www.ziyouz.com кутубхонаси
125
ROJER BEKON (1214 (taxminan) -1292)
Ingliz faylasufi, Parij dorilfununining ilohiyotchi olimi doktor Rojer Bekon Angliyaning janubi-g‘arbidagi Dorget grafligida tug‘ilib o‘sdi. U Oksfordda ta’lim oldi. 1236-1247 yillarda Parij dorilfununida dars berdi. 1277 yilda faylasuf ibodatxona qamoqxonasiga bandi etildi va 14 yil tutqunlikda yashadi. Hikoya qilishlaricha, Rojer Bekon Angliya qiroli Genrix III (1216-1272)ni olimlarning dushmani, manfur va shafqatsiz kimsa — yepiskop Per de Roshdan ehtiyot bo‘lishi kerakligi haqida bir necha bor ogohlantirgan. Faylasuf Vinchester yepiskopining ismi sharifidan foydalanib, so‘z o‘yini qiladi. Per de Rosh lotincha Petrus de Rupibum, ya’ni «qoyalar va tik tog‘lar» degan ma’noni anglatadi. Bundan xabardor Bekon qirol Genrixga shunday savol bilan murojaat qiladi: — Janobi oliylari, ayting-chi, toshqin dengiz osha qirg‘oqqa tomon suzayotgan kema uchun eng xatarli va qo‘rqinchli g‘ov nima? Qirol Genrix faylasufning savoliga javoban: — Buni sayyohlaru sayyorlar yaxshi biladilar, — deydi. Qirolning bu javobidan Bekonning ko‘zlari mardona chaqnab, yuragi gupillab urib ketadi va qirolga haqiqatni aytishga jazm etadi: — Zoti oliylari, dengizda qoyalar va tik tog‘lardan xatarliroq g‘ov yo‘qdir. * * *
Ma’lum bo‘lishicha, teleskop haqidagi dastlabki qaydlar R.Bekon qo‘lyozmalarida o‘z aksini topgan.
Arab optikasi yutuqlari bilan yaxshi tanish bo‘lgan va quyosh hodisasini shaxsiy tajribasida kuzatib,
«sehrli kristall» (lupa) yordamida mutolaa qilgan faylasuf quyidagi hayajonli xulosalarini yozib
qoldirgan: «Men sizga tabiat va san’atning har qanday g‘ayritabiiylikdan xoli bo‘lgan hayratli «ishlari»
haqida so‘zlab bermoqchiman. Shaffof jismlarga ishlov berish natijasida olisdagi narsalar juda yaqin
ko‘rinadi va aksincha, biz uzoq masofadan mitti harflarni o‘qish va kichik buyumlarni ilg‘ash,
shuningdek, yulduzlarni tomosha qilish imkoniyatiga ega bo‘lamiz».
* * *
Toki johillik mavjud ekan, inson yovuzlikka qarshi biron chora topolmaydi.
* * *
Bayon aniq-ravshan bo‘lmog‘i lozim. Amaliyotsiz va tajribasiz aniqlikka erishib bo‘lmaydi. Qo‘limizda
bilishning uch vositasi bor: obro‘, fikrlash va tajriba. Modomiki, to‘g‘ri ekanligi isbotlanmas ekan, obro‘
hech qanday ahamiyatga ega emas, chunki u bilim bermaydi, murosa talab qiladi, xolos. Biz fikrlash
asnosida haqiqatni yolg‘ondan ajratamiz va xulosamizni tajriba orqali tekshiramiz. Tadqiqiy fanlar
boshqa fanlardan kelib chiqadigan xulosalarni tekshiradi va sinaydi hamda o‘z kuchiga tayanib, tabiat
sirlarini tadqiq qiladi.
* * *
Inson qo‘li bilan yaratilgan hech bir narsa mukammal emas...
* * *
Xudo, farishtalar, u dunyodagi hayot va osmon jismlari insonning aqli ojizlik qiladigan, egallashi
qiyin bo‘lgan ilm manbalaridir. Ular qanchalik a’lo darajada bo‘lsa, biz uchun shunchalar noma’lumdir.
* * *
