Su balansı, hər hansı bir su obyekti və ya əraziyə müəyyən zaman
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
MÖVZU : Dünyanın su balansı Su balansı, hər hansı bir su obyekti və ya əraziyə müəyyən zaman intervalında daxil olan və oradan çıxan su miqdarının nisbətini göstərir. Əslində su balansı qlobal hidroloji dövranın kəmiyyət xarakteristikasıdır və onun əsas elementləri (yağıntı, buxarlanma və axım) çoxillik dövr üçün ortalaşdırılmışdır. • İstənilən ərazinin hər hansı bir zaman intervalı üçün su balansı tənliyi aşağıdakı kimi yazılır. P + R` s + R` y = E + R s + R y ± ∆S Burada P- atmosfer yağıntıları, E- cəm buxarlanma, R s və R y - baxılan ərazidən müvafiq olaraq yerüstü və yeraltı axım, R` s və R` y - baxılan əraziyə müvafiq olaraq yerüstü və yeraltı axım, ∆S- ərazidə su ehtiyatının dəyişməsidir. Bu bərabərliyin sol tərəfindəki hədlər ( P; R` s ; R’ y ) su balansının gəlir hissəsinin, sağ tərəfdəki hədlər ( E; R s ; R y ) isə su balansının çıxar hissəsinin elementləri adlanır. Adətən su balansı tənliyinin bütün elementləri millimetrlə ifadə olunur. • Bu qarşılıqlı əlaqə iki istiqamətlidir. Bir tərəfdən çay, göl və başqa su obyektlərindən səth suları filtrasiya olunaraq yeraltı suların ehtiyatını artırır, digər tərəfdən isə əksinə, yeraltı sular çay, göl, və başqa yerüstü su obyektlərinə süzülərək onların qidalanmasında iştirak edir. Yeraltı suların çaylara axımı çay hövzələrinin su balansı və su ehtiyatlarının mühüm tərkib hissələrindən biridir. Çay axımının formalaşmasında yeraltı suların iştirakını kəmiyyətcə qiymətləndirmək üçün çayın yeraltı sularla qidalanma əmsalından istifadə olunur. Bu əmsal yeraltı axımın ümumi çay axımına nisbəti (%-lə) kimi təyin olunur. Nəzəri cəhətdən bu əmsal sıfır faizlə 100% arasında dəyişir. • Real təbii şəraitdə çayların yeraltı sularla qidalanma əmsalı 5- 10%-dən 50-60%-a kimi qiymətlər alır və Yer kürəsinin bütün çayları üçün orta hesabla 30%-ə bərabərdir. Qitələr üzrə bu rəqəm 24-35% arasında dəyişir. Ən kiçik qiymətlər daimi donuşluq zonası və yeraltı sular dərində yerləşən quraq rayonlar üçün səciyyəvidir. Bu əmsalın qiymətləri dağlıq rayonlarda ətraf düzən rayon larla müqayisədə daha böyük olur. Əksər dağ çayları üçün yeraltı sularla qidalanma əmsalı 40-60% təşkil edir. Azərbaycan çayları üçün bu əmsal 2-71% arasında dəyişir. Rütubətlənmə şəraiti əlverişli. Çay şəbəkəsi sıx və yeraltı suların səviyyəsi yerin səthinə yaxın olan düzənliklərdə də yeraltı sularla qidalanma əmsalı böyükdür (40- 50%). • Dünya okeanına ümumi çay axımının 17%-i düşür. Qeyd etmək lazımdır ki, su qurudan okeana yalnız çaylar vasitəsilə deyil, həm də birbaşa yeraltı axım şəklində daxil olur. Çayların qidalanmasında iştirak etməyən bu yeraltı suların miqdarı 2400 km³ təşkil edir. Qurudan okeanlara cəm axım (çay axımı, yeraltı axım və buz axımı) 44200 km³/il təşkil edir Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|