N. M. AĞABƏyli

§ 7. Portlandsement 
Müəyyən nisbətdə götürülmüş əhəngdaşı ilə gilin yaxud müəy-
yən tərkibli mergellərin laxtalaşana qədər yandırılmasından əldə 
edilən klinkerin gipslə, bəzən isə xüsusi əlavələrlə birlikdə narın 
üyüdülməsindən alınan hidravlik yapışdırıcı maddəyə portlandsement  
deyilir. Sementin tutma müddətini nizamlamaq üçün klinkeri üyüdən 
zaman ona sementin kütləsinin 1,5

3,5 %-i qədər (SO
3
-ə 
hesablamaqla) gips qatılır. 
Portlandsement əlavələrsiz yaxud aktiv mineral əlavələr qa-
rışdırılmış halda istehsal oluna bilər. 
Aktiv mineral əlavə qarışdırılmış portlandsementin tərkibində 
20 %-ə qədər tez soyudulmuş və dənəvərləşdirilmiş domna posası, 10 
%-ə qədər çöküntü mənşəli və 15 %-ə qədər vulkanik mənşəli
əlavələr ola bilər. 
Klinkerin kimyəvi və mineral tərkibi 
Kimyəvi tərkibi. Portlandsementin istehsalında istifadə olunan 
əhəngdaşının tərkibi əsasən CaO və CO
2
-dən, gilin tərkibi isə SiO
2
, 
Al
2
O
3
və Fe
2
O
3
-dən ibarətdir. Xammalın yandırılması zamanı CO
2
kənar olur, CaO isə digər oksidlərlə birləşərək klinker minerallarını 
əmələ gətirir.
Yüksəkkeyfiyyətli portlandsemet almaq üçün xammalın tərkibi 
müəyyən hədd daxilində sabit olmalıdır. Klinkerin kimyəvi tərkibi 
aşağıda göstərilən əsasi oksidlərdən ibarətdir: 
CaO …….. 63 

66 %; SiO
2
…… 21 

24%;
Al
2
O
3
… … . 4 

8%; Fe
2
O
3
………..2 

4% 

---

113 
113 
Bu oksidlərin ümumi miqdarı 95

97 %-dir.
Klinkerdə CaO-in çox olması (turşu oksidləri ilə birləşmiş 
halda) portlandsementin bərkimə sürətini və möhkəmliyini artırır, 
lakin suyadavamlılığını bir qədər azaldır. 
SiO
2
-nin normadan artıq olması ilk dövrdə sementin bərki-
məsini ləngidirsə, uzunmüddətli möhkəmliyini artırır. Belə sement 
daha suyadavamlı olur. 
Klinkerin tərkibində Al
2
O
3
-ün çox olması ilk dövrdə bərki-
məniin sürətlə getməsinə səbəb olur, lakin belə sement suyun, sul-
fatların və şaxtanın təsirinə az davamlı olur.
Fe
2
O
3
klinkerin laxtalaşma temperaturunu aşağı salır və se-
mentin sulfat sularının təsirinə qarşı davamlılığını artırır. 
Klinkerdə MgO-nin və qələvi oksidlərinin 

K
2
O və Na
2
O-nin 
olması sementin keyfiyyətini aşağı salır. MgO-nin çox olması bərkimə 
zamanı sementin həcminin qeyri-müntəzəm dəyişməsinə səbəb olur. 
Buna görə klinkerin tərkibində MgO-nin miqdarı 5 %-dən çox 
olmamalıdır. Klinkerdə qələvi oksidləri 1 %-dən çox olduqda, onlar 
belə sementdən hazırlanan betonda təhlükəli deformasiyaların əmələ 
gəlməsinə və bunun da nəticəsində betonun dağılmasına səbəb olur. 
Sementin tutma müddətini nizamlamaq üçün klinkerə gips ha-
lında qatılan sulfat anhidridinin (SO
3
) miqdarı 1,5

3,5 % olmalıdır. 
SO
3
-ün miqdarı bundan çox olduqda portlandsement həcmini qeyri-
müntəzəm dəyişir.