AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tərtibçilər: Əmin Əfəndiyev
- Наук Азербайджана претворяет в жизнь ряд фун- даментальных мероприятий. Одно из таких меропр
|
- 1 -
- 2 -
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTU BAKI - 2012 - 3 -
Elmi redaktoru: Zaman Əsgərli filologiya elmləri doktoru Tərtibçilər: Əmin Əfəndiyev filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Zakirə Əliyeva Mirzə Fətəli Axundzadə – 200: biblioqrafik göstərici. – Bakı: Elm, 2012. – 652 s. - 4 -
maturgiyamızın banisi Mirzə Fətəli Axundzadənin anadan olamasının 200 illik yubileyi qeyd olunacaqdır. Bu müna- sibətlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İl- ham Əliyev “Mirzə Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 13 aprel 2010-cu ildə xüsusi sərəncam imzalamışdır. Azərbaycanın görkəmli klassikinin yubileyi ərəfəsində Azərbaycan MEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda bir sıra fundamental işlər həyata keçirilməkdədir. Onlardan biri də M.F.Axundza- dənin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş fundamental elmi-biblioqrafik nəşrin hazırlanmasıdır.
Azərbaycan ədəbiyyatında realizmin, milli dramaturgi- yanın, realist nəsrin banisi, maarifçilik ədəbi məktəbinin memarı olan Mirzə Fətəli Axundzadənin yaradıcılığı dövrü Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin qarşılıqlı inkişafının daha da vüsət aldığı bir dövrə, XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Azərbaycan mədəniyyəti üfüqlərində dan ulduzu kimi parlayan ədibin milli məhdudiyyət bilməyən əsərləri rus, fars, ingilis, fransız, alman və s. dillərinə tərcümə edilərək, doğma vətəndən uzaqlarda belə müəllifinə şöhrət qazandır- mışdır. M.F.Axundzadənin yaradıcılığı yalnız Azərbaycan de- yil, bütün Şərq xalqlarının ədəbi-ictimai fikir tarixinə böyük təsir qüvvəsi ilə səciyyələnir. Eyni zamanda ədib haqqında həm doğma vətəni Azərbaycanda, həm də Rusiya və bir sıra Şərq və Qərbi Avropa ölkələrində müxtəlif kitablar, mono- - 5 -
qrafiyalar və elmi əsərlər yazılmış, ədibin yaradıcılığı, ictimai fəaliyyəti, ədəbi-elmi görüşləri alimlərin ciddi elmi axtarışlarının mövzusu olmuşdur. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Yaşar Qarayevin yazdığı kimi ―vaxtilə Şərqləşən Qərb- də Esxilin, Sofoklun, Aristotelin oynadığı eyni ədəbi-tarixi rolu... Qərbləşən Şərqdə oynamış M.F.Axundzadənin‖ 1 zən-
gin və çoxsahəli elmi-ədəbi irsi bu gün də öz müasirliyini saxlamaqdadır. Görkəmli yazıçı-dramaturq, materialist filosof, ictimai xadim Mirzə Fətəli Axundzadənin yaradıcılığının tədqiq coğrafiyası genişlənib, məzmunu dərinləşdikcə yeni-yeni el- mi faktlar, qiymətli məlumatlar aşkar edilir. Məhz bu səbəb- dən M.F.Axundovşünaslıq biblioqrafiyası elmi sisteminin təkmilləşdirilməsi bu gün də aktuallığını saxlayan bir vəzi- fədir desək yanılmarıq. Təbiidir ki, ədibin həyat və yaradı- cılığı, yaşadığı dövrün ədəbi mühiti, ictimai-siyasi hadisələ- ri, haqqında yazılanlar, aparılan tədqiqat işləri ilə maraqla- nan oxucu və ya tədqiqatçı ilk növbədə informasiya mən- bələrinə müraciət etməli olur. Bu zaman informasiya mən- bələrinin ciddi elmi tədqiqinin nəticəsi olaraq tərtib edilən (hər hansı mövzuya və ya görkəmli şəxsiyyətin həyat və ya- radıcılığına həsr edilmiş) biblioqrafik vəsaitlər əvəzolunmaz əhəmiyyəti inkaredilməzdir. M.F.Axundzadənin həyat və yaradıcılığına həsr edil- miş və 1920-40-cı illərdə tərtib edilmiş ilk biblioqrafik və- saitlər – biblioqrafik yaddaş, kütləvi oxucular üçün nəzərdə tutulmuş biblioqrafik oçerk, müxtəsər ədəbiyyat göstəriciləri – Azərbaycan elmi-ədəbi mühitində biblioqrafik fəaliyyətin ilkin nümunələri kimi meydana gəlmişdir. 1929-cu ildə ədibin əsərlərinin müxtəsər siyahısını hazırlayan Ə.Ə.Səidzadə onu ―Ədəbi ensiklopediya‖nın bi- rinci cildində ―M.F.Axundov‖ başlıqlı məqalənin sonuna əlavə etmişdi.
