7-mavzu: Ob'ektlarning o'lchamlari va ularni o'lchash haqida g'oyalarni shakllantirish

Bolalarda shartli o‘lchov yordamida turli o‘lchamlarni o‘lchash haqidagi 
tasavvurlarni shakllantirish 
Болаларга шартли ўлчовларни ўргатишдан олдин ўлчовнинг аниқ 
чиқишига ёрдам берадиган қуйидаги қоидаларни тушинтириш лозим: 

---

e 
Bolalar rasmdagi predmetlarning o‘lchamlarini olishga qaraganda, tayyor 
predmetlarning o‘lchamlarini olish vaqtida uncha qiynalmaydilar. Kundalik hayotda 
olib borgan maxsus mashg‘ulotlar davomida bolalarni uzunlik o‘lchashni, turli 
usullarini o‘rganib oladilar. Enini o‘lchashga o‘rgatish vaqtida bolalarga o‘lchovni 
predmetning kundalangiga qarab qo‘yganligini tushintirishning o‘zi kifoya. 
Predmetning uzunligi va enini o‘lchash vaqtida olgan ko‘nikmalarini balandlikni 
o‘lchash vaqtida qo‘llaydilar, shuning uchun bu o‘ulchovni olishda qiynalmadilar va 
birinchi mashg‘ulotdayoq o‘lchovni to‘g‘ri ola boshlaydilar.
Tajriba va kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, 6— 7 yoshli bolalar uzinlikni 
o‘lchashni to‘la egallash qobiliyatiga egadirlar. Og‘irlik o‘lchamnni bolalar qanday 
tushunadilar? Kuzatish va bolalarning javobi shuni ko‘rsatadiki, 6-7 yoshli bolalar 
og‘irlikni tarozi orqali o‘lchash kerakligini biladilar.
Xaltacha (qop)larda qancha shakar bor degan savolga bolalar «Uni tarozida 
tortish kerak» deb javob beradilar.
Bu savolga maishiy uy tajribasini ifodalovchi javoblar ham beradilar. M: 
«Stakan bilan o‘lchash kerak». Bolalar shu narsalarning og‘irligi uning toshi 
ekanligini bilmaydi. Toshlar katta va kichik, og‘ir va engil bo‘ladi. Agar bolalarning 
uzunlik va og‘irlik haqidagi bilimlari taqqoslansa, ularning og‘irlik haqidagi 
bilimlari ko‘p ekaniga ishonch hosil qilamiz. Bolalarning suyuqliklarning sig‘imi 
haqidagi bilimlari juda past ekanligi aniqlangan. Bolalarning ko‘pchiligi ko‘zadagi 
sutni qanday o‘lchashni bilmaydi. Ularni «santimetr» bilan, lineyka bilan, gradusnik 
bilan deb javob beradilar. Bolalarning javoblari ularning suyuqliklarni, sochiluvchi 
jismlarni o‘lchash haqidagi bilimlari yo‘qligini ko‘rsatadi. Bolalar suyuqliklarni 
o‘lchash qoidalarini, suyuqlikning o‘lchami nimaligini bilmaydi. Bolalarning 
hikoyalarida ularning onalari bilan bir litr sut olganliklarini aytadilar, lekin ular litr 
suyuqliklarning o‘lchov birligi ekanligini 6ilmadilar.
Turli narsalarni o‘lchay olishga o‘rgatish bolaning aqliy taraqqiyotiga katta 
ta’sir qiladi. SHuning uchun bog‘chaning katta tayyorlov gruppalarida olib borgan 
Ўлчовнинг охирини белгилаб қўйиш кераклиги 
ҳақида.
Ҳap доим ўлчовни нг чеккадан бошлаш 
кераклиги ҳақида. 
Предметнинг узунлигини ўлчаш вақтида 
ўлчов чапдан ўнга қараб, эни билан бўйини ўлчаган 
вақт ўлчов юқоридан пастга қapaб олиниши ҳақида.
Кейинги ўлчовни охирги белги қўйилган жойдан бошлаш 
кераклиги ҳақида. 
Ўлчов олаётган вақтда албатта унинг сонини санаш 
кераклиги ҳақида.Болаларни узинликни ўлчашга 
ўргатиш 
вақтида 
ўлчовни 
сонига 
қараб, 
лентачаларнинг 
узунлигини 
ўлчаш 
ёки 
чизиқчаларда рамка чизишни таклиф қилинади.

---

ta’lim-tarbiyalari natijasida ularga uzunlikni o‘lchash, og‘irlikni o‘lchash, 
suyuqliklarning sig‘imini o‘lchash va ularning o‘lchov birliklari bilan tanishtirib 
borish kerak.
Ta’lim berish natijasida (bola):
1. O‘lchash, bolaga o‘lchanayotgan ob’ekt haqida aniq bilim beradi.
2. O‘lchashlarning soni uning katta-kichikligiga bog‘liq bo‘ladi. 
3. O‘lchashlarning soni va ularning o‘lchami o‘rtasida funksion bog‘liq 
borligini ko‘rsatadi.
SHunday qilib bolalarning shartli o‘lchov haqidagi bilimlari ularning umumiy 
o‘lchov haqidagi bilimlarini kengaytirishga olib keladi.