Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 480,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sual 1. Maliyyə nəzarətinin anlayışı və əhəmiyyəti
|
3 GİRİŞ İqtisadi və sosial inkişaf prosesləri öz-özünə tənzimlənə bilməz. Bu inkişaf prosesləri daim müxtəlif və ciddi təsirlərlə müşayət olunur. Bunun da nəticəsində cəmiyyətin iqtisadi və sosial həyatında müəyyən poblemlər ortaya çıxır.Bu problemlərin yaranmaması və ya hər hansı bir kənardan gələn mənfi təsiri vaxtında zərərsizləşdirmək üçün iqtisadi nəzarət sistemi mövcud olmalıdır. Dövlətin iqtisadi nəzarət sisteminin mühüm həlqələrindən biri də maliyyə nəzarətidir. Maliyyə nəzarətinin məqsədi dövlətin maliyyə siyasətinin uğürla həyata keçirilməsi, xalq təsərrüfatının bütün sahələrində maliyyə ehtiyatlarınır formalaşdırılması və səmərəli istifadəsi prosesinin yerinə yetirilməsini təmin etməkdən ibarətdir. Maliyyə nəzarəti maliyyənini nəzarəti funksiyasının təzahür yaxud reallaşdırma forması kimi çıxış edir. Bu reallaşdırma maliyyə nəzarətinin məqsədlərini, mahiyyətini müəyyən edir. Maliyyə nəzarətinin mahiyyəti və istiqamətləri cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin və istehsal münasibətlərinin inkişafından asılı olaraq dəyişə bilər. Maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün xüsusi nəzarət orqanları təşkil edilir. 4 Sual 1. Maliyyə nəzarətinin anlayışı və əhəmiyyəti Pul
edilməsi, qanunçülüğün tələblərinə ciddi riyaət edilməsilə aparılır. Bu isə maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsi ilə təmin edilir. Bu mənada dövlət və bələdiyyə təşkilatlarının maliyyə fəaliyyətlərinin tərkib hissəsindən biri də maliyyə nəzarətidir. Maliyyənin iqtisadi kateqoriya kimi bölgü və nəzarət funksiyalarına malik olması maliyyə nəzarətinin mövcudluğunun obyektiv şərtidir. Buna görə də dövlət və bələdiyyə təşkilatlarının öz vəzifələrini yerinə yetirməsi üçün maliyyədən istifadə etməsi onların özlərinin köməyi ilə maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsini zəruri edir. Maliyyə nəzarəti dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəçilik orqanlarının bütün sistemində hüqüq normaları ilə müəyyən olunmuş qaydada və həm də xüsusi nəzarət orqanları tərəfindən ictimai təşkilatların, əmək kollektivlərinin və vətəndaşların iştirakı ilə həyata keçirilir. Maliyyə nəzarətinin əhəmiyyəti aşağıdakılarda ifadə olunur: - dövlət və yerili özünü idarəçilik orqanları, idarələr, müəssisələr, təşkilatlar və vətəndaşlar tərəfindən maliyyə fəaliyyəti prosesində müəyyən olunmuş hüquq qaydalarına riayət olunması yoxlanılır; -bu sahədə həyata keçirlən fəaliyyətin iqtisadi cəhətdən əsaslılığı və səmərəliliyi və eləcə də onların dövlət və bələdiyyə təşkilatlarının vəzifələrinə uyğunluğu yoxlanılır. Maliyyə nəzarətinin həyata keçirməsi maliyyə fəaliyyətində qanunçuluğu və onun məqsədəmüvafiq olmasını təmin edir. Beləliklə, maliyyə nəzarəti dedikdə-əhalinin maddi rifahının yüksəldilməsi və sosial iqisadi inkişafın genişdirilməsi üçün dövlət zəruri olan pul vəsaitlərinin və yerli özünüidarəçilik orqanlarının vahid fondlarında toplanması, bölüşdürülməsi və istifadə edilməsinin qanunauyğun və səmərəli şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmək məqsəlilə aparılan (edilən) nəzarətdir 1 . 1 Финансовое право (под. ред. д.ю.н. пров Горбунова Е.Н.) Москва. Юристь. 2005. 5 Maliyyə nəzarəti-dəyər nəzarətidir. Buna görə də başqa nəzarət formalarından (inzibati ekoloci və s.) fərqli olaraq o, igtimai təkrar istehsalın bütün sahələrinə şamil edilir və pul fondlarının bütün hərəkət prosesini əhatə edir. Maliyyə nəzarəti bütün maliyyə hüqüq institutlarına aiddir. Buna görə də maliyyə nəzarətinin təşkili və keçirilməsini tənzimləyən ümumi maliyyə nor malarından başqa, ayrı-ayrı maliyyə institutlarında maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsinin səciyyəviliyini əks etdirən və müvafiq qanunvericiliklə müəyyən olunmuş normalar da mövcuddur (məsələn, büdcə sahəsində, vergi sahəsində). Maliyyə hüququ ilə tənzimlənən maliyyə münasibətəlrində maliyyə nəzarətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: a) dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəçilik orqanlarının öz səlahiyyətlərinə müvafiq olaraq maliyyə ehtiyatlarının toplanması, bölüşdürülməsi və istifadə edilməsi funksiyalarının vəziyyətinin yoxlanılması. b) təşkilatların və vətəndaşların dövlət və yerli özünüidarəçilik orqanları qarşısında maliyyə öhdəliklərinin yerinə yetirmələrinin vəziyyətini yoxlamaq. v) dövlət və bələdiyyə idarələrinin, müəssisələrinin və təşkilatların sərəncamında olan pul ehtiyatlarından istifadə edilməsinin düzgünlüyünü yoxlamaq. q) İdarə, müəssisə və təşkilatlar tərəfindən maliyyə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi, hesablaşmaların və pul vəsaitlərinin saxlanması qaydalarına riayət edilməsinin vəziyyətini yoxlamaq. d) pul vəsaitlərindən və xammal ehtiyatlarından qənaətlə istifadə edilməsi, pul dövriyyəsinin sürətləndirilməsi, təsərrüfat rentabelliyinin artırılması imkanlarını təmin etmək məqsədilə istehsalatın daxili ehtiyatlarının aşkar olunması. e) maliyyə intizamının pozulması hallarının aradan qaldırılması və bu barədə qabaqcadan xəbərdar edilməsi. Maliyyə nəzarətinin vəzifələrinin həyata keçirilməsi ilə qanançuluğun bir tərəfinin ifadə forması olan maliyyə intizamı möhkəmləndirilir. 6 Maliyyə intizamı-dövlət və bələdiyyələrin, təşkilatların, idarələrin, müəssisələrin pul fondlarının təşkili, bölüşdürülməsi və istifadə edilməsinin müəyyən olunmuş göstəriş və qaydalarına ciddi riayət edilməsidir. Maliyyə intizamının tələbləri bütün idarə, müəssisə, təşkilatlara vətəndaşlara, dövlət hakimiyyət və yerli özünüidarəçilik orqanlarına, onların vəzifəli şəxslərinə şamil olunur. Beləliklə, maliyyə nəzarəti maliyyə fəaliyyəti sahəsində dövlətin, bələdiyyə təşkilatlarının maraqlarını təmin edir və konkret müəssisələrin təşkilatların və vətəndaşların hüquq və maraqlarının qorunması üçün şərait yaradır (məsələn, vergilərin düzgün qaydada alınmasına, büdcəyə ödəmələrdə qanunvericilikdə müəyyən olunmuş imtiyazların verilməsi üzərində nəzarət və s.). Lakin maliyyə nəzarətinin obyekti ancaq pul vəsaitlərinin yoxlanılması ilə məhdudlaşmır. Bu obyekt daha genişdir. Belə ki, maliyyə nəzarəti həm də maddi, əmək, təbii və ölkənin digər ehtiyatlarının da müəyyən olunmuş qaydada işlədilməsi prosesinə nəzarət edir. Bu zaman maliyyə nəzarət orqanları yoxlanılan təşkilatın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin iqtisadi analizini edir və həmin təşkilatın öz işini yaxşılaşdırması üçün təkliflər verir. Maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsinin formalarından biri manatla nəzarətdir. Manatla nəzarət dedikdə - qiymət, dəyər, gəlir, xərc və sairə bu kimi iqtisadi kateqoriyalar vasitəsilə müəssisələrin, təşkilatların, dövlət