Zarafshon Vohasining Bronza Davri Madaniyati Axmedjonov Islombek Odamboy O’g'li

International Conference on Developments in Education 
Hosted from Bursa, Turkey 
https: econferencezone.org June 10
th
2022 
147 
shahridan 50 kmlar chamasi janubiy-sharqdan Taqalisoy g‘orini topib o‘rgandi. Har ikkala g‘orlarda olib 
borilgan arxeologik izlanishlar ularni qadimgi tosh davrining muste bosqichiga tegishli ekanligini ko‘rsatdi. 
Zirabuloq va Ziyovuddin tog‘ etaklaridan (Zirabuloq va Qo‘tirbuloq) topib o’rganildi. Ta’kidlash joizki, 
vohaning muste davri yodgorliklari asosan tog‘ bag‘ridan qaynab chiqqan buloq bo’ylarida, suvga yaqin 
g‘orlarda makon topganlar. 
Darhaqiqat, Sarazmning yuqori qatlamida dasht qabilalariga xos qo‘lda ishlangan Andronova madaniyati 
sopol parchalari uchraydi. Shuningdek, Sarazm IV davri metall komplekslari orasida ham bronza davri dasht 
qabilalari madaniyatiga tegishli pichoq va xanjarlar uchraydi. SHu bilan birga, Sarazmning eng Yuqori 
madaniy qatlam chuqurchalarida qo‘lda yasalgan, sirti qizg‘ish oq tiniq angob bilan pardozlangan rangli 
naqshli sopollar seriyasi uchraydi. Bu sopollar bir qarashda chust madaniyati sopollarini eslatadi. Demak, bu 
ashyoviy dalillar tahliliga ko‘ra, sarazmliklar dasht qabilalari bilan (Dashti Qazoni eslang) ma’dan konlari 
mojarosi tufayli Sarazmni tashlab ketgach, u joyda ma’lum vaqtlar o‘tgandan so‘ng so‘nggi bronza davri 
rangli sopol madaniyati (Chust) qabilalarining kulbalari paydo bo‘ladi. Agar masalaga A.Isxoqov 
xronologik davriy sistemasi nuqtai nazaridan yondashilsa, bu faraz g‘ayritabiiy bir hol edi. Ammo qadimgi 
Sarazmning eng yuqori qatlami kompleksida so‘nggi bronza davrining rangli sopol madaniyati sopolining 
uchratilishini ikki holat bilan tushuntirish mumkin: birinchisi, keyingi yillar tadqiqotlarida chust madaniyati 
sanasini arxeologlar orasida mil. avv. II-ming yillik o‘rtalarigacha qadimiylashtirish kayfiyati hukm 
surmoqda, ikkinchisi, Sarazm IV yuqori sanasini miloddan avvalgi II-ming yillikning o‘rtalarigacha 
yoshartirish g‘oyasi olga surilmoqda. Shunday qilib, Yuqorida keltirilgan faktlardan kelib chiqib, Sarazm 1-
Nomozgoh III bilan, Sarazm II - Nomozgoh IV bilan, Sarazm III - Nomozgoh V bilan, Sarazm IV - 
Nomozgoh VI bilan davrlashtirish mumkin. 
Zarafshon vohasining ilmiy adabiyotlarda so‘nggi eneolit va ilk bronza davri madaniyati hisoblanib 
kelingan Zamonbobo yodgorligi shu madaniyatga tegishli manzilgohlarning topilishi munosabati bilan 
A.Asqarov tomonidan muxtasar o‘rganilib, ularning yoshi miloddan avvalgi II-ming yillikning birinchi 
yarmi bilan belgilandi. Biroq V.I.Sarianidi go‘yoki Dashli kompleksida zamonbobo madaniyatiga xarakterli 
qushdonlarning topilishi bahonasida Zamonbobo madaniyatining yoshi miloddan avvalgi II-I ming yilliklar 
oralig‘idan uzoqqa bormaydi, degan da’vo bilan chiqadi. V.I.Sarianidining xato xulosasi ta’sirida A.Asqarov 
Zamonbobo madaniyatining sanasini yoshartirish yo‘lida maxsus maqola bilan chiqadi. B.A.Litvinskiy ham 
Zamonbobo manzilgohi yuzasidan terib olingan dasht qabilalarining sopollariga ishora qilib, V.I.Sarianidi 
taklifini asoslashga urinib ko‘radi.[4] 
Darhaqiqat, Katta tuzkon 35 manzilgohidan terib olingan sopollarning 98 foizini naqshsiz kulrang, 
shamot aralashmali qalin sopollardan iborat ekanini va manzilgoh maydonidan mis igna-bigiz va pichoq 
siniqlari 
hamda 
Zamonbobo 
qushdonlari 
parchalarining 
topilishini 
hisobga 
olganda Zamonbobo 
madaniyatining so‘nggi eneolit va ilk bronza davriga tegishli ekanligiga hech bir shubha qolmaydi.