Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil»

II  vərəq 
Ön tərəf
49. siz dindarlar nə buyursanız,  sizin sözünüzcə,
50. m əsləhətinizcə hərəkət edəcəyəm.  İndi tanrım sizin
51. könlünüzü  əzən,  əziyyətləriniz,  əzablarınız  haqqmda  danışın, 
dedi.
52.  O zaman qüdrətli tanrı hökmdar Bögü xan belə
53.  dediyi üçün biz dindarlar, bütün ellərdəki xalq
54.  çox şad olduq.  O şadlığımız
55.  tükənənədək söyləmək mümkün deyil.  Sonra bir-biri ilə
56.  danışıb,  m əsləhətləşib,  şadlandı.  Sonra o
57.  vaxt,  minlərlə,  on minlərlə adam.........
58.  yığışdı.  Çox dürlü  əy lən c ə lər.. .
59..........etdilər. İşıqlaşanadək böyük  sevinc.  .  ..
60.  öyünən ki öyündü sevindi.  . .   .
61.  çox şey o lu r,. . . .   qaldı,  yenə dan ağardı.  .  .  .
62.  kiçik pəhriz idi.  Tanrı hökmdar Bögü xan  .  .  .
63.  bütün dindarlar ardmca atlandılar.  Yenə bütün b ö y ü k ..  .
64.  Yenə  xanımlar,  xan  arvadları,  böyük  adlı-sanlı  adamlar başda 
olmaqla
65.  böyük-kiçik, bütün xalq toy qapışma təki getdilər.
66.  böyük sevincin oyununu.. .   O vaxt tanrı hökmdar
67.  toya girib  . . .  başma vurdu, özü al
68.  . . .   geyib qızıl taxt üstündə oturdu.  Yenə
69.  bəylərə,  qara xalqa yaxşı fərman buyurdu, belə
70  .......indi sizlər yenə hamınız önə (?) işıq
71  .......sev in d ilər. . .   həddindən artıq dindarlar.. . .
72.  könlümüz
160
Arxa tə r ə f
73.  əzizləyərək məni yenə  sizə tutuz.  .  .
74.  daha yenə m ən gəldim,  taxtıma əyləşdim.  Siz -
75.  lərə buyururam, dindarlar,  sizlərə
76.  . . .   sə, yenə şeytanlar.  .  . m üraciət etsə ər.
77.  . . .  müraciət etsələr, siz onların sözlərinə uyğun,
78.  m əsləhətinə uyğun h ə rə k ət edin, yenə sevm ək elmini
79.  . . .   əzizləyin,  deyin,  tapm.  O vaxt
80.  qaldı. Bögü xan tanrısifət bu  fərmanı buyurduqdan
81.  sonra çox icmalar,  qara xalq tanrı hökmdara təzim edərək
82.  müraciət etdilər, yenə hayqırdılar (salamladılar), yenə bizə
83.  dindarlara təzim etdilər,  sevinclə müraciət etdilər.
84.  . . .  tanrı(?) yuxarıda sevib ona iman gətirdilər
85.  . . .   sevinc oldu.  İki-iki səsləndi.
86.  Ondan  sonra xeyirli m ənəvi işə, yaxşı
87.  əm əllərə  m öhkəm ləndilər  (hazırlandılar).  Yenə  o  xoşbəxt 
paylı
88.  hökm dar xan bütün o xalqı yaxşı əm əllər
89.  görm əyə səsləyir,  canlandırır,  möhkəm-
90.  ləndilər. Yenə tanrı hökm dar daha elə
91.  qanunlar müəyyən etdi.  H ər on adama bir adam
92.  başçı qoydu,  xeyir işlər üçün
93.  çalışmağa çağırdı.  Y enə bir-bir kim  (din?)
94.  dinə yetməsə,  günah işləsə,  onu.  . .
95.  yaxşı əməl  öyrəndi.  .  .
96.  kim  olur i d i . . .
161

MANİXEY  MƏTNLƏRİ
I  ABİDƏ
Bir əfsanədən  parçalar 
Manixey əlifbası ilə yazılmışdır.
