r j a r a y o n id a h u k m lar, xulosa c h i q a r i s h v a t u s h u n c h a l a r sh a k lid a ifodaiab kelinadi. S h u n in g u c h u n h u k m , xulosa c h i q a r is h va t u s h u n c h a l a r ta fa k k u rn in g o ‘z ig a xos shakllari d e b ataladi. Hukmlar N a rsa v a h o d isa la rd a , voqelikda h a q iq a ta n o ‘zaro b o g l i q b o ‘lgan b e lg ila r , a lo m a t l a r , h u k m l a r d a b o g ‘liq ravishda k o ‘rsatib b e rilsa y oki voqelikda b i r - b i r i d a n ajratilgan narsa ( t o m o n ) h u k m l a r d a ajra tib k o ‘rsa tilsa — b u c h i n h u k m d e b a tala d i. M a s a l a n , „ M e ta lla r — e l e k t r tokini o ‘tkazuv- c h i d i r “ , „ M e t a l l a r q iz d irilgandan k e n g a y a d i “ , degan chin h u k m la rd ir. C h u n k i ele k tr tokini o 't k a z i s h , qizdirilganda 278 www.ziyouz.com kutubxonasi ken g a y ish m e t a ll a r g a xos x u s u s iy a tla rd ir, b u h u k m d a u yoki bu h o la t fa qat tasd iq lan ib aytilayotir. N a r s a v a h o d is a la rn in g belgi v a x u s u siy a tla ri h aq id a tasdiqlab yoki i n k o r qilib aytilgan fikr hukm d e b ataladi. M o d d i y o l a m d a h a q i q a t a n bogMiq b o M m a g a n narsa h u k m d a bogM iq q i l i b k o ‘r s a ti l s a , b u n d a y h u k m xato (yolg'on) hukm deyiladi. C h u n k i b u h u k m d a aks ettirilgan sifatlar (belgi v a a l o m a t l a r ) b u n a r s a l a r g a a slo m uvofiq k e l m a y d i . M a s a l a n , „ A t o m - m o d d a n i n g b o M i n m a s z a r r a c h a s i d i r “ , d e g a n h u k m n o t o ‘g ‘ri h u k m d i r . A t o m m urakkab m o d d iy tizimga ega boMib, u y a d r o v a elektronlarga boMinadi. A t o m n i n g yadrosi h a m boMinadi, b u y a d r o p ro to n va n e y t r o n l a r d a n ib oratdir, d e g a n h u k m l a r d i r . „ Y e r Q u y o s h a tro fld a a y l a n m a y d i “ , d e g a n misol h a m c h i n boMmagan h u k m l a r d o ira sig a kiradi. A l l a q a c h o n l a r i n s o n t o m o n i d a n k a s h f qilingan g eliosentr nazariyasi m a v ju d boMib, a n a shu nazariyaga asoslangan holda m a z k u r q o n u n a m a l d a mayjuddir. D e m a k , h u k m n i n g chinligi, y a ’ni v o q elik n i t o ‘g ‘ri aks et- tirishi — u n i n g e n g m u h i m x u su siyatlaridan biridir. Borliqdagi narsalar, h o d is a la r va v o q e lik n in g m iqdoriga, ularning biror h u k m d a aks ettirilgan a lo q a v a m unosabatlariga q a r a b h u k m q u y id a g i tu rlarg a boMinishi m u m k i n : 1) ta sd iq lo v c h i yoki in k o r q ilu v c h i h u k m . H u k m la r- n in g u s h b u a so s la rg a ta y a n ib boMinishi s ifa tg a q a r a b b o li- nishi d e b ata la d i; 2) y a k k a , j u z 'i y , xususiy va u m u m i y h u k m g a ajratilishi m u m k in . H u k m l a r n i n g b u n d a y b elg ila rg a k o ‘ra boMinishi m iq d o rg a q a r a b boMinishi deyiladi; 3) sh artli, a y iru v c h i va q a t ’iy h u k m sin g a ri k o brinishlar m avjud boMib, u h u k m l a r n i n g m u n o s a b a t g a q a r a b boMinishi d e b ataladi; 4) h u k m ta x m in iy k o ‘rinishga ega boMishi h a m m u m k in . Bu h u k m d a