6 Adabiyot II qism 2017. p65

YULDUZLI TUNLAR (BOBUR)
(romandan parcha)
Bobur mingan yoldor saman ot egasining iztiroblarini
sezganday yugan suvlig‘ini asabiy chaynaydi, jilovni tortib,
oldinga uchmoqchi bo‘ladi. Qosimbekning to‘riq qashqasi saman
bilan yonma-yon yo‘rg‘alab boradi. Yo‘l Sirdaryoning baland
qirg‘og‘idan kunchiqish tomonga qarab ketadi. Bobur tezroq
Andijonga borib, ota yurtini Ahmad Tanbal istilosidan xalos
qilishga oshiqadi. Qosimbek uni Xo‘jandda to‘xtab kuch yig‘ish-
ga, vaziyat yetilishini kutishga undaydi.
– Amirzodam, Samarqanddan bemavrid yo‘lga chiqqan ekan-
miz. Andijon choparini kutsak bo‘larkan. Endi shoshilmaylik.
– Ustozim Xo‘ja Abdullani osib o‘ldirgan Tanbal onam bilan
egachimni sog‘ qo‘ygaymi? Ularni kim qutqargay?
– Parvardigor o‘zi qutqaribdir. Hazrat onangiz bilan ega-
chingiz Andijondan Qo‘qonga kelibdirlar.

---

9 7
– Kim aytdi?
– Tohir ularni Qo‘qondan berida yo‘lda ko‘ribdir. Bir kecha
Konibodomda tunab, keyin Xo‘jandga borurmiz deyishibdir.
– Qo‘qon hali bizga tobe’mi?
– Ha, shukr. Xo‘jand ham sizga xayrixoh!
Bu xabarlar Boburga xiyol taskin berganday bo‘ldi. Qosimbek
so‘zida davom etdi:
– Onaizor sizni behad sog‘ingandirlar. Mulozimlar bilan pesh-
voz chiqib kutib olsangiz qanchalik shod bo‘lg‘aylar. Ungacha
men Xo‘jand dorug‘a
1
si bilan so‘zlashib, sizlarga joy hozirla-
gaymen.
Boburning o‘zi ham o‘n oydan beri ko‘rishmagan onasi va
egachisining iliq mehrlariga juda tashna edi. Qosimbekning
so‘nggi taklifi ma’qul tushib, mulozimlari va ikki yuztacha qo‘-
riqchi navkarlari bilan Xo‘janddan Konibodom yo‘liga chiqdi.
Qayroqqumdan berida tuya va xachirlarga ko‘ch ortgan
karvon ko‘rindi. Karvon ortida sandiqlar yuklangan katta g‘ildi-
raklik qo‘qon aravalar ham kelmoqda. Ularning hammasini to‘rt-
besh yuz kishilik otliq navkarlar uch tomondan qo‘riqlab yo‘l
yurmoqda. Xon qizi bo‘lgan Qutlug‘ Nigor xonimning besh yuz-
dan ortiq xos navkari borligi Boburning yodiga tushdi.
Oldingi qatordagi qo‘riqchilar orasida bo‘z ot minib kela-
yotgan Qutlug‘ Nigor xonim Boburni sallasiga qadalgan tojdorlik
belgisidan tanib, otini o‘g‘li tomon yeldirdi.
Ona-bola va egachi-ini otlaridan tushib, quchoqlashib ko‘ri-
shar ekanlar, goh xonumondan ayrilish alamlarini, goh diydor
ko‘rishish quvonchlarini ichlariga sig‘dirolmay ko‘zlariga dam-
badam yosh olishar edi.
Yana otlanib Xo‘jandga yetgunlaricha ko‘rgan-kechirganlarini
bir-birlariga so‘zlab berishdi.
– Tanbal asoratidan qanday qutuldilaringiz? – so‘radi Bobur
onasidan.
1 
Dorug‘a – boshliq, hokim.

