Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 480,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
9 Sual 2. «Maliyyə nəzarətinin növləri və onu həyata keçirən orqanlar Maliyyə nəzarətinin müxtəlif əsaslara görə bir neçə qrupa bölmək olar. Nəzarətin keçirilmə vaxtından asılı olaraq maliyyə nəzarətinin aşağıdakı növləri vardır: 1)ilkin maliyyə nəzarəti; 2) cari maliyyə nəzarəti. 3) növbəti sonrakı maliyyə nəzarəti. Qeyd edək ki, nəzarətin bu cür qruplaşdırılması bütün nəzarət orqanlarının fəaliyyəti üçün xarakterikdir. İilkin maliyyə nəzarəti-pul fondlarının təşkili, bölüşdürülməsi və istifadə edillməsi prosesindən əvvəl edilən nəzarətdir. İlkin nəzarət müəssisələrin həmçinin dövlət və yerli özünüidarəçilik orqanlarının maliyyə planlaşdırılması fəaliyyətində çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu nəzarət maliyyə planlarının tərtib olunması, müzakirə və təsdiq edilməsi, idarə və təşkilatların gəlir və xərc layihələrinin tutulması, büdcə layihələrinin, razılaşma sənədlərinin mətnlərinin hazırlanması və s. bu kimi mərhələlərdə həyata keçirilir. Maliyyə nəzarətinin bu forması qanunların və normativ sənədlərin pozulmasını, maddi əmək və maliyyə ehtiyatlarının qeyri- səmərəli şəkildə istifadəsinin qarşısını alır. Jari maliyyə nəzarəti-maliyyə təsərrrüfat əməliyyatlarının həyata keçirilməsi prosesində yəni bilavasitə maliyyə planlarının icrası zamanı edilən nəzarətdir. (Məsələn, dövlət qarşısında maliyyə öhdəliklərinin yerinə yetirlməsinin gedişində, kapital qoyuluşunun gedişində, inzibati-təsərrüfat xərclərinin maliyyələşdirilməsi üçün pul vəsaitlərinin alınması və istifadə edilməsi prosesində və s. Növbəti (sonradan) maliyyə nəzarəti-hesabat dövrünün və maliyyə ilinin başa çatmasından sonra həyata keçirilir. Növbəti nəzarət zamanı büdcənin ic rası, müəssisələrin və təşkilatların maliyyə planlarının yerinə yetirilməsi prosesində pul vəsaitlərinin xərclənməsinin qanunauyğunluğu, maliyyə intizamına riayət olunmasının vəziyyəti yoxlanılır. Növbəti maliyyə nəzarəti ilkin maliyyə nəzarətinə əsaslanır. Belə ki, sonradan maliyyə nəzarəti maliyyə əməliyyatları haqqında verilmiş ilkin nəzarət göstəriciləri əsasında hesablanır. 10 Mülkiyyət formalarından asılı olaraq maliyyə nəzarətinin üç növü fərqləndirilir. 1. dövlət nəzarəti. 2. ictimai nəzarət. 3. şəxsi nəzarət(müstəqil nəzarət). Dövlət nəzarəti maliyyə nəzarətinin əsas forması olmaqla, əsasən dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Bu nəzarəti səlahiyyətli dövlət orqanlarının nəzarət-təftiş şöbələri həyata keçirir. Dövlət nəzarəti dövlətin tabeliyində olan müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların istehsal və maliyyə fəaliyyəti üzərində edilir. İctimai maliyyə nəzarəti ayrı-ayrı fiziki şəxs qrupları tərəfindən könülülük və bitərəflilik prinsipləri əsasında həyata keçirilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə nəzarətinin ən çox istifadə olunan f orması şəxsi nəzarətdir(müstəqil nəzarət). Şəxsi nəzarət xüsusi olaraq ixtisaslaşdırılmış firma və xidmətlər tərəfindən həyata keçirilir. Bunlardan başqa ədəbiyyatda təsərrüfatdaxili maliyyə nəzarəti növünündə olduğu göstərilir. Bu nəzarət müəssisələrin, təşkilatların və idarələrin öz daxillərində və özlərinin iqtisadi-maliyyə xidmətləri tərəfindən həyata keçirilir. 