Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti mamadjanova ma
4-§. QUYISHGA DOIR MANTIQIY MASALALARNI
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
24 4-§. QUYISHGA DOIR MANTIQIY MASALALARNI YECHISH USULLARI Quyishga doir masalalar hajmi ma’lum bo`lgan ikkita yoki undan ortiq bo`sh idishlardan foydalanib, talab etilgan miqdordagi suyuqlikni o`lchashga doir bo`lib, ularni yechishda faqat ikkita operatsiya: idishdagi suyuqlikni to`la bo`shatish yoki idishga to`ldirib suyuqlikni quyishga ruxsat beriladi. Bu masalalarni yechishga innovatsion yondoshishni amalga oshirish yo`llari bilan o`qituvchilarini tanishtirish metodikasini ko`rib o`tamiz. Bu turdagi masalalar bugungi kunda boshlang`ich sinflarning amaldagi matematika darsliklarida o`z ifodasini topgan bo`lib, o`quvchilarni ularni yechishga o`rgatish ko`nikmasini tarkib toptirish muhimdir. 1-masala. 7 litr hajmli va 3 litr hajmli idishlardan foydalanib, ichimlik suvi jo`mragidan 5 litr suvni qanday qilib quyib olish mumkin? Idishlardagi suvni to`kish uchun suv chanog`i mavjud. Yechish. 1. Masalani tahlil etib, bir necha urinishlardan so`ng (masalan, katta idishni to`ldirib, so`ngra undan kichik idishga quyib, 4 litr suvni hosil qilamiz; lekin biz 5 litr suvni olishimiz zarur. Shuning uchun yana ikkala bo`sh idishlardan foydalanib, ularni to`ldirib va bo`shatib, bu holda ham muvaffaqiyatsizlikka uchrasak, boshqa holni sinab ko`rish uchun ishni yangidan boshlaymiz va h.k.) uning yechimini topishimiz mumkin. Demak, agar masala shartida berilganlardan noma’lumga qarab boradigan bo`lsak bir necha urinishlardan so`ng tasodifiy holda biz yechimni olishimiz mumkin. Lekin bu usulni qo`llash, ya’ni berilganlardan talab etilayotganga qarab borish (boshidan oxiriga qarab borish) usulining samaradorligi past bo`ladi. 2. Agar analiz usulini, ya’ni “oxiridan boshiga qarab borish”usulini qo`llasak, ya’ni masala yechilgan deb hisoblasak, u holda javobni quyidagicha tasavvur qilamiz: 7 litr hajmli idishda 5 litr suv bo`lib,3litr hajmli idish bo`sh bo`ladi(1-rasm). 25 Bu natijani (1-rasmda tasvirlangan) undan oldingi qaysi natijadan hosil qilishimiz mumkinligini aniqlaymiz. Buning uchun 7 litr hajmdagi idishni to`ldirib, undan aniq 2 litr suvni quyib olishimiz zarur. Buni amalga oshirish uchun esa 3 litr hajmli idishda faqat 1 litr suv bo`lishi shart. Masalani yechishga olib keladigan g`oya ham xuddi shundan iboratdir (2-rasm). 3-rasmda tasvirlangan holatga kelish uchun 2- rasmdagi katta idishdagi suvni suv chanog`iga to`kamiz. 4-rasmdagi holatni hosil qilish uchun kichik idishdagi suvni katta idishga quyamiz. Shuni aytish lozimki, 2-, 3- va 4-rasmdagi holatlarni birortasini hosil qilish mumkin bo`lsa, u holda ularning ixtiyoriy boshqalarini ham hosil qilish mumkin bo`ladi. 2-расм 5-расм 26 4-rasmdagi holat 5-rasmda ko`rsatilgan holatdan quyidagicha hosil bo`lishini o`rnatamiz: krandan katta idishni to`ldirib suv olib kichik idishga to`ldirib quyamiz, so`ngra uni suv chanog`iga to`kamiz. Bu ishni ikki marta bajarganimizdan so`ng katta idishda 1 litr suv qoladi. Natijada bizning bajargan ishlarimiz ketma-ketligi masalani yechish g`oyasini amalga oshirishga olib keldi. Lekin bu ketma-ketlik teskari tartibda o`rnatildi, shuning uchun biz aniqlagan oxirgi holatdan boshlab, bu jarayonni tartibini teskarisiga o`zgartiramiz: dastlab 5-rasmdan ko`rinib turgan harakatlarini bajarib, 4-rasmdagi holatga kelamiz, so`ngra esa 3-rasmdagi holatga o`tamiz, so`ngra 2-rasmdagi va nihoyat 1- rasmdagi holatga kelamiz va masalaning yechimini olamiz. Masalani yechishda qo`llanilgan mulohazalar zanjiri ketma- ketligini quyidagi jadval ko`rinishda ifodalaymiz. Idishlar Qadamlar 1 2 3 4 5 6 7 8 7 litr 7 4 4 1 1 - 7 5 3 litr - 3 - 3 - 1 1 3 Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|