1 Azərbaycan ədəbiyyatı: XIX və XX yüzillər, B., 2002, s.166 - 6 -
1920-1938-ci illərdə M.F.Axundzadənin əsərlərinin nəşri genilənir, həyat və yaradıcılığı sahəsində tədqiqat xa- rakterli materialların sayı daha da artırdı. Həmin materiallar Ə.Qəhrəmanovun tərtib etdiyi və 1938-ci ildə Dövlət Kitab Palatasının nəşr etdiyi 18 səhifəlik biblioqrafik yaddaşda öz əksini tapmış oldu. Biblioqrafik yaddaşın ilk səhifələrində M.F.Axundzadənin əsərlərindən sitatlar verilir, daha sonra giriş məqaləsi və ―M.F.Axundov haqqında nə oxumalı‖ baş- lığı altında müxtəsər tövsiyə xarakterli ədəbiyyat göstəricisi təqdim edilirdi. 4 min nüsxə tirajla nəşr edilən yaddaşa yal- nız Azərbaycan dilində olan ədəbiyyat daxil edilmişdi. Küt- ləvi oxucu kontingenti üçün nəzərdə tutulmuş bu vəsaitə elmi-tədqiqat xarakterli materiallar daxil edilməmişdi. Daha bir tövsiyə xarakterli biblioqrafik siyahı 1938-ci ildə ―Revolyusiya və kultura‖ dərgisinin 6/7 sayında ―Av- ropa mətbuatında M.F.Axundov haqqında fikirlər‖ başlığı ilə dərc dilmişdi. 1939-cu ildə ədəbiyyatşünas alim F.Qasımzadənin ―M.F.Axundovun həyat və yaradıcılığı‖ monoqrafiyası gör- kəmli yazıçı Mir Cəlal Paşayevin redaktəsi ilə nəşr edildi. Kitabın sonunda verilmiş biblioqrafik siyahıda M.F.Axund- zadənin əsərləri və haqqında yazılmış materiallar müxtəlif dillər üzrə sistemləşdirilərək təqdim edilirdi. Lakin burada ədib haqqında yazılanlar materiallar onun əsərləri ilə qarışıq sırada verilmişdi ki, bu da biblioqrafik baxımdan düzgün deyildi. Sonralar, 1946-1954-cü illərdə kitab nəşrinin inkişafı bədii ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslığa dair daha keyfiyyətli biblioqrafik göstəricilərin də nəşrini tələb edirdi. Axundov- şünaslıq biblioqrafiyası elmi sisteminin təkmilləşdirilməsi məsələsinə toxunan Q.Məmmədli 1948-ci ildə ―Kommuni- st‖ qəzetinin 18 sentyabr tarixli sayında ―Axundov haqqında biblioqrafiya‖ sərlövhəli məqaləsində ədibin həyat və yara- dıcılığı haqqında da qısa məlumat verirdi. - 7 -
1946-cı ildə Azəbaycan SSR EA Xəbərlərinin 1-ci sa- yında təqdim edilən biblioqrafik siyahı müxtəsər xarakterdə olsa da, özündən əvvəlkilərdən materiaların düzülüşündəki yeniliklə fərqlənirdi. Belə ki, siyahıda M.F.Axundzadənin əsərləri və haqqında yazılan materiallar ayrıca bölmələrdə təqdim edilirdi. 1948-ci ildə M.F.Axundzadə adına Respublika Kitab- xanası Nazim Axundovun tərtib etdiyi ―Mirzə Fətəli Axun- dov: Müxtəsər ədəbiyyat göstəricisi‖ni nəşr etdi. Adından göründüyü kimi tövsiyə xarakterli, 16 səhifəlik yığcam biblioqrafik siyahıdan ibarət olan göstəriciyə, rus dilində çox az miqdarda materiallar daxil edilmişdi. M.F.Axundzadəyə həsr edilmiş ilk biblioqrafik göstə- ricinin müəllifi H.Tağıyevdir. Onun 1948-ci ildə tərtib etdiyi ―M.F.Axundov haqqında biblioqrafiya‖ göstəricisi (red. M.C.Cəfərov) M.F.Axundzadənin 1837-ci ildən 1947-ci ilə qədər Azərbaycan dilində nəşr edilmiş əsərlərini, əlyazma- larını və yazıçı haqqında kitab, məqalə, resenziyalar da daxil olmaqla 813 mənbəni əhatə edirdi. Vəsait tövsiyə xarakteri daşıyırdı və kütləvi oxucunun isifadəsi üçün nəzərdə tutul- duğundan materialların seçimi əlverişli deyildi. 