1 Xarakterinə görə maliyyə nəzarətinin 1) mütləq nəzarət və 2) təşəbbüslə edilən nəzarət kimi növləri vardır. Mütləq nəzarət-qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş nəzarətdir. Məsələn, ali hakimiyyət orqanı tərəfindən il ərzində hesabatın dinlənilməsi; səlahiyyətli icra dövlət orqanları tərəfindən edilən nəzarət, dövlət vergi xidimət orqanları tərəfindən vergi ödəyicilərinin qərarəna əsasən yoxlama aparılması, və s. Təşəbbüslə edilən nəzarətin mahiyyəti ondadır ki, bu nəzarət təsərrüfat subyektlərinin özünün təşəbbüsü ilə edilir. Maliyyə nəzarətini həyata keçirən oraqnlara görə maliyyə nəzarətini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar. 1 Нурпаша Новрузов, Ханоьлан Щцсейнов «Малиййя» Дярслик. Кооперасийа» няшриййаты Бакы ,2007. 11 a) dövlət hakimiyyətinin və yerli özünüidarəçiliyin nümayəndəli orqanları tərəfindən edilən nəzarət. b) Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin administrasiyası tərəfindən edilən nəzarət. s) ümumi səlahiyyətli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən edilən nəzarət. ç) maliyyə kredit orqanları tərəfindən edilən nəzarət. d) idarə və təsərrüfatdaxilı nəzarət. e) ictimai nəzarət. ə) auditor nəzarəti. Bu orqanlar içərisində hüquqi əhəmiyyətinə görə əsas yeri dövlət hikimiyyət orqanları tutur. Hazırda Azərbaycan Respublikasında belə orqanlara Milli Məclisi, NMR-in Ali Məclisini, yerlərdə iisə bələdiyyə orqanlarını misal göstərmək olar. Milli Məclis Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini qəbul edir və həmin büdcənin icrası haqqında hesabatları dinləməklə ümumi maliyyə nəzarətini həyata keçirir. Bunlardan əlavə, dövlət hakimiyyət orqanları müvafiq olaraq zəruri hallarda istintaq, təftiş və s. bu kimi kommisiyalar yarada bilər. Bütün dövlət və digər təşkilatlar o cümlədən vəzifəli şəxslər bu kommisiyaların tələblərini yerinə yetirməyə və onlara lazım olan materialları və mənbələri verməyə borcludur. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 92-ci maddəsinə əsasən Ali Məclis Hesablama Palatası yaratmışdır. Hesablama palatası Ali Məclisə hesabat verən və daimi fəaliyyət göstərən dövlət büdcə nəzarəti orqanıdır. «Hesablama Palatası haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun (02 iyul 1999-cu il) 2-ci maddəsində göstərildiyi kimi Hesablama Palatasının aşağıdakı funksiyaları vardır. - dövlət büdcəsinin layihəsinə rəy verir: - dövlət büdcəsinin icrası barədə illik hesabata və müvafiq qanun layihəsinə rəy verir; - rübdə bir dəfə dövlət büdcəsinin gəlirlərinin və xərclərinin icrası haqqında Milli Məclisə məlumat verir; 12 - tapşırıq əsasında dövlət büdcəsi ilə bağlı qanun layihələrinin, Milli Məclisdə təsdiq edilən Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq Müqavilələrinin maliyyə ekspertizasını keçirir; - dövlət büdcəsi vəsaitələrinin xəzinə hesabına daxil olmasının və istifadəsinin təsdiq olunmuş dövlət büdcəsində müəyyən edilmiş göstəricilərə uyğunluğunu təhlil edir və Ali Məclisə məlumat verir; - Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankından və müvəkkil kredit təşkilatlarından dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin bank hesablarında hərəkəti barədə məlumatlar alır, təhlil edir və təkliflər verir. Hesablama Palatası fəaliyyətini özünün iş planı əsasında həyata keçirir. Bu iş planının formalaşmasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin daimi kommisiyalarının sorğu və təklifləri nəzərə alınır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məclisinin və onun daimi kommisiyalarının sorğuları əsasında Hesablama Palatasının