O'zbekistonda sement sanqati

Portlandsement 
klinkerining 
mineralogik 
tarkibini 
aniqlash. 
Klinkerning mineralogik tarkibi kimyoviy tahlil ma'lumotlari va to'yinish 
koeffitsiyenti qiymati bo'yicha hisoblab aniqlanadi. 
Kalsiy silikatlar C
3
S va C
2
S miqdorini hisoblashda silikatlarning asoslilik 
darajasi (AD) degan tushunchadan foydalaniladi. AD deganda, bir molekula SiO
2
ga to'g'ri keladigan CaO molekulalar soni tushuniladi. Masalan, C
2
S ning asoslilik 
darajasi 2 ga, C
3
S ning asoslilik darajasi esa 3 ga teng. Klinkerdagi silikatlarning 
asoslilik darajasi 3 ga teng bo'lsa, u holda hamma kremniy ikki oksid ohak bilan 
uch kalsiy silikat holida, AD 2 ga teng bo`lsa, ikki kalsiy silikat holida bog'langan 
bo'ladi. AD ning oraliq qiymatlari klinkerda C
3
S dan tashqari C
2
S ham borligini 
ko'rsatadi. Modomiki, to'yinish koeffitsiyenti 1 ga teng bo'lganda hamma kremniy 
ikki oksid ohak bilan C
3
S holida bog'langan. TK 1 dan kichik bo'lsa, klinkerda C
2
S 
bor bo'ladi, har qaysi portlandsement klinkeri uchun silikatlar asoslilik darajasini 
quyidagicha belgilash mumkin: 
AD = 3TK. 
Klinkerdagi uch kalsiy silikatning foiz miqdori qum-tuproq foiz miqdoriga 
qarab aniqlanadi. Chunki yuqorida aytilganidek, uch kalsiy silikatda har 1% SiO
2
ga 2,8% CaO to'g'ri keladi. Ular o'zaro ta'sirlashib, 3,8% C
3
S ni hosil qiladi. U 
vaqtda klinkerdagi C
3
S ning miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin: 
%C
3
S=3,8 • SiO
2
(AD-2)
yoki
% C
3
S=3,8SiO
2
(3TK-2). 
Formuladan ko'rinib turibdiki, ayinna (3TK-2) 1 ga teng bo'lsa (AD=3), 
klinkerning hamma qumtuprog'i C
3
S holida birikkan bo'ladi. 
C
2
S ning miqdorini aniqlash uchun formula quyidagi ko'rinishga keltiriladi: 
Yoki
Chunki ikki kalsiy silikatda har 1 % SiO
2
ga 1,87 % CaO to'g'ri keladi. Ular 

---

46 
o'zaro ta'sirlashib, 2,87 %C
2
S hosil qiladi. 
ikkinchi formula AD-3 (TK-1) bo'lganda klinkerdagi C
2
S miqdori nolga 
tengligini ko'rsatadi. 
Klinkerdagi giltuproq (A1
2
O
3
) C
3
A va C
4
AF holida bog'langan bo'ladi. 
C
4
AF holda birikkan giltuproqning foiz miqdori har 1% Fe
2
O
3
ning 0,64% A1
2
O
3
ni biriktirishiga qarab aniqlanishi mumkin: 
Klinkerdagi qolgan giltuproq C
3
A ni hosil qiladi. 1% ortib qolgan A1
2
O
3
esa 
1,65% CaO bilan o'zaro ta'sir etishib, 2,65% C
3
A ni beradi. Bu sharoitda uch kalsiy 
alyuminat miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi: 
Qavs ichidagi ayirma C
4
AF hosil bo'layotganda Fe
2
O
3
yutgan giltuproq 
miqdorini ifodalaydi. 
To'rt kalsiy alyumoferrit ilgari qabul qilingan shartga ko'ra ikki modda, ya'ni 
C
3
A va CF dan iborat deb qaraladi. Har 1 % CaO 0,35% Fe
2
O
3
bilan o'zaro ta'sir 
etishib, 1,35% CF hosil qilishi hisobga olinsa, C
4
AF ning miqdori quyidagi 
formuladan aniqlanadi:
2,65 • 0,64-Fe
2
O
3
ko'paytma C
4
AF ning tarkibida C
3
A holida birikkan 
giltuproq miqdorini ko'rsatadi. 
1% Fe
2
O
3
ning 3,04% C
4
AF hosil qilishi ham aniqlangan. U vaqtda C
4
AF 
foiz miqdori oddiyroq formula bo'yicha hisoblanishi mumkin: 
Keltirilgan formulalardan foydalanib, klinkerning mineralogik tarkibini 
kimyoviy tahlil ma'lumotlari bo'yicha aniqlash mumkin. Formuladagi SiO
2
va CaO 
ning foiz miqdori ularning birikkan holdagi miqdoriga teng. Bu miqdor shu 
oksidlarning klinkerdagi umumiy miqdori bilan erkin holdagi miqdori ayirmasi 
tariqasida aniqlanadi.