I  vərəq 
Ön tərəf
l.körüp  inçə  sakıntı  2.  bu  məniq  yutuzum  buu  tip  3.içgərü 
kirip  ölüg  birlə  4.  yatıq.  Y əm ə  esrükin  biligsizin  5.  üçün  ölügüg 
kuçup  6.  ovutsuz  bilig  sürüp  ol  7.  ölügkə  katütıı,  küçədükintə
8.ötrü  ölüg  yarıltıı.  Ol  9.  yarsınğığ  etüzintəki  10.  kan,  iriq  arığsız 
yablak  11.  tasıltıı tökültii.  Yemə  12.  ol tüzün ər kamığ özi,  13. tom 
bastan adaka takıı.  14.  kanka iriqə ürgənip  15.  ovutsuz biligin üçün
16.  esrükün  ögsüz  bolup  17.  köqüliqə  ayığ ögrünçülüg  18.  boltum 
tip sakıntı.  19.  ançağmça kan yarın yarudıı kün  20.  tuğdıı. Ol tüzün 
ər 21.  esrükii admtıı usmta
Arxa tərəf
1. 
uduntıı  birək  basm  yokaru  2.  kötürüp  kirtii  supurğan  3. 
içrə  yatukın  koymta  4.  ölüg  yatur  iriq,  kan  5.  tökülür  tüzə  yıdıyur 
kəntü  6.  özin  körtii  kop  kanka  7.  bulğanmıs  arığsızka  8. 
ürkənmisin  körüp  ötrü  9.  beliqlədii  ayığ  korkutı.  10.  uluğ  ünün 
maqradıı  terkin  11.  tul  tonta  tasıkıp  təzdi  12.  nəçə  yügürür  erti 
ança  13.  kosar  yarsıyur  erti  ol  14.  munça  arığ  ton  kedmisin  15. 
antak terkin butarlayu  16. üzə bıça yırtıp tasğaru  17.  kemistii ınçak 
yügürtii  18.  bardu.  Bir  tusbasınka  19.  təgdi.  Ötrü  özin  ol.  20. 
tusbasınka kemisti 21. yuntıı antm tıı o l . . .
Tərcümə 
Ön tərəf
1.  görüb  eləcə  düşündü  2.  bu  m ənim   arvadımdır,  deyib
3.  içəri girib ölü ilə 4.  yatdı.  Y enə  sərxoş və səfeh olduğu  5. üçün 
ölünü  qucaqlayıb  6.  həyasızlıq  edib  7.  o,  ölü  ilə  yaxm  oldu.
162
Gücləndiyi  8.  üçün  ölü yarıldı.  O  9.  m ənfur vücudundakı  10.  qan, 
irin  natəmiz  yava  11.  daşdı,  töküldü.  Y enə  12.  o,  əsl  kişi  bütün 
özünü,  13.  donunu  başdan  ayağa  təki  14.  qana,  irinə  batıb  15 
həyasız  hərəkəti  üçün  16.  sərxoşluq  və  ağılsızlıq  edib  17. 
ürəyində  həzz  18.  aldım,  deyib  düşündü.  19.  Beləliklə,  səhər 
açıldı,  gün 20. doğdu.  O  əsl  kişinin  21.  sərxoşluğu getdi,  yuxudan 
ayıldı.
Arxa tərəf
1.Yuxudan  oyanıb  başını  yuxarı  2.  qaldırıb  qəbristanlığa 
girdi,  3.  qəbirdə,  m əzarda  4.  ölü  yatır,  irin,  qan  5.  tökülüb  bütün 
üfunət  qoxuyur.  Özü  6.  özünə  baxdı.  Tamam  qana  7.  bulaşdığını, 
tamamilə  8.  murdarlandığını  görüb  sonra  9.  bulaşdığından  bərk 
qorxdu.  10.  Bərkdən  qışqırdı.  C əld  11.  dul  qadmın  yanından 
bayıra  qaçıb  uzaqlaşdı.  12.  o  qədər  yürüyürdü,  o  qədər  13.  uzağa 
qaçdı  14.  bunca  təm iz  don  geyimini  15.  o  cür  cəld  dartaraq  16. 
üstündən cırıb yırtıb kənara atdı.  17.  hönkürə -  hönkürə qaçdı.  18. 
getdi bir bulaq başm a  19.  yetişdi.  Sonra özünü o.  20.  bulaq başında 
hönkür-hönkürə ağladı,  21.  yuyundu-armdı (təmizləndi)
II  ABİDƏ
Uyğur  əlifbası  ilə  yazılmışdır.  Naməlum  bir  kitabdan 
parçadır.
