1-Mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari Asosiy savollar



Yüklə 0,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/7
tarix12.12.2022
ölçüsü0,61 Mb.
#74162
1   2   3   4   5   6   7
Saydiraxmanova Iqtisod 2

Ayirboshlash jarayoni - takror ishlab chiqarishning muhim fazasidir. 
Mehnat taqsimoti natijasida ayrim guruh kishilar tovar va xizmatlarning ma’lum 
turlarini ishlab chiqarishga, etkazib berishga, ayrim guruhlari esa boshqa turdagi 
tovarlarni ishlab chiqarish, etkazib berish bo‘yicha ixtisoslashadilar. Har bir tovar 
turini ishlab chiqaruvchi o‘z tovarini sotib, o‘ziga kerakli bo‘lgan boshqa tovar 
yoki xizmatlarni sotib oladi. Natijada turli xil yo‘nalishdagi ishlab chiqaruvchilar 
yoki xizmat ko‘rsatuvchilar o‘rtasida iqtisodiy aloqa — ayirboshlash, pul orqali 
oldi-sotdi jarayoni sodir bo‘ladi. 
Iqtisodiyotda takror ishlab chiqarishning oxirgi fazasi iste’mol jarayonidir
Bu jarayonda tovarlar va xizmatlar turli kishilar, guruhlar tomonidan iste’mol 
qilinib, ularning ehtiyojlarini qondiradilar. Iste’mol ikki turda bo‘ladi: ishlab 
chiqarish iste’moli va shaxsiy iste’mol. Ishlab chiqarish iste’molida ishlab 
chiqarish vositalari (kapital) va ishchi kuchidan foydalanilib, unumli iste’mol 


qilinadi. SHaxsiy iste’mol jarayonida esa iste’mol buyumlari pirovard foydalanilib, 
ular yo‘qotiladi va o‘rniga yana yangisini ishlab chiqarish zaruriyati paydo bo‘ladi. 
SHunday qilib, tovar va xizmatlar, resurslar harakati doimo to‘xtovsiz 
takrorlanib turadigan jarayondir.
Iqtisodiy hayot sirlarini bilish va shu yo‘ldagi faoliyatning asosiy 
yo‘nalishlarini aniqlashga intilish juda qadim zamonlardan mavjud bo‘lib, bu 
intilish iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, uni kishilarga kerak bo‘lgan tomonga 
yo‘naltirishga ijobiy ta’sir etish zaruriyatidan kelib chiqqan. 
Iqtisodiyotga oid bilimlar antik dunyoning ko‘zga ko‘ringan olimlari 
Ksenofont, Platon, Aristotel asarlarida, shuningdek, qadimgi Misr, Xitoy, 
Hindiston va Markaziy Osiyo olimlarining asarlarida qarab chiqilgan edi. 
Biz uzoqqa bormasdan ming yillar osha bizga etib kelgan Qur’oni Karimni, 
hadislarni, Qobusnomani, Ibn Xoldun asarlarini, bobolarimiz Abu Ali Ibn Sino
Abu Nasr Forobiy, Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug‘bek 
asarlarini o‘qir ekanmiz, ularda insonning yashashi uchun tabiat ehsonlari etarli 
emasligi, ijodiy mehnat qilish kerakligi qayta-qayta uqtirilganligiga yana bir karra 
amin bo‘lamiz.
Alisher Navoiyning iqtisodiy masalalarga oid g‘oyalari 1482 yilda yozilgan 
«Vaqfiya» va 1500 yilda yozilgan «Mahbub-ul-qulub» asarlarida bayon etilgan. U 
kishi mahsulotni uch qismga bo‘lib, birinchi qismini ketgan xarajatga, ikkinchi 
qismini o‘zining va oilasining ehtiyojlariga, uchinchi qismini esa aholining 
ijtimoiy manfaatlari uchun sarflashga chaqiradi. Bundan tashqari, mahsulotni 
yaratishda mehnatning roliga va ishlab chiqarish vositalarining ishtirokiga alohida 
e’tibor beradi. SHu bilan birga boylikni halol mehnat bilan topish, to‘plash va 
foydalanish zarurligini ta’kidlaydi.
Iqtisodiyot nazariyasi mustaqil fan sifatida ko‘pgina mamlakatlarda milliy 
bozor shakllangan va jahon bozori vujudga kelayotgan davrlarda "siyosiy iqtisod" 
nomi bilan shakllana boshladi. 
Siyosiy iqtisod grekcha so‘zdan olingan bo‘lib, "politiko" –ijtimoiy, "oykos" 
- uy, uy xo‘jaligi, "nomos" - qonun degani. YA’ni uy yoki ijtimoiy xo‘jalik 


qonunlari ma’nosini beradi. 1575-1621 yillarda yashab, ijod qilgan fransuz 
iqtisodchisi Antuan Monkreten birinchi marta 1615 yilda "Siyosiy iqtisod traktati" 
nomli kichik ilmiy asar yozib, bu fanni mamlakat miqyosida iqtisodiyotni 
boshqarish fani sifatida asosladi. Keyinchalik klassik iqtisodchilar bu fikrni 
tasdiqlab, siyosiy iqtisod keng ma’noda moddiy hayotiy vositalarni ishlab 
chiqarish va ayirboshlashni boshqaruvchi qonunlar to‘g‘risidagi fandir, deb yozgan 
edilar. 

Yüklə 0,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin