Konsepsiyasi

2.2-jadval 
Marketing konsepsiyasi evolyusiyasi 
Yillar 
Konsepsiya 
Asosiy g‘oya 
Asosiy vosita 
Asosiy maqsadi 
1860-1920 
Ishlab 
chiqarishni 
takomillashtirish 
Imkoniyati boricha 
ishlab chiqarish 
Tannarx, mehnat 
unumdorligi 
Ishlab chiqarishni 
takomillashtirish, 
sotish hajmini 
ustirish 
1920-1930 
Tovarni 
takomillashtirish 
konsepsiyasi 
Sifatli tovarlarni 
ishlab chiqarish 
Tovar siyosati 
Iste’mol tovarlari 
xossalarini 
takomillashtirish 
1930-1950 
Sotishni 
(tijoratni) 
takomillashtirish 
konsepsiyasi 
Sotish tarmoqlari va 
kanalini 
rivojlantirish 
Sotish siyosati 
Tovarlar sotish 
intensifikatsiyasi 
1960-1980 
Sof marketing 
konsepsiyasi 
Iste’molchiga nima 
kerak bo‘lsa o‘shani 
ishlab chiqarish 
Marketing miks 
kompleksi, 
iste’molchini tadqiq 
qilish 
Maqsadli bozorni 
xohish-
ehtiyojlarini tadqiq 
etish 
1980-1995 
Ijtimoiy 
yo‘naltirilgan 
marketing 
konsepsiyasi 
Jamiyat talablarini 
hisobga olgan holda 
iste’molchiga kerak 
bo‘lgan tavrlarni 
ishlab chiqarish 
Marketing miks 
kompleksi, ishlab 
chiqariladigan tovar va 
xizmat ishlab 
chiqarish, iste’molchi 
bilan bog‘liq bulgan 
ijtimoiy va ekologik 
oqibatlarni tadqiq etish 
Maqsadli bozorni 
xohish-ehtiyojlari-
ni qondirish 
1995 
yildan shu 
davrgacha 
Marketingni 
o‘zaro alokaviy 
konsepsiyasi 
Biznes bo‘yicha 
sheriklar va 
iste’molchilarni 
kondiradigan 
tovarlar ishlab 
chiqarish 
Marketing miks 
kompleksi, 
integratsiya va 
tarmoqli taxlil, 
koordinatsiya uslubi 
Maqsadli bozorni 
xohish-
ehtiyojlarini 
qondirish 
Ko‘rsatib o‘tilgan marketing konsepsiyalari har bir mamlakat uchun standart, 
norma yoki qoida sifatida ko‘rilmasligi kerak. Marketing evolyusiyasi har qaysi 
mamlakatda o‘zini xususiyatlari va bozor munosabatlari rivojlanish darajasiga 
bog‘liq bo‘ladi. Biroq marketingni paydo bo‘lishi bilan bog‘liq jahon tajribasi hamda 
bozor munosabatlarini rivojlanishi aniq mamlakatlarda tadbirkorlik faoliyatini tatbiq 
etish bozor munosabatlarini shakllantirishga ishlatilishi mumkin ekanligi foydali 

---

36 
hisoblanadi. Bundan tashqari marketingni rivojlanishida mashhur umumiy tendensiya 
– e’tiborni tovar ishlab chiqarishdan iste’molchiga, uning xohish va ehtiyojlariga 
qaratish talab etiladi. 
Birinchi davr - «ishlab chiqarishni takomillashtirish konsepsiyasi» - 
«mahsulot ustunligi» tarzida belgilanadi, bunda eng muhim masala yaxshi tovar 
ishlab chiqarish va uni xaridorga arzon narxlarda sotish deb hisoblanadi. Konsepsiya 
shiori - «imkoni boricha ko‘proq tovar ishlab chiqar, chunki bozor talabi cheksiz».
Tovarni takomillashtirish konsepsiyasi iste’molchi e’tiborini tovarga, uning 
sifatiga va narxiga qaratishni talab etadi. Iste’molchilar o‘xshash tovarlarni sifatlarini 
boshqa firmani shunday tovarlari bilan solishtirib ko‘radilar. Bu konsepsiyani 
ko‘pincha kompaniya, firma, tashkilotlar, shuningdek, notijorat tashkilotlar ham 
ushlab turadilar. Biroq tovar konsepsiyasi muvaffaqiyat keltiravermaydi. 
Keyingi davr «sotishni (tijoratni) faollashtirish konsepsiyasi» nomini oldi. 
Bunda firmaning mahsulotini «mana tovar tayyor, kelavering va savdolashing» shiori 
bilan sotishni mo‘ljallash birinchi o‘ringa chiqadi. Tovar va savdo marketinggi 
konsepsiyalari mahsulot ishlab chiqarish hali seriyali, ya’ni yalpi tus olmagan davrda 
maydonga kelgan edi. Tovarlarning yangi turlari va xillari hisobiga yuqori darajada 
foyda qo‘lga kiritilar edi, sababi mohiyat e’tibori bilan cheksiz talabga ega bo‘lgan 
bozorda bu tovarlarga nisbatan talab benihoya katta edi. 
XX – asrning 50 - yillarida boshqarish konsepsiyasining ilk asosini sotish hajmi, 
ishlab chiqarish va muomala xarajatlari darajasi, daromad, foyda va boshqa 
ko‘rsatkichlarni uzoq muddatli o‘zgarishlarini aniqlash tahlil qilindi. SHunga ko‘ra 
bozordagi ish faoliyatini bir yildan besh yilgacha moslashtirish ko‘zda tutilgan. 
Marketing rivoji tarixida o‘tgan asrning 50-yillari muhim bosqich bo‘ldi. 
Ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish tangligi ko‘rinib qoldi. Marketing - ishlab 
chiqarishni bozor talabiga moslashtirish konsepsiyasi, uning asosini iste’molchiga - 
«bozor ustunligi»ga mo‘ljal olish tashkil etdi. Marketing boshqaruvining bozor 
konsepsiyasi yanada rivojlandi. 
Quyidagi 2.3-rasmda sotish va marketing konsepsiyasi berilgan. 

---

37