I vərəq 
Ön  tərəf
1.  K uşuğ  ölürür.  Takı  yəm ə  2.  incə  kaltı  oot  kim  ığaçdan
3.  önüp  yana  ığaçığ  örtəyür.  4.  Takı  yəm ə  ançulayu  kaltı  kuzı
5.  bozağu  etüzi  təgşilip  arslan  oğlı,  6.  böri  oğlı  bolup  tuğsar  7.  ol 
ödün  yana  kəntü  8.  sürüg  uduğ  kuyanuğ  alkanur 9.  yok kılur.  takı 
ançulayu  10.  kaltı urdun bazğan kısğaç  11. kim kəntü uluğ təmirəg
12.  itilm iş  ol.  yana kamığ  təm irəg  13.  kəntü  yançar.  takı  14.  incə 
kaltı  tonnuq  biti,  kim  kişiniq  15.  tərisintə  önüp  yana  kişiniq
16.  kanın  kəntü  sorar.  17.  kişi  anı  körsər,  yana  yarsıyur,  amtı
18.  inçə belgürtti.  kişi üzə bis  19.  teqrilərdə utru bis  20.  türlüg ıda, 
ığacda tuğdı.
1 6 İ

Arxa tərəf
1.  yəm ə bis türlük ıda,  ığaçda 2.  utru  (ötrü?) bu ögsüz etüzdə
3.  tuğdılar.  anta ötrü uzıtı 4.  uzakı  özgə  əmgəntükin,  5.  igləməkin, 
ölməkin  kop  yirdə  6.  açığ  əm gək  körtükin  yəmə  7.  irinç  kişi  oğlı 
kəntü  körmiş  8.  ötəgin,  əm gəkin  atayurlar.  yəmə  9.  bir  ekintikə 
karğanurlar,  alkanurlar.  10.  takı  için  yöntüsü  11.  okışurlar,  yok 
yudun  bulurjur  bolısız?  12.  kərgəksiz  yançalaıjlar  13.  ootka, 
örtənkə  töbün  14.  tüsügür  ataq  kalana  kal aq ar?  15.  təglüg  təg  tip 
sögüşürlər,  16.  yöntüşürldər.  17.  bu  karğantukm,  alkantukın, 
kekrəştükin,  18.  yöntüstükin  bilməz  kişi  təg  19.  sögüşçə,  oyunça 
sakanur. . .   20.  kəntü inçə tuymazlar
Tərcümə
Ön tərəf
1.  quşu  öldürür.  Daha  yenə  2.  belə  qaldı  od  necə  ağacdan
3.törəyib,  yenə  ağacı  yandırar.  4.  D aha  yenə  necə  ki  quzu,  5. 
buzov  öz  varlığını  dəyişib  aslan  balası,  6.  qurd  balası  olaraq 
doğulsa  7.  o  vaxt yenə  öz,  8.  sürüsünü,  naxırını,  dovşanları yeyib
9.  yox  edərlər.  Daha  beləcə  10.  qaldı  zindan,  çəkic,  kəlbətin  11. 
ki,  özü  böyük  dəmirdən  12.  düzəldilmişdir,  yenə  bütün  dəmirləri
13.  özü  dağıdır,  takı  14.  eləcə  qaldı  donup  biti  ki,  adamın  15. 
dərisinə  düşüb,  yenə  adamın  16.  qanını  özü  sorarr  l7.  adam  onu 
görsə,  yenə  iyrənir.  İndi  18.  belə  bəlirtdi.  adamlar üzərində ki beş
19.  tanrıdan, beş 20.  dürlü bitkidən, ağacdan doğru (yarandı)
Arxa tərəf
1. 
Y enə  beş  dürlü  bitkidən,  ağacdan  2.  sonra  bu  anasız 
varlıqdan  3.  doğuldular.  Ondan  sonra 4.  uzaqdakı  özgə  əziyyətini,
5.xəstələnməyini,  ölməyini,  çox  yerlərdə  6.  acılıq,  əzablar 
gördüyünü  yenə  7.  insan  oğlu  özü  görmüş,  8.  iztirab,  əzab 
adlandırırlar,  9.  yenə  bir-birini  qarğayırlar,  qırırlar  10.  qarğış 
edirlər,  m əhv  edirlər,  12.  gərəksiz yandırılırlar,  13.  odun,  alovam 
içinə  başıaşağı  14.atılanlar  cəhənnəm ə  vasil  olur  15.  kor  tək, 
deyib  söyüşür,  16-dalaşırlar.  17.  bu  qarğanmaını,  bir-birini 
qırmalarını,  aralarına  kin  salınmasını,  18.  bir-birinin  üstünə 
salmdırılmasını  anlamaz  adam  tək  19.  söyüş  söydüklərini  oyun- 
oyuncaq sanar  . . .   20.  özləri belə duymazlar.