1960-cı ildə H.Tağıyevin ―Mirzə Fətəli Axundov. Biblioqrafiya‖ göstə- ricisinin (red. Ə.Mirəhmədov) ikinci təkmilləşdirilmiş nəşri işıq üzü gördü. Burada verilən materialların xronoloji əhatəsi ilk nəşrdən fərqli olaraq, sonrakı onilliyi, 1837-ci il- dən 1957-ci ilə qədərki dövrü (710 mənbə) əhatə edirdi. Göstəricinin 1960-cı ildəki yenidən nəşrində əlyazmalar si- yahıdan çıxarılmış, əvvəlki nəşrdə təsadüf edilən təkrarlar təmizlənmişdi. Lakin burada da yalnız Azərbaycan dilində olan materiallardan istifadə edilmişdi. Bədii ədəbiyyat, ədəbiyyatşünaslıq və ədəbi tənqid sa- həsində biblioqrafik fəaliyyət məsələləri və çatışmazlıqlar barədə söhbət açan ədəbiyyatşünas alim Ə.Mirəhmədov 1949-cu ildə ―Biblioqrafik kitabçalarımız haqda‖ başlıqlı - 8 -
məqaləsində natamamlığı biblioqrafiya işində ən ciddi kəsir hesab edirdi 1 . Ə.Mirəhmədov M.F.Axundzadəyə həsr edil- miş və ümumiyyətlə biblioqrafik vəsaitlərdə xarici dillərdə nəşr edilmiş digər materialların da əhatə edilməsini daha məqsədəuyğun sayırdı. 1955-ci ildə Azərbaycan SSR EA Respublika Əlyaz- maları Fondunun materialları əsasında A.Ə.İbrahimovun tərtib etdiyi ―Mirzə Fətəli Axundov arxivinin təsviri‖ adlı nəşr 2
mi əhəmiyyətli olub, ədibin irsini tədqiq edən alimlər üçün olduqca böyük töhfə idi. Axundovşünas alim N.Məmmədovun elmi-tədqiqat əsəri kimi dəyərləndirdiyi digər əhəmiyyətli nəşr Ə.Mirəh- mədovun yuxarıda qeyd etdiyimiz fikrinə qoşularaq ilk tə- şəbbüsdə bulunmuş A.N.Lermanın tərtib etdiyi biblioqrafik vəsait oldu. M.F.Axundzadənin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş rus dilində materialların toplamağa başlayan A.N. - Lerman 1962-ci ildə ədibin 150 illik yubileyi münasibəti ilə ―M.F.Axundov rus mətbuatında‖ (―Мирза Фатали Ахун- дов в русской печати‖) adlı sanballı biblioqrafik nəşri (red. Ə.Mirəhmədov) təqdim etdi. Onu da qeyd edildiyi kim hər iki - H.Tağıyevin (1960-cı il nəşri), A.N.Lermanın tərtib et- dikləri biblioqrafik nəşrin redaktoru Ə.Mirəhmədov idi. Düzülüşünün strukturuna görə eyni olan biblioqrafik vəsait- lərin fərqi ondadır ki, H.Tağıyevə aid göstəricidə materiallar nəşr tiplərinə, A.N.Lermanda isə mövzulara görə sistemləş- dirilmişdir. Hər iki münasibət tərzi biblioqrafların fərdi ya- naşma üsuludur. Qeyd edək ki, əhatə dairəsinə və rus dilində materialların sistemli təqdiminə görə A.N.Lermanın tərtib etdiyi vəsait daha mükəmməl biblioqrafik göstərici sayıla bilər. Burada 1837-ci ildən 1962-ci ilə qədər yalnız rus di- lində nəşr edilmiş materiallar (1724 mənbə) öz əksini tap-
1 Kommunist, 1949, 30 iyul. 2 Red.: M.Sultanov, Bakı: Azərbaycan SSR EA nəşr-tı, 1955,293 s. - 9 -
mışdır. Mənbələrin biblioqrafik təsvirlərinin ümumi sayı 1724 göstərilsə də, nəzərə almaq lazımdır ki, tərtibçi eyni materialları müxtəlif aspektdə bir neçə dəfə - məsələn toplu nəşrə daxil olan əsərləri həm ümumi təsvirdə, həm də ayrı- ayrı əsər adlarına görə və ya eynilə həm yubiley nəşri, həm də mövzusuna görə təkrar göstərmişdir. Biblioqrafın böyük əməyini xüsusi qeyd etməklə yanaşı nəşrə münasibət bil- dirən A.A.Kunina bölmələr daxilində xronoloji ardıcıllıqla verilərkən iri əsərlərin xırda materiallar arasında kölgədə qaldığını, M.F.Axundzadənin yalnız adının bir dəfə çəkil- diyi lakin ona aid olmayan materialların nəşrə daxil edil- məsinin düzgün olmadığını bildirirdi. 