maliyyə–büdcə ekspertizasını keçirmək, rəy hazırlamaq və təkliflər vermək səlahiyyətləri vardır. Hesablama Palatası dövlət büdcəsinin gəlirlərini və xərclərini təhlil edərkən zərurət yaranarsa muüəssisə və təşkilatlarda audit apara bilər. Maliyyə–büdcə ekspertizası ilə bağlı yoxlamalar aparılması Hesablama Palatasının Daxili Nizamnaməsi ilə tənzimlənir. Lakin, Azərbaycan Resp ublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Ali Məclisinin tapşırığı olmadan Hesablama Palatasının iş planından əlavə maliyyə–büdcə ekspertizası aparılması qadağandır. Hesablama Palatasının əsas iş formaları təftiş və yoxlamadır. Təftiş və yoxlama Hesablama Palatasının auditorları tərəfindən aparılır. Təftiş və yoxlamanı həyata keçirərkən Hesablama Palatasının vəzifəli şəxsləri obyektlərin maliyyə təsərrüfat fəaliyyətlərinin yoxlanılmasının nəticələrini yoxlama başa çatana və yekunları hesabat şəkilində rəsmiləşdirilənədək elan edə bilməzlər. Yoxlanılan obyektdə təsərrüfat, maliyyə, kommersiya və digər sahələrdə dövlətə birbaşa və ya dolayısı ilə zərər vura bilən pozuntu halları 13 aşkar olunarsa Hesablama Palatası təşkilatının və ya müəssisənin rəhbərliyinə icraçı mütləq olan göstərişlər verə bilər. Əgər təşkilatın və ya müəssisənin rəhbərliyi həmin göstərişlərlə razı deyildirsə məhkəmə qaydasında şikayət verilə bilər. Hesablama Palatasının fəaliyyəti barədə hər il Ali Məclisə hesabat verilir və «Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Məlumatında» dərc olunur. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti Dövlət büdcəsinin layihəsinin tərtibini təşkil edir, həmçinin onun icrasını təmin edir. Bütün bu funksiyaların həyata keçirilməsi zamanı hökumət Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı ilə əlaqədə olur və Maliyyə Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi. İqtisadiyyat və Sənaye Nazirilyi və digər orqanlarla fəaliyyəti əlaqələndirir. Dövlət büdcəsinin icrasına nəzarət funksiyası Azərbaycan Respublikasının Naziirl ər Kabineti tərəfindən Dövlət Xəzinadarlığına həvalə olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi ümümdövlət maliyyə nəzarəti sistemində xüsusi yer tutur. O, öz orqanları vasitəsilə maliyyə nəzarəti üçün olan bütün forma və metodlardan istifadə etməklə maliyyə nəzarətini həyata keçirir. Maliyyə nəzarətini Maliyyə Nazirliyinin idarələri, şöbələri və digər bölmələri tərfindən həmçinin, onun mərkəzi aparatının tərkibindəki xüsusi orqan- Dövlət Nəzarət Təftiş idarəsi tərəfindən həyata keçirilir. Mali yyə Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən maliyyə nəzarətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: dövlət büdcəsinin və dövlət büdcədənkənar və büdcə məqsədli fondların vəsaitələrinin məqsədyönlü şəkildə istifadəsi üzərində nəzarət; dövlətin daxili və xarici borcları ilə əlaqədar xərclərə nəzarət; dövlət qiymətli metallar və daşlar fondunun təşkili və saxlanılmasına nəzarət; auditor yoxlamalarının keyfiyyətinə nəzarət; dövlət qeydiyyatına alınmış lotereyalardan gələn gəlirə nəzarət, və s. Maliyyə Nazirliyi nəzarət funksiyasını həyata keçirmək üçün büdcə və büdcədən kənar fondlardan zəruri materialları tələb edə bilər. Əgər yoxlama nəticəsində vəsaitələrin məqsədyönlü şəkildə istifadə olunmadığı aşkar 14 olunarsa maliyyə intizamını pozmuş təşkilat cərimə edilə bilər. Yaxud onun maliyyələşdirilməsi məhdudlaşdırıla bilər. Maliyyə fəaliyyətinə nəzarət edən digər bir orqan Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankıdır. Bu orqanın hüquqi statusu «Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında» 10 dekabr 2004-cü il tarixli Qanunu ilə müəyən olunmuşdur. Eyni zamanda pul kredit siyasətinin həyata keçirilməsində geniş hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olan, digər tərəfdən müstəqil hüquqi şəxs kimi çıxış edən (dövlətlə, kredit təşkilatları ilə və digər müştərilərlə mülki hüquqi əqdlər bağlaya bilər), Mərkəzi Bankının qanunveric iliyinə və ya Mərkəzi Bankının normativ aktlarına və göstərişlərinə kredit təşkilatları tərəfindən necə riayət olunmasının vəziyyətini yoxlaya bilər. Pozuntu halları aşkar olunduqda Milli Bank bu nöqsanların konkret müddət ərzində aradan qaldırılması barədə məcburi göstərişlər verir. Kredit təşkilatı məcburi normativlərə müntəzəm əməl etmədikdə, Mərkəzi Bankın göstərişlərini yerinə yetirmədikdə, hesabat təqdim etmədikdə və ya yanlış məlumat təqdim etdikdə, əmanətçilərin və kreditorların mənafeləri üçün təhlükəli vəziyyət yaratdıqda Mərkəzi Bank aşağıdakı sanksiyaları tətbiq edə bilər: -kredit təşkilatını onun ödənilmiş nizamnamə kapitalının 1%-i həcmində c ərimə etmək; -kredit təşkilatı üçün məcburi normaları müəyyən müddətə dəyişdirmək; -lisenziyada nəzərdə tutulan bank əməliyyatlarından bəzilərinin aparılmasını qadağan etmək və ya lisenziyanı ümumiyyətlə geri almaq; - onların rəhbərlərinin dəyişdirilməsini tələb etmək; - kredit təşkilatına öz filialını açmağı qadağan etmək. Beləliklə, yuxarıda deyilənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək mümkündür ki, qanuveric iliyə əsasən Azərbaycan Respublikasının kredit sisteminin idarə edilməsi və bu fəaliyyətə maliyyə nəzarəti bütövlükdə Mərkəzi Bankı tərəfindən həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikasının bank sistemi bank sistemini təşkil edən digər kredit təşkilatlarının maliyyə nəzarəti sahəsindəki funksiyaları əhəmiyyətli dərəcədə dəyişikliyə məruz qalmışdır. Belə ki, müxtəlif mülkiyyət 15 formalarına əsaslanan kommersiya banklarının yaranması bank sisteminin yenidən qurulmasını şərtləndirdi. Nəticədə bankların idarə, müəssisə və təşkilatların üzərində nəzarətləri məhdudlaşmışdır. Kommersiya bankları öz müştərilərinin fəaliyyəti üzərində inzibati qaydada nəzarət səlahiyyətlərini həyata keçirə bilməzlər (əvvəllər dövlətə məxsus olan banklarda isə belə səlahiyyət var idi). Qüvvədə olan qanunvericiliyə görə banklar xidmət etdikləri idarə, müəssisə və təşkilatlarda kassa əməliyyatlarının aparılması qaydalarına və valyuta qanunveric iliyinə riayət edilməsinə nəzarət edirlər. Digər münasibətlərdə banklar müqavilədə tərəflərdən biri kimi mülki hüquqi əsaslarla nəzarəti həyata keçirə bilərlər. Maliyyə nəzarətini həyata keçirən digər bir icra orqanı Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyidir. Vergilər Nazirliyinin yaradılmasında məqsəd dövlətin, vergi siyasətinin realizəsinə nail olmaq və bütün səviyyələrdən olan büdcələrə və büdcədənkənar fondlara ödəmələrin vaxtında daxil olması üzərində dövlət nəzarətinin gücləndirilməsindən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 32-ci maddəsinin məzmununa görə vergi orqanları vergilərin tam və vaxtında yığılmasını təmin etmək məqsədilə vergi nəzarətini həyata keçirilər. Vergi nəzarəti vergi ödəyicilərinin və vergitutma ob yektlərinin uçotuna, habelə vergi qanuveric iliyinə riayət olunmasına vahid nəzarət sitemidir. Vergi nəzarətini isə Azərbaycan