164
II  vərəq
Ön tərəf
Burkan  kəlm əki  nom.  1.  kamığ  yidəq  bultumuz.  2.  ada  tüz 
bizni  ara  yok.  amtı  3.  yarlığançuçı  kaqımız  edgü  kılmçlığ  4. 
iligimiz  sansız tüm ən  5.  yıl  borltı  sizintə  ada  n a  ıltukda  6.  baru ol 
yarlığançuçı  körtlə  münsüz  7.  yaruk  körkürjüzün  8.  ol  külüq  irəy? 
seviglig 9.  yaltrağlı  isig yüzünüzün  10.  körəksəyür biz kəsəyür biz
1 1
. 
sizniq  küçürjüzkə  əsənin  12.  bardımız,  əsənin  keltimiz.
13.  ayduk  isirjizin  tükəti  iglədəm iz  14.  amtı  yarlığançuçı  15.  ilig 
teqrim  yarlıkaq  ol  16.  meqigü  tökəlig  münsüz  17.  özüqüzün 
körəlim.  üküş  18.  ödtə  baru  əm gənm is  əmgəkimizin  19.  unıtalım 
meqigü merjigü 20.  sevindik ögrünçlüg
Arxa tə r əf
Bitilti  şakimun.  1.  bolalım.  takı  üküş  türlüg.  2.  muntağ 
ötüglər  ötüngəy  3.  ol  ödkə  uluğ  ilig  4.  meqigü yarlıkançuçı  körtlə
5.körkin  açğay,  belgürtgəy  6.  ol  ödkə  kamığ  teklirər  7.  meqigü 
ögrünçülüg  8.  sevinçlik bolğaylar.  9.  yəm ə  mən Zimtu  m ən  10.  ol 
edgü  merjikə  ortukluğu  11.  bolaym  meqigü  meqigü  12.  inçə 
bolzun.  13.  yəm ə  teqri  mani  burkan  14.  tcgri  yiriqərü  bardukınta
15.kin  bis  yüz  artukı  ckii  16.  otuzunç  lağzın yılka  17.  Ötükəntəki 
nom  uluğı  təkəl  ərdəm lig  18.  yarlığançuçı  19. bilgə bəg M aar Niv 
Mani  20.  Maxistaka Ayğın bu cki.  . .
T ərcüm ə
Buddanın  gəlm əsi  hekayəti  1.  hamımız.  .  .  tapdıq  2.  Zülm 
və yalan  bizim aramızda yoxdur.  İndi  3.  m ərhəm ətli atamız,  yaxşı 
əməlli  4.  hökmdarımız.  Sansız  on  min  5.  il  oldu  sizdən  uzaq 
ayrıldığımız.  6.  gedərək  o  m ərhəm ətli  gözəl  günahsız  7.  nurlu 
simanızı  8.  o  şöhrətli.  .  .  sevimli  9.  parlaq,  canlı  üzünüzü  10. 
görmək istəyirik,  arzulayırıq.  11.  sizin gücünüz sayəsində  salamat
12.  getdik,  salamat  gəldik.  13.  dediyiniz  işi  bütünlüklə  yerinə 
yetirdik.  14. İndi,  m ərhəm ətli  15.  hökmdar tanrım,  iltifat göstərin, 
o  16.  əb əd i  tamam  günahsız  17.  üzünüzü  görək.  Çox  18.  vaxt 
(uzun  müddət)  davam  etmiş  çəkdiyim iz  əziyyətləri  19.  unudaq, 
əbədi 20.  sevincli, fə rə h li..  .

Arxa tərəf
Şakya  Muni  tərəfindən  yazdırıldı.  1.  Olaq.  Takı  çoxlu  dürlü
2.  bu  cür  yalvarışlar  yalvarmaq,  3.  O  vaxt  ulu  hökmdar  4.  əbədi 
m ərhəm ətli  gözəl  5.  üzünü  açsm,  aşkar  etsin.  6.  O  vaxt bütün.  ..