aks ettirilad ig an n a rsa v a h o d i s a l a r belgisining nechogMiq m u h i m boMinishiga yoki v o q e li k k a m o s kelish- kelm asligiga bogMiq. M a s a la n , „ E r t a g a yom gM r yogMshi m u m k i n “ , „ P a x t a rejasi toMib q o lsa k e r a k “ . www.ziyouz.com kutubxonasi H u k m l a r d a ta sd iq la n g a n yoki i n k o r qilingan narsalar, h o d is a la r, a l o m a t l a r h u k m n i n g m a z m u n i n i tashkil qiladi. N a r s a b ila n b e lgining aloqasi (bog'liqligi) aks ettirilgan h u k m tasdiqlovchi hukm deb a ta la d i. M a s a la n , „A lish er N a v o iy b u y u k o ‘zbek shoiri va m utafakkiridir“ , , , 0 ‘zbekiston q o r a k o ‘li b i l a n j a h o n g a m a s h h u r d i r “ , „ 1 9 7 7 - yil T o s h k e n t m e tro s i ishga tu s h g a n s a n a d ir “ va h okaz o. N a r s a b il a n belgi o lrtasidagi b i r o r b o g ‘lanish y o lqligini a k s e t t i r u v c h i h u k m inkor hukm d e b a ta la d i. M a sa la n : „ 0 ‘z b e k i s t o n d a p a x t a e k i l m a y d i “ , „ S a m a r q a n d d a oliy m a k t a b l a r q u r i l m a g a n “ va bosh q alar. V o q e li k d a ajratilgan narsa in k o r qiluvchi h u k m d a fikran a j r a t i l i s h i m u m k i n . Y a k k a ( y o I g ‘iz) n a r s a v a h o d i s a t o ‘g ‘risidagi h u k m ya kka hukm d e b ataladi. Misol u c h u n : „ A lish e r N a v o i y n o m li k atta o p e r a va b alet teatri respublika faxridir“ , „ H a m z a H a k im z o d a N iy o ziy b uyuk o 'z b e k shoiri, y o z u v c h is i v a d r a m a t u r g i d i r “ , „ T o s h k e n t — 0 ‘z b e k is to n R e s p u b l i k a s i n in g p o y ta x tid ir“ , „ A m u d a r y o sersuv d a r y o - la rd a n b i r i d i r “ . B e l g i n in g b i r o r t u r k u m ig a g i n a ta a llu q li tas d iq lo v ch i yoki i n k o r q ilu v c h i h u k m j u z ’iy hukm d e b ataladi. M asalan: „ B a ’zi m e t a l l a r e le k tr to k in i o ‘t k a z m a y d i “ , „ J a m o a n i n g a y r im b rig a d a la ri m ajburiyatga y a ra sh a m e h n a t q ilm a d ila r“ . Bir t u r k u m d a g i n a rsa va h o d isa la rn in g h a m m a s i t o ‘g 'risida t a s d i q l a b y o k i i n k o r qilib aytilgan h u k m umumiy hukm d e b a tala d i. H u k m d a n a rsa va h o d isa belgisining borligini m u a y y a n s h a r o itl a r d a ta s d iq l a b yoki in k o r q ilib aytilgan h u k m shartli hukm d e b a t a l a d i . M a s a l a n : „ A g a r q u y o s h n u r i u c h b u rc h a k li p r i z m a d a n o ‘tkazilsa, e k r a n d a s p e k tr hosil b o ‘- la d i“ , „ A g a r o ‘q u v c h i im tih o n g a q u n t bilan p uxta tay y o r- lansa, u „ y a x s h i “ va „ a ’lo “ b a h o l a r o l a d i “ , „ A g ar o ‘qu v ch i d i q q a t q i l m a s a , y a n g i m a t e r ia ln i o ‘z l a s h ti r a o l m a y d i “ , „ A g a r d e h q o n b a h o r d a yerga yaxshi ishlov b e r m a s a , k u z d a hosil c h o ‘g ‘i k a m b o l a d i “ . H u k m d a n a r s a va h odisalarga b i r n e c h a belgi nisbat www.ziyouz.com kutubxonasi berilib, shu b e lg ila rd a n faqat bittasi u n g a tegishli b o llsa, b u n d a y h u k m ayiruvchi hukm deb a ta la d i. M