Respublikasının Vergilər Məcəlləsində və Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcələsində nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada müvafiq icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirirlər. Yerli vergilərin (bələdiyyə vergilərinin) qanunvericiliyə uyğun olaraq hesablanmasına, tam və vaxtında ödənilməsinə nəzarət bələdiyyələrin vergi xidməti orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Vergi orrqanlar ı vergi nəzarətinin vergi ödəyicilərinin və vergitutma obyektlərinin uçotunu aparmaqla, uçot və hesabat məlumatlarını yoxlamaqla, vergi ödəyiciləri və digər şəxslər arasında, gəlir əldə etmək üçün istifadə olunan binalara baxış keçirməklə və eləcə də Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən olunmuş digər formalarda həyata keçirilir. 16 Vergi orqanları tərəfindən keçirilən yoxlamalar kameral və ya səyyar ola bilər. Kameral vergi yoxlaması, vergi orqanı tərəfindən yerlərə getmədən vergi orqanında olan, vergi ödəyicisinin təqdim etdiyi vergi hesabatları habelə, vergilərin hesablanmasını və ödənilməsini özündə əks etdirən və vergi ödəyicisinin fəaliyyəti haqqında vergi orqanında olan sənədlər, əsasında 30 gün müddətində həyata keçirilir. Səyyar vergi yoxlaması vergi orqanının qərarına əsasən həyata keçirilir. Səyyar vergi yoxlaması mənfəət, gəlir, əmlak yol və torpaq vergiləri üzrə vergi ödəyicisinin son 3 təqvim ilindən çox olmayan fəaliyyətini, digər vergilər üzrə həmin yoxlamanın keçirildiyi il də daxil olmaqla vergi ödəyicisinin son 3 ildən çox olmayan fəaliyyətini əhatə edə bilər. Səyyar vergi yoxlaması özü də növbəti və növbədənkənar ola bilər. Növbəti səyyar vergi yoxlaması ildə bir dəfədən çox olmayaraq keçirilir və 30 gündən artıq davam edə bilməz. Müstəsna hallarda 90 günə qədər artırıla bilər. Növbədənkənar səyyar vergi yoxlaması aşağıdakı hallarda keçirilə bilər; - vergilərin hesablanması və ödənilməsi üçün zəruri olan vergi hesabatı sənədləri müəyyən olunmuş müddətdə və bu barədə vergi orqanının xəbərdarlığından sonra təqdim edilmədikdə; -vergi yoxlamasının nətcələri üzrə tərtib edilmiş aktda dürüst olmayan və ya təhrif olunmuş məlumatlar aşkar etdikdə. - ƏDV üzrə artıq ödənilmiş vergi, faiz və maliyyə sanksiyası digər vergilərin, fizlərin, və maliyyə sanksiyalarının ödənilməsi hesabına və ya sonrakı öhdəliklər üzrə ödəmələrin hesabına aid edildikdə. Bu halda növbədənkənar vergi yoxlaması yalnız vergi ödəyicisinin ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatları üzrə aparıla bilər; - artıq ödənilmiş vergilərin, faizlərin və maliyyə sanksiyalarının qaytarılması barədə vergi ödəyicisinin ərizəsi daxil olduqda; -vergi orqanının əldə etdiyi mənbəyi bəlli olan hər hansı məlumat əsasında vergi ödəyicisinin gəlirlərinin və ya vergitutma obyektinin gizlədildiyi ( azaldıldığı) aşkar edildikdə; 17 -c inayət prosessual qanunvericiliyinə uyğun olaraq məhkəmənin və ya hüquq-mühafizə orqanlarının vergi yoxlamalarının keçirilməsi barədə müvafiq qərarı olduqda; - Vergi ödəyicisi olan hüquqi şəxsin ləğv edilməsi, yenidən təşkil edilm əsi və ya fiziki şəxsin hüquqi şəxs yaratmadan sahibkalıq fəaliyyətinə xitam verilməsi barədə müraciəti olduqda; - Səyyar vergi yoxlamasının nəticələri üzrə vergi orqanlarının səlahiyyətli vəzifəli şəxsləri tərəfindən müəyyən edilmiş formada vergi yoxlamas ı aktı tərtib edilir və həmin şəxslər və yoxlanılan vergi ödəyicisinin rəhbəri (onu əvəz edən şəxs) və ya fərdi sahibkar