7.  əbədi  fərəhli,  8.  sevincli  olsunlar  9.  Yenə  mən,  Zimtuyam.  10. 
Bu xoş əbədiyyətə ortaq  11.  olum əbədi,  əbədi  12.  belə olsun.  13. 
Yenə  tanrı  Mani  burhan  14.  tanrı  torpağına  getdikdən  15.  sonra 
beş  yüz  iyirmi  16.  ikinci  donuz  ilində  17.  Ötükəndəki  müqəddəs 
ulu  kitabı  misilsiz  igidliyi  olan,  18.  m ərhəm ətli  19.  müdrik  bəy 
Maar Niv Mani,  20. Maxistaka Ayğm bu ik i.. .
II  qoşa vərəq, I vərəq
Ön tərəf
ögrünçü bolzun
1. 
testi.  Ekinti,  yəm ə  kam ığ  teqri  2.  yirin  esəqüsin  birti.  3. 
üçüncü,  edgü  nomuğ  birti.  4.  törtünç,  katığlanturdı  5.  sağlanturdı 
udğurtı.  Bisinç,  6.  oqmta  teqri  yeriqərü  7.  kapığın  açdı,  inçə  kaltı
8.  suv, 
ı,
  ığaç  kapığm  9.  yirdə  aça birürçə  10.  ançulayuma xroştağ
11.  teqri,  xurmuzta  teqrikə,  bis  12.  teqrikə  kapığm  aça  birti.  13. 
yəm ə  xroştağ  padvaxtağ  14.  teqri  xurmuzta  teqridən  15.  tamudan 
yokaru  ağdukta  16.  ol  ödün  Vadzivantağ  17.  teqri,  ög  teqri 
tərkiəyü  kəltilər.  18.  xurmuzta  teqrig  19.  tamudan  yokaru  akturtı,
20.  entürti teqri yiriqərü
Arxa  tərəf
Kamığnıq kutı,  kəntü
1. 
ıdtı.  Y əm ə  ög  teqri  vadzivantağ  2.  teqri  ular  bis  3. 
teqrilərig  xurmuzta  teqridə.  4.  artılar,  yəmə  yirig  teqrig.  5. 
yaratğalı,  itgəli  anuntılar.  6.  Əq  ilki  on  kat  kök  7.  teqrig  antak  bir 
türgün  8.  yapdılar,  yaratdılar,  kaltı  9.  yaqı  yimislig  ev,  bark  10. 
yaratırça takı kaltı ığ yaqı  11. yirdən timin örtürürçə  12.  kaltı  oğul 
oğlan örgüsüntə  13.  erurçə ançulayuma  14. bu yir,  suv,  on kat kök
15.  teqri  yaratukta  aqar  oxşayur  erti  16.  yəmə  bir  yigirminç
166
axrvznağ  17.  iti  yaratı  yiti  18.  türlüg  ərdəm tə  ötrü  19.  bir  kamığ 
yeklərkə 20. bağı bolzun.  İkinti k a m ığ .. .
T ərcüm ə 
Ön tərəf
şad olsun
1. 
qaçdı.  İkincisi,  yenə  bütün  göyün,  2.  yerin  sağlamlığını 
verdi.  3.  üçüncüsü,  yaxşı  m üqəddəs  kitabı  verdi.  4.  dördüncüsü, 
möhkəmləndirdi,  5. qorudu, ardınca apardı. Beşincisi,  6.  sağındakı 
tanrılar  diyarına  7.  qapım  açdı.  Elə  ki  8.  suya,  bitkilərə,  ağaclara 
qapını  9.  yerdən  açınca  10.  eləcə  Xroştağ  11.  tanrıya,  Hürmüz 
tanrıya,  (digər)  beş  12.  tanrıya  qapısm ı  açdı.  13.  Y enə  xroştağ, 
padvaxtağ,  14.  tanrılar  Hürmüz  tanrıdan  15.  cəhənnəm dən 
yuxarıya yüksəldikdə  16.  o zaman Vadzivantağ  17.  tanrı,  ana tanrı 
tərk  edərək  gəldilər,  18.  Hürmüz  tanrını  19.  cəhənnəmdən 
yuxarıya qaldırdı 20. endirdi tanrı yerinə.
