Muvofiqlashtirish uchun harakat deyarli ilojsiz bo`lishi mumkin
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch so`z va iboralar
- 18.2.Ommaviy (umumiy foydalanishdagi) tovarlar 18.3.Umumiy resurslar 18.1.Mahsulotlarning turli xil turlari
- Shaxsiy buyumlar
- Umumiy foydalanishdagi mahsulotlar
- Umumiy resurslar
|
294 muvofiqlashtirish uchun harakat deyarli ilojsiz bo`lishi mumkin. Xususiy savdolashish ishlamaganda, ba'zan hukumat rol o`ynashi mumkin. Hukumat ommaviy harakatlar uchun mo`ljallangan muassasa hisoblanadi. Bu misolda, baliqchilar o`zlari uchun harakat qilishi ilojsiz bo`lsa ham, davlat baliqchilar nomidan harakat qilishi mumkin. Tayanch so`z va iboralar: tashqi ta’sir tashqi ta’sirni o`zlashtirish tuzatuvchi soliq Kouz teoremasi operatsion harajatlar XVIII-BOB. IJTIMOIY NE`MATLAR VA UMUMIY RESURSLAR Reja 18.1.Mahsulotlarning turli xil turlari 18.2.Ommaviy (umumiy foydalanishdagi) tovarlar 18.3.Umumiy resurslar 18.1.Mahsulotlarning turli xil turlari Bozorlar insonlar hohlayotgan mahsulotlar etkazib berishda qanchalik yaxshi ishlashadi? Bu savolga javob masalani mohiyatini qay darajada chuqur anglib etilganligiga bog`liq. Biz ta’kidlab o`tganimizdek, bozor konussimon qutili muzqaymoqni samarali sonini ta’minlab berishi mumkin: muzqaymoqning narxi ularga bo`lgan talab va taklifni muvozanatlashtirishi mumkin, va bu muvozanat ishlab chiqaruvchi daromadlarini maksimallashtirishi hamda iste’mol tanqisligini bartaraf etishi mumkin. Bundan tashqari, biz 10 bobda ko`rib o`tganimizdek, bozor alyuminiy ishlab chiqaruvchilarini biz nafas olayotgan havoni ifloslantirishdan qaytarishga umid qila olmaydi. Bozorda xaridor va sotuvchilar odatda o`z qarorlarining tashqi oqibatlariga e’tibor qaratishmaydi. Shunday qilib, bozorlar mahsulot muzqaymoq bo`lganda yaxshiroq va mahsulot toza havo bo`lganda yomonroq ishlashadi. Bozordagi turli xil mahsulotlar haqida fikr yuritib, ularni quyidagi ikki sifatiga ko`ra guruhlash mumkin: - Mahsulot iste’moldan mahrum qilinish (eksklyuzivlik) xususiyatiga egami? Ya’ni, kishilarni uni iste’molidan mahrum etish mumkinmi? - Mahsulot iste’molda cheklanganmi? Ya’ni, bir kishining mahsulotni iste’mol qilishi boshqa kishilarning uni iste’mol qilish qobiliyatlarini kamaytiradimi? Ushbu ikki sifatni ishlatilishi, 1-rasmda mahsulotlarni 4 guruhga taqsimlaydi: 1. Shaxsiy buyumlar ist’emoldan mahrum qilinish va iste’molda 295 cheklanganlik xususiyatlariga ega. Masalan, konussimon qutili muzqaymoqni ko`rib chiqamiz. Muzqaymoq iste’moldan olinishi mumkin, chunki kimnidir muzqaymoq iste’molidan mahrum qilish uchun o`sha kishiga muzqaymoqni bermaslikni o`zi kifoya. Konussimon qutili muzqaymoq iste’molda cheklangan, chunki agarda biror kishi muzqaymoqni iste’mol qilsa boshqa bir kishi aynan o`sha muzqaymoqni iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo`lmaydi. Iqtisodiyotda ko`pgina mahsulotlar aynan konussimon qutili muzqaymoq kabidir: siz to`lovni amalga oshirmay turib biror narsani qo`lga kirita olmaysiz va siz to`lovni amalga oshirgandan so`ng shu tovar hisobiga foyda olishi mumkin bo`lgan yagona shaxsga aylanasiz. Biz ilgarigi talab va taklifni, shuningdek bozorlar samaradorligini ta’lil qilganimizda mahsulotlar ist’emoldan mahrum qilinish va iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega ekanligini taxmin qilgan edik. 2. Umumiy foydalanishdagi mahsulotlar iste’moldan mahrum qilinish va iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega emasdirlar. Ya’ni kishilarga umumiy foydalanishdagi mahsulotlarning iste’molini cheklash mumkin emas, shuningdek bir kishining iste’moli boshqa kishining uni iste’mol qilish imkoniyatini kamaytirmaydi. Masalan, kichik shaharchada tornado ovozi umumiy foydalanishdagi mahsulot hisoblanadi. Ya’ni, tornado yuzaga kelgandan keyin hech kimni uning ovozidan himoya qilish mumkin emas (demak bu ist’emoldan olinishi mumkin emas). Undan tashqari, biror kishi ushbu shovqindan foyda oladigan bo`lsa, u boshqa biror kishining imkoniyatlarini kamaytirib yubormaydi (demak bu iste’molda cheklangan emas). 