1 Biblioqrafik nəşrin strukturundakı ardıcıllığa da münasibətini bildirən ədəbiy- yatşünas Ş.Qurbanov ―M.F.Axundov rus mətbuatında‖ adlı məqaləsində 2 bu nəşrdə bir çox faktiki materialların qeydə alımamasına təəssüfünü bildirirdi. Axundovşünas N.Məm- mədov isə A.N.Lermanın bu və ya digər nəşr, material haq- qında dəqiqləşdirmələrinə diqqət çəkərək, onların bəzən doğru olmadığını göstərirdi. 1982-ci ildə ədibin yubileyi ərəfəsində Azərbaycan EA Elmi Kitabxanasında kiçik formatda tövsiyə xarakterli 60 səhifəlik ―Mirzə Fətəli Axundov-170‖ biblioqrafik göstəri- cisi nəşr edilir. Beləliklə, Axundovşünaslıq biblioqrafiyası məktəbi bütün tarixi nəşr mərhələləri boyu inkişaf yolu keçərək – biblioqrafik yaddaş, kütləvi bibliorafik oçerk, müxtəsər ədə- biyyat göstəricisi, şəxsi biblioqrafiya, arxiv materiallarının biblioqrafiyası, elmi-biblioqrafik oçerk kimi biblioqrafik fəaliyyət nəticələrində öz əksini tapmış oldu. Lakin bütün
1 Кунина. Мирза Фатали Ахундов в русской печати 1837-1962 гг (О библиографическом указателе А.Н.Лермана) // Советская библиография. -1963.- №2.- с. 118-120. 2 Ədəbiyyat və incəsənət, 1964, 29 fevral. - 10 -
bunlara baxmayaraq M.F.Axundzadəşünaslıq biblioqrafiya- sında boşluqlar və ədibin həyat və yaradıcılığını tam əhatə edəcək fundanental elmi-biblioqrafik nəşrə ehtiyac qalmaq- da idi. M.F.Axundzadənin Azərbaycanda, eyni zamanda Şərq və Avropa ölkələrində, xüsusilə qardaş Türkiyədə nəşr edi- lən əsərləri, haqqında yazılan və dərc edilən materiallar, ədi- bin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş tədqiqat işləri tam əhatədə yuxarıda adı çəkilən biblioqrafik ğöstəricilərin heç birində öz əksini tapmamışdır. Müstəqillik qazandığımız əsrimizdə Azərbaycan klas- siklərinin həyat və yaradıcılığına yeni rakursda, milli ədəbi, mədəni, mənəvi, tarixi dəyərlərimiz baxımından yanaşılması Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının mühüm vəzifəsidir. Bu vəzifə müasir biblioqrafiyanın tədqiqatçı funksiyasının qar- şısına da yeni tələblər qoyur. Çünki həsr edildiyi mövzudan asılı olmayaraq, mükəmməl tərtib edilmiş hər hansı biblio- qrafik vəsait həm tədqiqat funksiyasını daşıyır, həm də pa- ralel olaraq praktiki əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan, M.F.Axundzadənin həyat və yaradıcılığının daha mükəm- məl və əhatəli öyrənilməsi məqsədilə tərtib və təqdim edilən fundamental elmi-biblioqrafik göstərici ədibin yaradıcılığı ilə yanaşı, onun zəngin irsini tədqiq edən ayrı-ayrı müəlliflə- rin əsərlərini, yaşadığı dövrə, ictimai-siyasi fəaliyyətinə, hə- min dövrün ədəbi mühitinə və s. dair materialları izləməyə, seçməyə imkan verir. Onu da qeyd edək ki, göstəricidən istifadəninin əlverişli olması məqsədilə M.F.Axundzadənin kitab halında nəşr edilən əsərləri xronoloji ardıcıllıqla, dövri mətbuatda və toplularda dərc edilmiş əsərləri isə janrlar üz- rə sistemləşdirilərək əlifba sırasında təqdim edilmişdir. Tə- biidir ki, Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli klassikinin həm əsərləri, həm də haqqında materillar külli-miqdarda or- ta və ali məktəb dərsliklərində, xrestomatiya və antologiya- larda öz əksini tapmışdır ki, biblioqrafik vəsaitdə onların - 11 -
