19
oqimi F
2S
ni hosil qiladi (5.6-rasm). Bu oqim asosiy magnit oqimiga qarama-qarshi
yo`nalgani uchun uni,
shuningdek, elektr yurituvchi kuch E
1
ni ham
kuchsizlantirmoqchi bo`ladi. U holda transformator elektrik muvozanat holatini
buzilishiga yo`l qo`yiladi. Ammo birlamchi chulg`amning magnitlovchi kuchi
1
1
W
I
shunday o`zgaradiki, natijada transformatorning muvozanat holati saqlanib,
o`zakdagi asosiy magnit oqimi F miqdor jihatidan o`zgarishsiz qoladi.
Bu holda
magnitlovchi kuchlar muvozanati quyidagicha ifodalanadi:
1
0
2
2
1
1
W
I
W
I
W
I
yoki
2
2
1
0
1
1
W
I
W
I
W
I
(7)
6-rasm Transformatorning ish rejimlari.
Demak, birlamchi tokning magnitlovchi kuchi ikkilamchi tokning magnitsizlash
ta`sirini kompensatsiyalaydi. Agar (7) ifodaning ikkala tomonini O`
1
ga bo`lsak,
magnitlovchi kuchlar tenglamasidan toklar tenglamasiga o`tish mumkin:
)
(
1
2
2
0
1
W
W
I
I
I
(8)
Bu erda
1
2
2
1
2
W
W
I
I
kattalik ikkilamchi tokning magnitsizlash ta`sirini
muvozanatlovchi birlamchi tokning tashkil etuvchi hisoblanadi. Shuning uchun bu
kattalik ikkilamchi tok deyiladi. U holda birlamchi tok:
1
2
0
1
I
I
I
(9)
ya`ni slat ishlash toki bilan keltirilgan ikkilamchi tokning geometrik yig`indisiga
teng. Nagruzka toki I
2
noldan boshlab, tok I
1
esa salt ishlash toki I
0
dan
boshlab
20
ortadi. Salt ishlash toki nominal tokning
ном
I
I
1
0
%)
10
5
,
2
(
ulushini tashkil etadi.
Taxminiy hisoblashlarda
1
2
1
I
I
deyish mumkin.
Nagruzka toki I
2
ning o`zgarishi bilan tok I
1
ning tashqi ta`sirisiz o`z-o`zidan
o`zgarishi
transformatorning o`z-o`zidan rostlanishi deyiladi. Buni nagruzka
rejimi uchun qurilgan vektor diagrammadan ko`rish qulay. U holda ikkilamchi
zanjirning nagruzka rejimidagi elektr muvozanati tenglamasi Kirxgofning ikkinchi
qonuniga binoan
S
R
E
U
E
U
2
2
2
2
bu erda: U
2
–ikkilamchi chulg`am uchlaridagi kuchlanish;
2
2
2
R
U
R
I
- ikkilamchi
chulg`amdagi
kuchlanishning aktiv pasayishi; E
2S
- tarqalgan magnit oqimi F
2S
tufayli induktsiyalangan EYuK.
F
2S
ikkilamchi
chulg`amdagi
kuchlanishning
induktiv
pasayishi
2
2
2
L
L
X
I
U
bilan kompensatsiya qilinadi, u holda
2
2
2
2
L
R
U
U
E
U
yoki
L
X
I
R
I
E
U
2
2
2
2
2
(10)
Salt ishlash rejimi uchun chizilgan vektor diagrammani (5.rasm) asos diagramma
hisoblab, unga (9) va (10) tenglamalar yordamida transformatorning nagruzka
rejimidagi vektor diagrammasini qo`shib qo`ramiz (7. rasm).
Nagruzkani induktiv xarakterga ega desak, tok
2
I
EYuK
2
E
ga nisbatan faza
21
7-rasm Transformatorning nagruzka rejimidagi vektor diagrammasi.
bo`yicha ψ
3
burchakka siljiydi. Endi kuchlanish
2
U
vektorini (10) ifodaga binoan
aniqlash
uchun vektor
2
2
L
X
I
ni vektor
2
E
ning oxirgi uchidan tok
2
I
ga
perpendikulyar
ravishda
chizamiz.
Chunki
ikkilamchi
chulg`amdagi
kuchlanishning induktiv pasayishi tok
2
I
dan 90
0
ga ilgarilab keladi. So`ngra
kuchlanishning
aktiv pasayishi
2
2
R
I
ni tok
2
I
bilan bir xil yo`nalishda
L
X
I
2
ga
perpendikulyar qilib joylashtiramiz. Vektor
2
2
R
I
ning boshlanishini
2
E
va
L
X
I
2
vektorlarning oxirgi uchlari bilan birlashtirib ikkilamchi chulg`amdagi
kuchlanishning to`la ichki pasayishi vektori
2
2
z
I
ni va koordinati boshi 0
nuqta
bilan birlashtirib, kuchlanish
2
U
ni aniqlaymiz. Tok
2
I
bilan kuchlanish
2
U
orasida
faza siljish burchagi φ
2
hosil bo`ladi. Agar
2
1
2
I
I
desak, (9) ifodadan
1
I
ni
aniqlaymiz. Kuchlanish
1
U
tok
1
I
dan φ
1
burchakka ilgarilab keladi, ammo φ
1
burchak φ
2
burchakdan katta. Vektorlar diagrammasidan ko`rinib turibdiki,
2
I
ning
ortishi
bilan
1
I
ham ortib, φ
1
tobora kichraymoqda. Demak, transformatorning
quvvat koeffitsienti cos φ
0
dan to coφ
i
gacha ortishi mumkin.
Transformatorning o`z-o`zidan rostlanish xususiyati faqat nominal nagruzka
doirasida o`rinlidir. Boshqa hollarda
2
I
ning magnitsizlash ta`siri ortib ketadi.
Dostları ilə paylaş: