Lazer va uning turlari

MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
 
International scientific-online conference 
92 
1952-yil biir vaqtning o‘zida uchta mamlakat olimlari –Sovet Ittifoqida 
N.G.Basov va A.M.Proxorov, AQSGda – G.Tauns, J.Gordon va X.Zeyger, Kanadada- 
J.Veberlar
Mutaqil ravishda turli tajribalar asosida majburiy nurllanishdan foydalanishga 
asoslangan mikroto‘lqinli elektromagnitlarni yaratish va kuchaytirish 
funksiyalarini taklif berishdi. 1955-1957-yillarda SSSRda N.G.Basov, B.M.Vul, 
Yu.M.Popov va A.M.Proxorov asarlari, shuningdek AQSH olimlari - G.Tauns va 
A.Shavlovning optic diapazonning kvant generatorlarini yaratish asoslari haqida 
nazariy va ilmiy qarashlarlari paydo bo‘lgan. 1960-yil dekabr oyida T.Meyman 
faol modda sifatida yoqut tayog‘idan foydaanib, lazerni birinchi bo‘lib qurishga 
sazovor bo‘ldi. Ushbu lazer impulsli lazer rejimida ishladi va natijada spektrning 
qizil chegarasida energiya kuchayadi. 
Atomning majburiy nurlanishi. Avvalgi mavzularda qayd etib, ta’kidanganidek, 
atom asosiy holatda bo‘lganida nurlanmaydi va uzoq vaqt davomida turadi. 
Ammo atom boshqa ta’sirlar natijasida uyg‘ongan holatga o‘tishi mumkin. 
Odatda atom uyg‘ongan holatda uzoq vaqt turmasdan, yana qaytib o‘zining 
holatiga o‘tadi va bunda energetic sathlar farqiga teng energiyali foton chiqaradi. 
Bunday o‘tish o‘z-o‘zidan ro‘y bergani uchun chiqarigan nurlanish sponton 
nurlanish deyiadi va chiqarilgan nurlar kogorent bo‘lmaydi. Ammo, 
Eynshteynning ta’kidlashicha, bunday o‘tishlar faqat o‘z-o‘zidan yoki majburan 
sodir bo‘lishi mumkin. Bunday majburiy o‘tish uyg‘ongan atom yonidan 
o‘tayotgan foton ta’sirida ro‘y berishi mumkin 
Natijada atom uyg‘ongan holatidan asosiy holatiga o‘tayorganda chiqariladigan 
foton, bu o‘tishni yuzaga keltiradigan foton bilan bir xil bo‘ladi. Boshqacha qilib 
aytganda, har ikkala foton ham ham bit xil chastotaga, bir xil harakatga, bir xil 
fazaga, bir xil qutblanish yo‘nalishiga ega bo‘ladi. Rus olimi, fizik V.Fabrikant 
majburiy nurlanish yordamida yorug‘likni kuchaytirsh usulini kashf etdi. Bu 
usulning mohiyatini tushunib olish uchun quyidagi misoni tahlil qilib ko‘ramiz. 
Ayrim moddalarning atomlarida shunday holat mavjudki, atomlar bu holatda 
uzoq muddatda qolishlari mumkin. Bunday holatar metastabil holatlar deyiladi. 
Metastabil holati bilan yoqut kristali misolida nanishib chiqamiz. 
Xrom atomining uyg‘ongan holatda yashashi juda kichik bo‘lgani uchun u 
spontan ravishda 1 asosiy holatga o‘tishi yoki, nurlanishsiz 2-holatga metastabil 
holatiga o‘tishi mumkin.
Bunda energiyaning ortiqcha qismi yoqut kristalning panjarasiga beriladi.
2-holatdan 1-holatga o‘tishda tanlov qoidalariga muvofiq man qilinganligi xrom 
atomining 2-holatda to‘planishiga olib keldi. Agar majburiy uyg‘otish juda katta 

---