İslam Devletinin İlk Kuruluş ve Kurumsallaşma Süreci Mehmet ŞİMŞİR ÖZ

Nüfus Sayımı; Hz. Peygamber döneminde dîvân sisteminin yavaş yavaş hayata geçirildiğini bize 
gösteren en önemli delillerden bir tanesi Medine’ye hicretten hemen sonra (Hamidullah, 1993: I/183) 
yaptırdığı nüfus sayımı ve eli silah tutabilecek durumda olan Müslümanların sayısının tespiti işlemidir. O; 
“Bana insanlardan Müslümanlığını telaffuz edenleri yazıp tespit edin” demiş ve kendisine yaklaşık bin beş 
yüz kişi tespit edilerek yazılıp verilmiştir.
§§§§§§
Bu olay bize Hz. Peygamber’in Müslümanların nüfus sayısını 
tespit edip kaydettiğini göstermektedir. Nüfus sayımı, tedvin hareketinin ilk adımını oluşturmuş, askeri 
faaliyetler için gerekli olan malumat elde edildiği gibi muhtemelen bu sayımla elde edilen bilgiler zekât, 
öşür, atâ vb. vergi alım ve dağıtımında da kullanılmıştır. Zira Hz. Ömer döneminde gerçekleştirilen devlet 
dîvân’dır… Allah’ın baştan sona değerlendirmeye alacağı dîvân; kulların birbirlerine yapmış oldukları haksızlıkların kayıtlı olduğu 
dîvân’dır. Bu durumda mutlaka kısas uygulanır.” Ayrıca bkz.; İbn Kesir, 2001: 290-291. 
******
Konu ile ilgili geniş bilgi için bkz.; Aykaç, 1997: 39-40. 
††††††
Kayıt altına almak, defter tutmak ve kitap oluşturmakla alakalı bazı ayetler için bkz.; Isra, 17/13; Zümer, 39/69; Müddessir, 
74/52; Tekvir, 81/10; Mutaffifîn, 83/7-9; İnşikâk, 84/7-12. 
‡‡‡‡‡‡
Kayıt altına almak, defter tutmak ve kitap oluşturmakla alakalı bazı hadisler için bkz.; Buhârî, Rikâk, 49; Müslim, Cennet, 79; 
Ahmed b. Hanbel, trz.: IV/48, VI/240; Hâkim, trz.: I/190.
§§§§§§
İslam’daki bu ilk nüfus sayımı ile alakalı geniş bilgi için bkz.; Buhârî, Cihad, 181; Müslim, İman, 235; Okiç, 1960: 11-20; 
Hamidullah, 2001: 65; Bozkurt, 2007: XXXIII/293-294.

---

İslam Devletinin İlk Kuruluş ve Kurumsallaşma Süreci 
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 

38 / 2017 
279 
gelirlerinden pay dağıtımında İslam’a ilk girenler öncelikli olmuştur (Kettânî, 1990: I/298). Onların 
bilgisinde bu nüfus sayımı verilerinin kullanılması da ihtimal dâhilindedir.