Academic research in educational sciences

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-322-326 
Academic Research, Uzbekistan 323 www.ares.uz 
boyitish orqali ularda nutq madaniyati va tildan maqsadiga muvofiq ravishda savodli 
foydalana olish ko’nikmasi shakllantiriladi. Bunda yozuvchi va shoirlar, dono 
xalqimiz yaratgan badiiy asarlarga tayaniladi. Negaki, badiiy asarlar jozibador tili va 
badiiy sujeti, voqealarining qiziqarliligi bilan o’quvchi e’tiborini o’ziga tortadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA 
Badiiy asar matnida ilgari surilgan g’oya, tarbiyaviy maqsadlarni amalga 
oshirish va nutq o’stirishda uning til xususiyatlarini tahlil qilish muhim ta’limiy-
tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.
Tilning nutqdagi eng muhim qurilish materiali so’z va iboralar, tasviriy 
ifodalar sanaladi. Badiiy nutqda so’zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko’ra 
turlari, iboralar, tasviriy vositalar keng qo’llanadi.
Badiiy asar syujeti, kompozitsion tuzilishi hamda fabulasining qiziqarliligi 
bilan o’quvchini o’ziga jalb qilishi tufayli mutolaa jarayonida asar voqealari “Endi 
nima bo’lar ekan? Keyin nima bo’ladi?” tarzida hayajonlanib kuzatiladi.
Shunday ekan, o’qish darsliklariga kiritiladigan har bir asar yuksak badiiyat 
namunasi bo’lmog’i lozim. Bundan kutiladigan maqsad shuki, o’quvchi darslikka 
kiritilgan har bir asarni bir marta o’qib qo’ymasin, uni qayta-qayta o’qib o’ziga ma`naviy-
estetik ozuqa oladigan bo’lsin. 
Buyuk ma’rifatparvar adib Abdurauf Fitrat: “Adabiyot qoidalari” qo’llanmasida:
“Adabiyot – fikr, tuyg’ularimizdagi to’lqinlarni so’zlar, gaplar yordami bilan tasvir qilib, 
boshqalarda ham xuddi shu to’lqinlarni yaratmoqdir”,- deb yozgan edi. Shu fikrlarga 
asoslanib ayta olamizki, boshlang’ich sinfda o’qiladigan badiiy asar, birinchidan, o’z ona 
tilimizni o’quvchilarga o’rgatish, nutqini o’stirish, ikkinchidan, badiiy asar tili orqali 
o’quvchilar hissiyotiga ta’sir o’tkazib ularni tarbiyalash, badiiy nuqni, nutq madaniyatini
egallashlarini ta’minlash vazifasini amalga oshirishi ko`zda tutiladi. 
Ta’limni tashkil etishning muvaffaqiyati, o’quvchilarning fan asoslarini 
egallashlarida nutqining boyiganlik darajasi til hodisasini va ularning nutqdagi 
vazifasini o’zlashtirishlariga bog’liq. Shunday ekan, boshlang’ich sinf o’qish 
darsliklariga tanlanadigan o’quv materiallariga e’tiborli bo’lmoq lozim.
O’qish uchun tavsiya etilgan asar qanchalik badiiy-estetik jihatdan yuksak 
maqomga va o’quvchi nutqini to’laqonli o’stirish imkoniyatiga ega bo’lmasin, uning 
tahlilida o’quvchining e’tiborini biz ko’zlagan maqsadga qaratadigan muammoli 
savol-topshiriqlar tizimi ishlab chiqilmas ekan, o’quvchini harakatga keltiradigan 
metod-usullar tadbiq etilmas ekan muvaffaqiyatga erishib bo’lmaydi. 

---