tərəfindən imzalanır. Vergi ödəyicisi yoxlama aktında öz qeydlərini edə bilər, aktı imzalamadıqdan imtina edə bilər və bu barədə həmin aktda müvafiq qeyd aparılır. Vergi yoxlaması aktının forması və onun tərtib edilməsinə dair tələblər müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir. Bütün bu nəzarətdən başqa idarədaxili maliyyə nəzarəti də mövcuddur. Bu nəzarət nazirliklərin, komitələrin və digər icra hakimiyyəti orqanlarının onların öz sisteminə daxil olan müəssisələrin, idarə və təşkilatların maliyyə fəaliyyətlərinə özlərinin etdikləri nəzartdir. Onu isə onların strukturunda olan nəzarət-təftiş bölmələri (idarələri, şöbələri, qrupları) həyata keçirir. İdarədaxili nəzarət çərçivəsində isə təsərrüfatdaxili nəzarət keçirilir. Dövlət orqanları və yerli özünüidarəçilik orqanlarının həyata keçirdikləri maliyyə nəzarəti ictimai maliyyə nəzarəti ilə daha da dolğunlaşır. İctimai maliyyə nəzarəti bilavasitə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsaslanır. Məsələn, Konstitusiyanın 50-ci maddəsində göstərilmişdir ki, «hər kəsin istədiyi məlumatı qanuni yolla axtarmaq,əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlağı vardır» və «kütləvi informasiya vasitələrinin azad fəaliyyətinə təminat verilir». Eləcə də 57-ci maddədə təsbit olunmuşdur ki, vətəndaşların dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv şəkildə yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır və hər bir müraciətə yazılı cavab verilməlidir. Bundan başqa dövlət orqanları da nəzarət funksiyasını həyata keçirərkən ictimaiyyəti də cəlb edə bilər. 18 Bazar münasibətəlrinin formalaşması şəraitində auditor maliyyə nəzarətinin inkişafı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Audit- əmtəə istehsalı və satışı, xidmət göstərilməsi və iş görülməsi ilə məşğul olan təsərrüfat subyektlərində bu mühasibat uçotunun dəqiq və dürüst aparılmasının, mühasibat və maliyyə hesablarının müstəqil yoxlanılmasıdır. Audit yoxlaması məcburi və ya könüllü (təsərrüfat subyektinin öz təşəbbusu ilə) ola bilr. Auditor nəzarəti 16 sentyabbr 1994-cü il tarixli «Auditor xidməti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunun»na əsasən tənzimlənir. Audit nəzarəti auditorlar tərəfindən edilir. Auditorlar –maliyyə, uçot, nəzarət sahəsində yüksək ixtisaslaşmış mütəxəssislər olmaqla, müstəqil mühasib-müfəttişləridir. Onlar dövlət qulluqçuları hesab edilmirlər, və tam müstəqil fəaliyyət göstərən mütəxəssislərdir. Audit nəzarəti iki yerə bölünür: firmadaxili audit və xarici audit. Firmadaxili audit firma rəhbərliyi səviyyəsində, filiallar səviyyəsində fəaliyyət göstərən firmadaxili auditor xidməti tərəfindən həyata keçirilir. Xarici audit dövlət vergi orqanları və digər orqanlar, məssisələr, banklar, səhmdar, sığorta birlikləri və sairə ilə müqaviləyə uyğun olaraq xüsusi auditor firmaları tərəfindən yerinə yetirilir. Qeyd olunan Qanunun 3-c ü maddəsində göstərildiyi kimi auditor xidmətinə müqavilə əsasında müəssisənin, təşkilatın maliyyə təsərrüfat fəaliyyəti sahəsində yoxlama, ekspertiza, təhlil aparmaq da daxildir. Auditor xidmətindən istifadə edən təsərrüfat subyektlərinin rəhbərliyi auditin aparılması üçün zəruri olan sənədləri, reqistirləri və hesabatları auditora təqdim etməlidir və auditorların sorğusuna dair yazılı və şifahi izahatlar verməyə borcludurlar. Auditor yoxlamanını nəticələri aktla rəsmiləşdirilir. Yüklə 480,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|