hakimiyyət və yerli özünüidarəçilik orqanlarının maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət etməsi başa düşülür. Manatla nəzarət idarənin, müəssiənin, təşkilatın işinin keyfiyyətinin müəyyən edilməsinə və ona iqtisadi təsir göstərilməsinə imkan verir. Məsələn, müəssisənin gəlirinin həcminin, onun alınma mənbələrinin təhlil edilməsi, müəssisənin işinin nəticələrinin müəyyən edilməsinə imkan verir, bankdan alınmış ssudanın /kreditin/ vaxtında qaytarılmaması müəssisənin işlərinin yaxşı getməməsindən xəbər verir. Belə müəssisələrin işlərinin yaxşılaşdırılması üçün onlara maddi təsir göstərilir. Hazırki mərhələdə maliyyə nəzarətinin təşkili və onun məzmununda əhəmiyyətli dəyişikliklər gedir. 7 Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq idarələrin, müəssisələrin, təşkilatların təsərrüfat müstəqilliyinə malik olduqları üçün gündəlik təsərrüfatdaxili özünə nəzarətinin, sahibkarın (mülkiyyətçinin/) nəzarətinin əhəmiyyəti daha da artmaqdadır. Beləliklə, maliyyə nəzarəti iqtisadi nəzarətin xüsusi sahəsi kimi öz obyektlərinə və subyektlərinə malikdir. Maliyyə nəzarətinin obyekti maliyyə ehtiyatlarının formalaşdırılması və istifadəsi zamanı meydana çıxan pul-bölgü prosesidir. Bu obyektləri başqa cür belə qruplaşdırmaq olar: 1. Maddi istehsal sahəsindəki maliyyə münasibətləri; 2. Qeyri-maddi istehsal sahəsindəki maliyyə münasibətləri; 3. Mərkəzləşdirilmiş pul fondlarının yaradılması və istifadəsi ilə bağlı maliyyə münasibətləri. Maliyyə nəzarətinin sahəsində dedikdə, maliyyə nəzarətini həyata keçirən hüquqi və fiziki şəxslər, o cümlədən dövlət nəzərdə tutulur. Dövlət nəzarəti Maliyyə Nazirliyi və onun yerli qurumları, xəzinə sistemi, mərkəzi banklar və digər təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilir. Bundan başqa dövlət nəzarəti həmçinin ayrı-ayrı nazirlik və komitələrin nəzarət-təftiş idarələri, baş mühasibatlıq və maliyyə idarələri vasitəsilə həyata keçirilir. Bundan başqa dövlət nəzarəti həmçinin ayrı-ayrı nazirlik və komitələrin nəzarət-təftiş idarələri vasitəsilə həyata keçirilir. Şəxsi nəzarət isə auditor (təftiş) şirkətləri tərəfindən həyata keçirilir. Maliyyə nəzarəti sferasına pulun istifadə olunması ilə həyata keçirilən b ütün əməliyyatlar daxildir. Konkret olaraq maliyyə nəzarətinə aşağıdakı istiqamətlər daxildir: iqtisadi qanunların tələblərinə riayət olunması, məcmu ictimai məhsulun dəyərinin və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsü, büdcənin tərtib olunması və icra edilməsi (büdcə nəzarəti), əmək, maddi və maliyyə ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi və həmin təşkilatların büdcə idarələrinin maliyyə vəziyyəti, həmçinin vergi nəzarəti və sair başqa istiqamətlər. Qeyd etdiyimiz kimi maliyyə nəzarəti maliyyə intizamının yerinə yetirilməsi məsələsində müəssisələrin,təşkilatların, idarələrin, həmçinin dövlət və maliyyə bank strukturunun məsuliyyəti ilə sıx bağlıdır.Bu məsuliyyət 8 maliyyə intizamını pozanlara həm inzibati, həm də iqtisadi təsirlər göstərmədə ifadə olunur.İqtisadi təsir tədbirləri konkret olaraq maliyyə qadağanları vasitəsilə həyata keçirilir. Lakin, maliyyə qadağanları istehsalın səmərələliyini aşağı saldığına görə maliyyə nəzarətinin əsas məqsədi qadağanların çox tətbiq olunmasına yox intizamın pozulmasını doğuran şəraitin aradan qaldırılmasına yönəlməlidir. Yüklə 480,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|