3. Umumiy resurslar Cheklanganlik xususiyatiga ega, biroq iste’moldan mahrum qilinishi mumkin bo`lmagan mahsulotlar. Masalan, okeandagi baliq iste’molda cheklanganlik xususiyatiga ega, agar biror shaxs okeandan baliq tutib olsa, u holda boshqa bir shaxs uchun tutib olish mumkin bo`lgan baliqlar soni kamayadi. Shu bilan birga bu baliqlar, iste’moldan mahrum qilinishi mumkin bo`lgan mahsulot emas. Sababi okeanni cheksizlik xususiyatini inobatga olsak, baliq tutuvchilarni baliq tutishdan to`xtatish o`ta mushkul vazifadir. 4. Agar mahsulot iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega bo`lish RASM Tovarlarning to'rt turi. Mahsulotlar ikki xususiyatlariga ko'ra to'rt toifaga guruhlangan bo'lishi mumkin; (1) odamlar undan foydalanishdan to’xtatiadigan tovarlar bundan mustasno. (2) Agar bitta odamning tovarlarni iste’mol qilishi, boshqa odamlarning shu tovarlarni iste’mol qilishlarini qisqartirsa, bu tovarlar raqobatdosh bo’ladi. Xususiy mulk • Muzqaymoq ko’nusi • kiyimlar • tirband yo’llardan foydalanish uchun to’lov Umumiy resurslar • dengizdagi baliq • Atrof muhit • bepul yo’llardan ketyapish Tabiiy monopoliyalar • yong'indan himoya • Kabel TV • tirbanad bo’lmagan yo’llar uchun to’lov davlat maxsulotlari • Milliy mudofaa • Tirband bo’lmagan yo’llar uchun to’lov Ha Mustasnomi? Yo`q Ha Yo`q Iste'moldagi raqobat? 296 bilan bir qatorda cheklanganlik xususiyatiga ega bo`lmasa, u holda mazkur mahsulot tabiiy Monopoliya ishlab chiqarish uchun yaxshigina misol bo`la oladi. Masalan, kichik shaharchada yong`inga qarshi himoya tizimini misol keltiraylik. Biror kishini bu mahsulotni (xizmatni) iste’mol qilishdan mahrum etish juda oson: yong`inga qarshi kurashish bo`limi shunchaki o`sha kishining uyini yonib bitishi uchun imkoniyat yaratib beradi. Shu bilan birga, bu mahsulot (xizmat) cheklanganlik xususiyatiga ega emas. Ya’ni butun boshli shaharning yong`inga qarshi kurashish bo`limi harajatlari to`langanda, kichik bir uyni yong`indan himoya qilish harajatlari hech narsa emas. Yuqorida ko`rib chiqilgan 1-rasm mahsulotlarni aniq 4 guruhga bo`lishni ko`zda tutganiga qaramasdan, odatda ular o`rtasidagi chegara ko`p hollarda aniq bo`lmaydi. Mahsulot iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga egami yoki iste’molda cheklanganmi ko`p holatlarda aniq bir darajaga bog`liq bo`lib qoladi. Okeandagi baliq iste’moldan mahrum qilinish xususiyatiga ega bo`lmaydi, sababi okeanda kuzatish imkoniyati juda qiyin, lekin shu bilan birga qo`riqlanadigan qirg`oqqa ega suv havzasi baliqni aksariyat holatlarda iste’moldan mahrum qilinuvchi xususiyatiga ega qilishi mumkin. Xuddi shunday tartibda, baliq odatda iste’molga cheklangan mahsulot bo`lgani bilan baliq ovlovchilar soniga ko`ra uni iste’molga cheklanmagan mahsulot sifatida ko`rib o`tish mumkin (shimoliy-amerikalik balik tutvchilarni u erlarga evropalik ko`chmanchilarni ko`chib kelgungacha bo`lgan holatini eslang). Bu fikr bizning tahlil uchun, shu bilan birga, yuqoridagi boshqa to`rt guruh mahsulotlari uchun ham foydali bo`ladi. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|