Arxa tə r əf
Hammın səadəti, özü
1. 
yaratdı.  Y enə ana tanrı,  Vadzivantağ 2.  tanrı  beş  3.  tanrını 
Hürmüz  tanrıdan  4.  ayırdılar.  Y enə  yeri,  göyü  5.  yaratmağa, 
düzəltməyə  hazırlaşdılar. 6. Ə n əvvəl on qat mavi  7. göyü belə bir 
şəkildə  8.  yapdılar  yaratdılar.  9.  yeni  meyvə  bağlı  ev,  saray  10. 
yaratdığı  kimi,  daha  qaldı  yeni  xam  11.  torpaqdan  dən  (bitki) 
yetişdirmək kimi  oğul oğlan  hörgüsündən yaranan kimi.  Necə  14. 
bu  yer,  su  on  qat  göy  15.  tanrı  yaratdığından  ona  oxşayırdı.  16. 
yenə  on  birinci  zodiakı  17.  düzəltdi,  yaratdı,  yeddi  18.  dürlü 
igidlikdən  ötrü  19.  bütün  şeytanlara  20.  buxov  olsun.  İkincisi, 
bütün.  .  .
П  vərəq 
Ön tərəf
1.  umağay.  yəm ə  ögi  kaqm  2.  antak  ökək  sav  sözləyü
167

3.umağay  kim  ol  əmiq  köqlin  4.  yarutsar  yəmə  ağı  5.  Barım 
köziqə nəq  ilənm əgəy  6.  yəm ə  nəçə  otaçı  atın  7.  birlə  kəlsər,  anı 
otayu  8.umağay,  takı  kamığ  kamlar  9.  tirləp  nəq  tirgürməgəy  10. 
oğul kız birü umağay.  11.  kaç nəq nəq  atnıq  12.  eşkəkniq? müyüzi 
erməz  13.  ançulayu  kaltı  uzlar  14.  ödsiz  nəq  is  isləyü  15.  umaz, 
inçip  ərli  16.  uzuntonluğlı  nəçəkə  təgi  17.  bis  teqri  küçin  18. 
yiməsər  nəq  etüz  19.  sevigin  ovutsuz  isig  20.  sürü  umaz,  oğul, 
kız...
Arxa tərəf
1.  yəm ə nən  toğurmaz.  Ol  2.  ödün  kaltı  teqri  küçi  3.  as  içkü 
bolsar,  küçlüg  bödük 4.  bolur,  anta  ötrü  oğul-kız.  5.  tuğar  ol,  azıq 
kim  tastan  6.  aska  içkükə  katlap  erür  7.  yəmə  etüzkə  kirür  ol, 
içrəki  8.  az  birlə  katılur  kim  9.  irkəkli-tişili  etüzintə  10.  erür  ol 
ödün  azıq  11.  inçə  küçlüg  bolur  kaltı  12.  oot  kuruğ  otuquğ 
küygürçə  13.takı  kaltı  balık  suv  14.  içrə  yüzərçə  kaltı  15.  uruğ 
evin  yöpüg  16.  yirdə  erərçə  ançulayuma  17.  azıq  etüz  içrə  18. 
küçlüg  bolur,  ol  ödün  19.  azıq  kəntü  özin  təpədən  adakmq  20. 
tıraqığ uçıqa.  .  .
Tərcümə 
Ön  tərəf
1.  ola  bilməz.  Ana-atası  2.  elə  yadda  qalası  söz  söyləyə 
3.bilməyəcəklər ki,  o kişinin könlünü 4.  işıqlandırsa,  yenə  qızıl,  5. 
var-dövlət  gözünə  heç  görünməz,  6.  həkim  necə  (müalicə)  otu  7. 
ilə  gəlsə,  onu  sağalda  8.  bilm əyəcək.  Taki  bütün  şamanlar  9. 
yığışıb  dirildə  bilməyəcəklər,  10.  oğul-qız  verə  bilməyəcəklər. 
11.  hər  nə  qədər  ki,  atm,  eşşəyin  buynuzu  olmaz.  13.  necə  ki. 
mahir adam  14.  vaxtsız  heç  bir  işi  yerinə  yetirməyi  15.  bacarmaz, 
eləcə  kişili  lö.qadmlı  o  dərəcədə  17.  beş  tanrmm  gücündən  18. 
qidalanmasa  heç  bir  cismani  19.  sevginin  abırsız  işini  20.  sürməyi 
bacarmaz,  oğul,  qız.  . .
