Talabalarda intellektual kompetentsiyalarning rivojlantirishning tarkibiy qismlari

International Conference on Developments in Education, Sciences and Humanities 
Hosted for Hamburg, Germany 
https: econferencezone.org 
 
March 15
th
 -16
th
2022 
29 
o‘ynaydi. Belgilangan reja amalga oshishiga majbur bo‘lib, ongda maqsadga muvaffaqiyatli erishishga olib 
keladigan harakatlar zanjirini keltirib chiqaradi. 
Intellektual faoliyatni rejalashtirish ko‘nikmalari quyidagilar: 
- 
qo‘yilgan maqsadlarga erishishning oqilona va optimal usulini tanlash qobiliyati;
- 
natijani baholash mezonlarini aniqlash, bir rejasi (harakat dasturi) tuzish imkoniyati;
- 
ketma-ketlikni va mustaqil faoliyat muddatini aniqlash;
- 
muammolarni hal qilish bir vaqtning o‘zida aql bir necha muqobil tutish qobiliyati;
- 
qobiliyati baholash va nazorat qilish, vosita va baholash va nazorat qilish usullari egalik 
mezonlarini tushunish, nazorat qilish va baholash faoliyati algoritmlar tushunish, o‘zini o‘zi baholash va 
ularning faoliyatini o‘z-o‘zini nazorat amalga oshirish uchun, qobiliyati etarli baholash uchun ularning 
faoliyati natijalari;
- 
bashorat va aslida olingan natijalarni solishtirish uchun qobiliyati;
- 
o‘z-o‘zini nazorat qilish va o‘z-o‘zini baholash natijalariga asoslangan ko‘nikmalari o‘zini-
ta'lim va o‘z-o‘zini rivojlantirish, yangi vazifalarni ishlab chiqish kiradi [1-7]. 
Refleksiv qobiliyatlar - o‘z faoliyatidagi muammolarni aniqlash va ularning sabablarini aniqlash 
qobiliyati, refleksiv pozitsiyaga kirish qobiliyati (ichki tajribaga murojaat qilish, uni to‘g‘ri baholash, keyingi 
faoliyatda foydalanish qobiliyati); kognitiv qiyinchiliklarning sababini topish qobiliyati; insonning individual 
intellektual tajribasiga murojaat qilish va ularning intellektual salohiyatining kuchli va zaif tomonlarini 
aniqlash qobiliyati; ijodiy tushunish va amaliy faoliyatga o‘tkazish ko‘nikmalaridan iborat. 
Intellektual faoliyatni tashkil etish, bosqichlarni nazorat qilish va bosqichma-bosqich amalga oshirish 
qobiliyati intellektual kompetentsiyani rivojlantirishning zaruriy shartidir. 
Bizning fikrimizcha, talaba intellektual faoliyat mexanizmlarini tushunmasdan turib, bilimlarni 
o‘zlashtira olishi mumkin emas. Refleksiv faoliyat amalga oshirilayotgan faoliyat doirasini aniqlashga va 
uning asosida obyektiv faoliyat traektoriyasini qurishga imkon beradi. 
Keltirilgan ma’lumotlar asosida tahlil natijalari shuni ko’rsatdiki, intellektual kompetentsiyani 
rivojlantirishning birinchi mezoni tafakkuriy motivdir, ikkinchi mezoni kognitiv qobiliyatlarni shakllantirish, 
uchinchi mezoni metakognitiv ko‘nikmalarni shakllantirish hisoblanadi. 
Belgilangan komponentlar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, nafaqat intellektual kompetentsiyani rivojlantirishni, 
balki o‘quv jarayonida talaba shaxsini rivojlantirishni ham ta'minlaydi.