is o l u c h u n : „Jism la r yo qattiq , yoki suyuq, yo g a z s im o n h o l d a b o l a d i “ , „ Y e r yuzasi fa slla rn in g o 'z garishiga q a r a b g o h q a ttiq isib ketadi, g o h ilib q o l a d i , g o h o keskin s o v i y d i “ . N a r s a bilan belgi o ‘rtasidagi a l o q a n in g b o r yoki y o ‘qligi q a t ’iy shaklda aks ettirilsa, qat'iy hukm d e b ataladi. M a s a la n : „Y onish k im y o v iy ja r a y o n d ir“ , „Yozgi ta'til d a v r id a o ‘q u v c h i m e h n a t o tradla ri tu z i l a d i “ , „ B a h o r d a b arc h a j o y l a r d a k o ‘kaIam zo r- lashtirish ishlari olib b o rila d i“ va h o k a z o . N a rs a va h o d i s a l a r bilan u la rn in g x u su s iy atlari o ‘rtasida alo q a b o i i s h i e h t i m o li faqat faraz q ilin sa , u h o l d a inson o ‘z fikrini quyidagi sh ak ld a ifoda qilishi m u m k i n : „ E h tim o l, M a r s d a o r g a n i k h a y o t b o r d i r “ , „ Y i g i r m a b i r i n c h i a s r boshlarida fan va texnika rivoji hozirgi d a v r d a g i d a n ta x m in an u c h b ara v a r ortish i m u m k i n “ , „ J a h o n d a g i foydali qazil- m a l a r zaxirasi y a n a b i r yuz ellik — ikki y u z yilga yetsa k e ra k “ va b o s h q a la r . B u n d a y h u k m la r ehtim ollik hukm lari deb a taladi. N a r s a b i l a n xususiyat o ‘rtasidagi a l o q a n i t a x m i n a n e m a s , balki h a q i q a t d a aniq b ilg a n im iz d a b iz o kz fikrimizni m a n a b u n d a y s h a k l d a ifo d a q i l a m i z : „ B i z n i n g M illiy u niversitet 0 ‘rta O siy o d a e n g keksa o liy o kq u v y u rtid ir“ , „ M a k ta b i m i z d a fizika kabineti j u d a yax sh i u s k u n a l a r bilan jih o z la n g a n “ , „Istiq lo l“ jam oasi paxta to p s h ir i s h d a o ld in d a “ , „ M a k t a b k u t u b x o n a s i d a y angi k i t o b l a r k o ‘p “ . B u n d a y h u k m l a r voqelik (asseptorik) hukmlari d e b a tala d i. H u k m n i n g s h u n d a y yu q o ri shakli b o r k i , u n d a faqat h a q iq a ta n b o l i b o ‘tg an voqea qayd q i l i n m a s d a n , balki narsa bilan xususiyatning aloqasi q o n u n iy ekanligi a n iq la b beriladi. M a s a l a n , „ B u t u n d u n y o d a t i n c h i i k g ‘a l a b a q o z o n i s h i m u q a r r a r “ , „ B a z i s n i n g o ‘zgarishi v a t u g a t i l i s h i u s tq u r - m a n i n g o ‘zgarishi v a tugatilishiga s a b a b b o ‘la d i “ , „Sezgi c h e g a r a s in i n g m e ’y o ri q a n c h a l i k k i c h i k b o ‘lsa, m a z k u r a n a l i z a t o r n i n g s e z g ir lig i s h u n c h a l i k y u k s a k b o ‘l a d i ‘\ „ S e z g ila rn in g intensivligi q o ‘zg‘a tu v c h i k u c h i n i n g loga- r i f m i g a p r o p o r s i o n a l d i r “ . B u n d a y h u k m l a r za ru rlik www.ziyouz.com kutubxonasi (apodiktik) hukm lari d eb ataladi. B u n d a y h u k m l a r d a in so n n a r s a , h o d i s a b i l a n lin in g x u su siy a ti o ‘r t a s id a m a h k a m b o g ‘la n is h borlig in i va bu b o g l a n i s h g a zid keladigan b o s h q a b i r h o l n i n g b o ‘lishi aslo m u m k in em aslig in i aks ettiradi. P s ix o l o g iy a d a h u k m l a r ik kita a so siy y o ‘l bilan hosil qilinishi t a ’k i d la b o ‘tiladi. B irinchi y o ‘l b ilan h u k m hosil q i l in g a n d a , id ro k qilish za ru r b o 'l g a n n arsa la rn in g bevosita o ‘zi i f o d a l a n a d i . Ik kinchi yo‘l bilan e sa bavosita m u l o h a z a y u ritis h y o r d a m i bilan h u k m a m a l g a oshiriladi. M asalan: ,,Bu a v t o m o b i l n i n g yangi m o d e li “ , m a z k u r m is o ld a h u k m c h i q a r i s h n i n g b irin c h i yoMi aks ettirilg an . O lim la r dastavval k a sh fiy o t y o k i ijodiy j a r a y o n d a n a z a r i y j i h a t d a n m u l o h a z a y u r itis h y o r d a m i d a h u k m c h i q a r a d i l a r . U l a r c h i q a r g a n h u k m n i n g t o lg ‘riligi a m a liy o td a k e y in c h a lik ta sd iq la n a d i, bu ik k i n c h i y o ‘l bilan h u k m c h iq a r i s h g a m isoldir. X ulosa chiqarish B ir q a n c h a h u k m la rn in g m a n t iq iy b o g ‘lanishi natijasida hosil b o ‘lgan yangi h u k m insonning bilish faoliyatida alo h id a a h a m i y a t g a ega. Psixologiyada x u lo sa c h iq a rish j a r a y o n i d a f o y d a l a n i l g a n t a y y o r h u k m l a r a so sla r d e y i l a d i , u l a r n i tahlil q ilib c h iq a r ilg a n yangi h u k m n i esa xulosa d e b ata sh qabul q ilin g a n . X u l o s a c h i q a r i s h s h u n d a y t a f a k k u r s h a k l id ir k i , b u shakl v o sitasi b ila n biz ikki yoki u n d a n o rtiq h u k m la r d a n yangi h u k m hosil qilam iz. M asalan: „ H a r q a n d a y h arak at m a t e r i y a h a r a k a t i d i r “ , „Issiqlik h a r a k a t shaklidir“ d e g a n ikkita h u k m n i olaylik. Bu ikki h u k m d a n : „ D e m a k , issiqlik m a te r iy a h a r a k a t i d i r “ degan yangi h u k m chiqariladi; yoinki u s h b u m i s o l n i o l i b q a r a y l i k : „ B a r c h a s a y y o r a l a r h a r a k a t l a n a d i “ , O y — sayyora. D e m a k , O y h ara k a tla n a d i. B u n d a h a r q a n d a y h arak at m a te r iy a h a r a k a tid ir ( u m u m iy yoki k a t t a asos). Issiqlik harakat sh a k lid ir (ju z’iy yoki kichik asos) d e b y u ritila di. Ikkinchi m i s o ld a esa: „ B a r c h a say y o ra la r h a r a k a t l a n a d i “ ( u m u m i y y oki k a tta asos), O y — s a y y o r a ( j u z ’iy yoki kichik asos) deyiladi. www.ziyouz.com kutubxonasi Y u q o rid a g i m is o lla rd a n k o 'r in i b t u r i b d i k i , m u l o h a z a yu ritish h a m , x u l o s a c h iq a r ish h a m v o q e l i k n i b a v o s ita biiish n in g asosiy shakli sifatida n a m o y o n b o ‘lgan. Oldingi ikki h u k m g a a so s la n ib u c h in c h i h u k m c h iq a r ila d i. M a z k u r xulosani b ev o s ita tekshirib k o ‘rishga h e c h q a n d a y ehtiyoj qolmaydi. S h u s a b a b d a n xulosa c h iq a rish fikr o ‘rtasid ag i s h u n d a y b o g M a n is h d irk i, m a z k u r b o g ‘la n i s h n a t i j a s i d a b i r yoki u n d a n ortiq h u k m l a r d a n u c h in ch i h u k m keltirib chiqariladi. B u n d a yangi h u k m asosiy h u k m n i n g m o h i y a t i d a n keltirib chiqariladi. X ulo sa c h i q a r i s h Yüklə 7,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|