Arxa tərəf
1. yenə heç cür doğurmaz.  O 2. vaxt necə ki, tanrı gücü  3.  aş,
16$
içki  (qida)  olsa,  güclü  böyük  4.  olur,  ondan  sonra  oğul-qız  5. 
doğular.  O  şəhvət  həzzi  ki,  kənardan  6.  aşa,  içkiyə  (qidaya) 
qatılıbdır  7.  yenə  vücuda  girir  (daxil  olur)  içəridəki  8.  yeməklə 
qatışır ki,  9.  erkəkli dişili vücudunda  10.  olur.  O  zaman şəhvət  11. 
o  qədər  güclü  olur  ki,  12.  od  quru  odunu  yandıran  13.  təki,  balıq 
su  içərisində  üzən  təki,  15.  tayfa  evini  əlverişli  16.  yerdə  tikən 
təki  17.  şəhvət  vücudun  içərisində  18.  güclü  olur.  O  zaman  19. 
şəhvət özü özünü təpədən ayağın,  20.  dırnağın ucuna.  . .
III  ABİDƏ
Nəsihətamiz bir hekayətdən parça 
Ön tərəf
1.  kaltı  uz  kişi  uzlanğu  cd  bulmasar  uz.  .  .  .  2.  işin  barça 
kodup  kəntü  yəmə  işsiz  booş  yorıyur  3.  kaltı  .  .  .  kişi  bu  munça 
savığ  4.  adıru bilməsər,  ukmasar nəq  . . .   5.  .  .  .  yəm ə.  .  .  köküzi 
kara...
Arxa tərəf
1........... otuquğ  nəq  2...............küyürür  örtəyür.  inçə  kaltı  3.
bozağu  kim  arslanka  kedilip  . . .   4.  titrətür,  butarlayur.  yəmə  kuzı 
kim   5.  börikə  kedilip  .  .  .  mağ ölürür,  takı  6.  yəm ə  bazğan  kıskaç 
kim təm irdə ö n ti...
Tərcüm ə 
Ön tə r əf
1.  Necə  ki,  bacarıqlı  adam  münasib  yaxşı  şey  tapmasa,  2. 
işini  bütünlüklə  qoyub,  özü  yenə  işsiz,  boş kəzər.  3.  ..  .  Adam bu
q əd ər  sözü  4.  ayıra  bilməsə,  başa  düşməsə.  .  .  5 ...........yenə  .  .  .
.köksü q a r a ..  .
Arxa tə r ə f
1.  .  .  .  alov odunu 2.  .  .  .  yandırar,  qarşıyır,  necə  ki,  3.  buzov 
aslan  dərisi  geyib.  .  .  4.  titrəyir,  parçalayır,  yenə  quzu  ki,  5.  qurd
169

dərisi  geyib  .  .  .  mağ  öldürür.  Daha  6.  yenə  çəkic  və  maşa 
dəmirdən düzəlir  . . .
I lövhə 
Ön tərəf
1. 
ka inti.  ol üç yeklərig 2.  anxrvznta badı, tört 3.  yaruk küçin 
birlə bu yir 4.  suvka inti abamu burkança  . . . .   8.  xormuztu 9.  teqri 
yarlıkançuçı  köqüllük  10.  erti.  şmnuğ neçükləti  ölürdi  11.  tip  sizik 
aytsar  inçə  12.  kigiııç  birgil  şmnu  öz  tilin  13.  təgşürüp  kamığ 
yeklərkə  14.  incə tip tanuklayu sav  15.  birdi  sizlərdə almış ağu  16. 
xormuzta teqrikə  atğay  17. m ən xormuzta teqrig b u . ..
Arxa tərəf
1. 
tidi.  atmış  ağusı öz 2.  başıqa təgdi.  Töbün  3.  tüşti tümən -  
tümən.  4.  yalvardı,  şmnu  m ən  xormuzta  teqri  . . .   10.  yidilər, 
ölürdilər,  etüzin  11.  tamu öqüniqə  tüşti  12.  ol ödün xormuzta terjri
13.  oot teqrig baltaça kalıp  14.  şmnu başın bıçtı ol ok  15.  oot teqrig 
yitmiş  tüm ən  16.  birə  süngü  təg  kılıp  17.  şmnu  başın  süngü 
b aşın ta.. .
Tərcümə 
Ön tərəf
1. 
endi.  O  üç  şeytanı  2.  zodiakma  bağlandı.  Dörd  3.  parlaq 
gücü  ilə  bu  yer 4.  suya endi.  Abamu burhan kimi  .  .  .  8.Hürmüz.