---

9 8
– Mana shu qo‘riqchi navkarlarim Tanbalni biz turgan joyga
yaqin keltirmadi. «Men Yunusxonning qizimen, inim Mahmud-
xon Toshkent tojdoridir, agar Ahmadbek bizga ziyon yetkazsa,
xonlar oldida javob berur!» – deb orada turgan odamlariga
aytdim. Harqalay, gapim ta’sir qilibdi, beshikast chiqib keldik.
– Afsus, men bundan bexabar qoldim! Chopar kechikdi!
– Biz ham shunisiga kuyinurmiz, Boburjon! Siz bizni deb
Samarqandni jangsiz topshiribsiz!
Shu tarzda dardlashib, Xo‘jandga yetib keldilar. Shahar doru-
g‘asi nufuzli a’yonlari bilan qo‘rg‘on darvozasidan chiqib, Bobur
va uning onasini ehtirom bilan kutib oldilar. Bu qadimiy shahar
xalqi Chingizxon bilan mardona olishgan Temur Malik davridan
beri mo‘g‘ul bosqinchilaridan ko‘p jabr ko‘rgan. Hozir ham Tosh-
kentda hukmron bo‘lib olgan chingiziylar Xo‘jandga xavf solib
turardi. Buning ustiga Andijon ham Ahmad Tanbalday zolimlar-
ning qo‘liga o‘tgan paytda xo‘jandliklar Bobur kabi temuriy
shahzodalar himoyasiga ehtiyoj sezardi. Shuning uchun shahar
dorug‘asi Boburni oliy darajada e’zozlab, Sirdaryo sohilidagi
ulkan bog‘ini ikki oshiyonlik qasri bilan uning ixtiyoriga berdi.
Qosimbek Boburga, uning onasi va egachisiga ikkinchi oshi-
yondagi eng yaxshi xonalarni tayyorlatib qo‘ydi. O‘zi bek-u mu-
lozimlar va qo‘riqchi yigitlar bilan birinchi qavatni egalladi.
Hammalari narsalarini joylashtirib tinchiganlaridan so‘ng,
ikkinchi oshiyondagi katta tanobiy uyda Bobur onasi va egachi-
si bilan yakkama-yakka qolib, boshqalar oldida aytilmaydigan
dard-u alamlarini to‘kib soldilar.
– Tole’ bizdan yuz o‘girdi! – dedi Bobur «uh» tortib, – Tan-
balning o‘n ming qo‘shini bor emish, rostmi?
– Rost! Nobakorlar sizni «Samarqandda vafot etdi», deb
ovoza tarqatdilar, – dedi Qutlug‘ Nigor xonim. – Behush yotga-
ningizni ko‘rib kelgan choparni guvoh qilib ko‘rsatib, ko‘p
odamni bunga ishontirdilar. Shundan so‘ng tarafdorlaringiz
ma’yus tortib, Tanbal bilan Jahongirga bo‘yin egdilar.
– Qosimbek ham xato qilganki, meni behush ahvolda ko‘rgan

---

9 9
navkarni Samarqandda to‘xtatib turmagan. Buni sir tutmoq kerak
edi! Hozir bizning bir yarim mingga yetar-yetmas navkarimiz
qoldi. Ularning ham ko‘pi vodiydagi uylariga, ahli oilasiga
talpinur, Xo‘jandda ko‘p turolmay tarqab ketgay. Men endi qaysi
kuch bilan Tanbalga qarshi boray? Bu ne ko‘rgulikki, birvarakay
ham Samarqanddan, ham Andijondan mahrum bo‘ldik! Ikki mulk
orasida muallaq qoldik! Najot yo‘q! Atrofimiz zim-ziyo qoron-
g‘ilik! Boshi berk ko‘cha!
Bobur jigarbandlariga dil yorib so‘zlar ekan, ilojsizlikdan
ko‘ngli ezilib, ruhi qiynalar, ko‘zlariga yosh quyilib kelardi.
Yaqindagina og‘ir xastalikdan turgan o‘n olti yoshlik o‘g‘li-
ning bunchalik ezilib qiynalishlari Qutlug‘ Nigor xonimni izti-
robga soldi.
– Boburjon, bolam, shukurki, sog‘-salomat ko‘rishdik! Xayri-
yat, tuzalib ketibsiz.
– Baraks
1
, tuzalmay turganim ma’qul edi! Samarqandni tash-
lab chiqmas edik!
Bunday og‘ir kayfiyat bilan yolg‘iz o‘g‘li yana uzlikib yotib
qolishi mumkin. Xavotirlangan ona Boburga taskin beradigan,
uning ko‘nglini ko‘taradigan chora izlay boshladi.
Shunda qizi Xonzoda begim yordamga keldi:
– Onajon, amirzodamni mamnun qiladigan noyob bir sovg‘a-
miz bor edi-ku!
– Qaysi sovg‘a?
– Shaxnishinning
2
orqasidan topilgan mahfiy sandiq-chi!
– Ha, aytmoqchi! – Qutlug‘ Nigor xonim o‘g‘liga yuzlanib,
ovozini sirli tarzda pasaytirdi. – Boburjon, sizga atalgan buyuk
bir meros topildi. Yuring, ko‘rsatay!
Qutlug‘ Nigor xonim Boburni va qizini o‘zi joylashgan narigi
tomondagi xonaga boshladi. Bobur onasi bilan yonma-yon borar
ekan, uning bo‘yi shu o‘n oy ichida xiyla o‘sganini, Bobur tez ul-
g‘ayib o‘n olti yoshida devqomat, pahlavon yigit bo‘layotganini
1