Semestr Mavzu : Katta ijtimoiy guruhlar psixologiyasi

Katta guruhlar psixologiyasiga xos xususiyatlar va ularni ilmiy tadqiq etish 
shartlari 
Katta guruhlar kishilarning shunday birlashmalariki, undagi odamlar soni ko`pchilikni 
tashkil etib, ma’lum sinfiy, ilmiy, irqiy, professional belgilar ularning shu guruhga 
mansubligini ta’minlaydi. Katta guruhlarni tashkil etuvchilar ko`p sonli bo`lganligi va 

---

ular xulq-atvorini belgilovchi mexanizmlarning o`ziga xosligi tufayli bo`lsa kerak, 
ijtimoiy psixologiyada olimlar ko`pincha kichik guruhlarda ish olib borishni afzal 
ko`radilar. Lekin katta kishilar uyushmasining psixologiyasini bilish juda katta 
tarbiyaviy va siyosiy-mafkuraviy ahamiyatga ega. Bu sohadagi tadqiqotlarning 
kamligi bir tomondan, aytib o`tilganidek ko`pchilikni qamrab olishda qiyinchiliklar 
bo`lsa, ikkinchi tomondan, katta guruhlar psixologiyasini o`rganishga qaratilgan 
metodik ishlar zahirasining kamligidir. Masalan, ishchilar yoki ziyolilar sinfi 
psixologiyasi o`rganilishi kerak deylik, avvalo o`sha ishchilarning soni ko`p, 
qolaversa, ishchilarning o`zi turli ishlab chiqarish sharoitlarida ishlayotgan, turli iqlim 
sharoitlarida yashayotgan turli millatga mansub kishilardir. Ularning barchasini 
qamrab oladigan yagona ishonchli usulni topish masalasi juda jiddiy muammo 
bo`lganligi uchun ham har bir katta guruhga taalluqli bo`lgan asosiy, yetakchi sifatni 
topish va shu asosda uning psixologiyasini o`rganish hozircha ijtimoiy-
psixologiyadagi asosiy metodologik yo`llanma bo`lib kelmoqda. Qolaversa, katta 
guruhlar jamiyatning tarixiy taraqqiyoti mobaynida shakllangan guruhlar bo`lgani 
uchun ham har qanday guruhni o`rganishdan oldin, xoh bu sinflar bo`lsin, xoh 
millatlar yoki xalqlar psixologiyasi bo`lsin, uning hayot tarzi, unga xos bo`lgan 
odatlar, udumlar, an’analar o`rganiladi. Ijtimoiy-psixologik ma’noda, hayot tarzini 
o`rganish deganda, u yoki bu guruhga taalluqli bo`lgan kishilar o`rtasida amalga 
oshiriladigan muloqot tiplari, o`zaro munosabatlarda ustun bo`lgan psixologik 
omillar, qiziqishlar, qadriyatlar, ehtiyojlar va boshqalar nazarda tutiladi. Ana 
shularning umumiyligi tufayli har bir shaxsda, ya’ni u yoki bu katta guruhga mansub 
bo`lgan shaxsda tipik xislatlar shakllanadi. Masalan, 90- yillar yoshlariga xos bo`lgan 
tipik sifatlar ana shu yoshlar o`rtasida keng tarqalgan urf-odatlar, moda, so`zlashish 
xususiyatlari, qadriyatlar, qiziqishlar va hokazolar tufayli shakllanadi. Shuning uchun 
ham 20 yoshli kishining psixologiyasini to`liq ravishda o`rganish uchun undagi bilish 
jarayonlarining o`ziga xosligi, shaxsi, xarakteri va boshqa individual psixologik 
xususiyatlaridan tashqari, yana unga o`xshash yoshlarda ustun bo`lgan psixologik 
xislatlarning qanchalik namoyon bo`lishini, u mansub bo`lgan va asosan vaqtini 
o`tkazadigan guruhlar psixologiyasini, milliy sifatlarini ham nazarda tutish va ularni 
o`rganish zarur. Bu degani, har bir shaxs ongida uning yakka, alohida orttirgan 
shaxsiy tajribasiga alokador psixologik tizimlardan tashqari, uning qaysi millatga, 
elat, sinfga mansubligidan singdirilgan psixologik tizimlar ham mavjuddir va uni 
ilmiy tadqiqotchi inkor etmasligi kera