9.  tanrı  m ərhəm ətli  könüllü  10.  idi.  Şeytanı nə  yolla  öldürdü?  11. 
deyib  şübhə  ilə  soruşsa,  belə  12.  cavab  ver,  13.  şeytan  öz  dilini 
dəyişib  bütün  şeytanlara  14.  belə  deyib  şahidlik  edərək  söz
15.dedi:  sizlərdən  aldığım  zəhəri  16.  Hürmüz  tanrıya  atacağam.
17.  M ən Hürmüz tanrını bu  . . .
Arxa tərəf
1.  dedi.  Atdığı  zəhər  öz  2.  başına  dəydi.  Təpəsi  üstə
3.düşdü, on min-on min (kərə) 4. yalvardı. M ən şeytanam Hürmüz 
tanrı  . . .   10.  yedilər,  öldürdülər,  vücudu  ilə  11.  cəhənnəmin 
önünə  düşdü.  12.  O  zaman  Hürmüz tanrı  13.  od tanrını  balta  edib
14.  şeytanın başını kəsdi.  Dərhal  15.  od tanrını yetmiş  min miriad 
(birə -  uzunluq vahidi) uzunluğunda  süngü  kimi  edib  17.  şeytanın 
başı süngünün başında. . .
IV  ABİDƏ
Mifoloji yazıdan  bir parça
I vərəq
. . .   aqı bitgəçi taqlap  .  .  .
1. 
ol tıntura teqri, yil teqri,  2. yaruk teqri,  suv teqri,  ot 3.teqri, 
bular  barça  Ezrua  teqri  4.  üzə  kedilip  birlə  katılıp.  5.  enirlər.  Bu 
biş yaruk teqri  sınları barça  .  .  .
Arxa tə r əf
Kutluğ bolzun bu bitig idisi
1.  vidya  bögülənməkin,  küsin,  2.  kedin  kamığ  teqri yirintəki
3.  teqrilər  üzə  inçə  belgürtir,  4.  yarutır,  yaşutır,  kaltı  kün,  5.  ay 
teqri yarukın kamığ yir 6.  yarutır, biş türlüg tmlığlar . . . .
T ərcüm ə
Ön tə r əf
. . . .   bunu yazan heyrətlənib .  .  .
1.  o  meh  tanrı,  yel  tanrı  2.  işıq  tanrı,  su  tanrı,  od  tanrı
3.  bunlar  hamısı  Ezrua  (Zervan)  tanrı  4.  yuxarıda  geyinib  birlikdə 
qarışırlar.  5. bu beş işıq tanrının h a m ıs ı. . .
Arxa tə r əf
B u yazı sahibi xoşbəxt olsun
1. 
Vidya  etimadını,  şöhrətini,  2.  üstünlüyü  bütün  tann 
yerlərindəki  3.  tanrılar  üzərində  belə  göstərir,  4.  yaradır,  yaşadır. 
Necə  ki,  gün,  5.  ay  tanrı  işığı  ilə  bütün  yerlərə  6.  işıq  saçır,  beş 
dürlü  canlı varlıqlar.........

П  vərəq 
Ön tərəf
Vaxman m axıstak üzə
1. 
bulırlar  ikinti  qrivin  2.  öz  smlığ  ögdir kim kəntü  ol  3.  tirig 
edgü sakmçlar. ol kim  nom kutı teqridən tuğarlar. Kəntü kəntü süsin.
Arxa tərəf
Bitiyü tə g in tim .. .
1. 
Ezrua  teqri  kim  kəntü  ol  2.  kamığ  teqri  yirintəki 
teqriləriniq 3.  eçisi apası süzük 4. kut, yaruk, ög, ö rü q ...
Tərcüm ə
Ön tərəf
Vaxman M axıstak üzərində
1.  taparlar,  ikincisi,  xəyalla  2.  öz  cismani  tərif  ki  özü  o
3.  diri,  yaxşı  düşüncələr.  O  ki  müqəddəs  kitab  tanrından  yaranar, 
özün öz qoşunu ilə.  .  .  .
Arxa tərəf
Yazıb qurtardım.  . . .
1.  Ezrua  tanrı  ki,  o  özü  2.  bütün  tanrı  yerindəki  tanrıların
3.  əcdadı (eçü ana)  şübhə 4.  bəxt,  işıq, nəsihət, parlaq