əsasən ilkin nəşrlərinə üstünlük verilmiş, haqqında yazılmış sanballı elmi nəşrlərin mündəricatı açıqlanmışdır. Ümidvarıq ki, M.F.Axundzadənin 200 illik yubileyi münasibəti ilə çap edilən və səhifələrində minlərlə mənbə- nin adı, çap yeri, həcmi göstərilən vəsait tədqiqatçı alimlər, doktorant və dissertantlar, ali məktəb tələbələri, magistrant- lar, ümumiyyətlə bütün maraqlananlar üçün gərəkli bir nəşr olacaqdır. Vəsaitə dair öz rəy və iradlarını bildirəcək oxuculara əvvəlcədən öz minnətdarlığımızı bildiririk. Zakirə Əliyeva
- 12 -
В 2012 году предстоит юбилей – 200–летие со дня рождения великого азербайджанского мысли- теля, создателя национальной драматургии Мирзы Фатали Ахундзаде. В этой связи президент Азербай- джанской республики г-н Ильхам Алиев издал указ от 13 апреля 2010 года «О проведении 200 – летнего юбилея Мирзы Фатали Ахундзаде». Накануне юбилея выдающегося азербайджанского классика Институт литературы им Низами Национальной Академии Наук Азербайджана претворяет в жизнь ряд фун- даментальных мероприятий. Одно из таких меропр- иятий – подготовка издания фундаментальной науч- ной библиографии, посвященной жизни и творчеству М.Ф.Ахундзаде.
Эпоха творчества Мирзы Фатали Ахундзаде – основоположника реализма азербайджанской литера- туры, национальной драматургии, реалистической про- зы, создателя литературной школы просветительства - относится к середине ХIХ века, периоду широкого размаха развития культурных взаимосвязей Востока и Запада. Произведения писателя, озаряющие небосклон азербайджанской культуры, не знающие национальных границ и переведенные на русский, фарсидский, фран- цузский, английский, немецкий и др. языки, прославили автора далеко за пределами Отечества. Творчество М.Ф.Ахундзаде оказало большое воз- действие на историю литературно-общественной мысли не только Азербайджана, но и всех народов Востока. Одновременно с изданием книг, монографий и научных
- 13 -
трудов на Родине писателя, в России, в ряде стран Востока и Западной Европы созданы были книги, моно- графии и научных трудов, стали темой серьезных научных изысканий творчество писателя, его общес- твенная деятельность, литературные и научные взгляды. Как писал видный ученый литературовед Яшар Караев: « М.Ф.Ахундов сыграл ту же историко – литературную роль, на европеизированном Востоке что и Эсхил, Софокл, Аристотель – на востоковедческом Западе» 1 , богатое же и многогранное научно – литературное наследие его и в настоящем сохраняет свою актуаль- ность. Чем боле расширяется масштаб изучения твор- чества видного писателя – драматурга, общественного деятеля Мирзы Фатали Ахундзаде и серьезно углубляется их содержание, тем больше обнаруживаю- тся все новые факты и ценные сведения. Мы не совершим ошибку, если отметим, что именно по этой причине
сохраняет свою
актуальность усовершенствование системы научной ахундоведческой библиографии. Естественно и то, что читатель или ж исследователь, проявив интерес к жизни и творчеству писателя, его литературной эпохе, общественно – политическим событиям, трудам и исследованиям о нем , прежде всего, вынужден будет обратиться к информационным источникам. В данной ситуации, составленные в результате серьезные научных исследований (посвященные какой - либо теме, или же жизни
и творчеству выдающейся личности) библиографические пособия приобретают неоценимое значение. Первые библиографические пособия 1920-1940-х годов, посвященные жизни и творчеству М.Ф.Ахундза-
1 Азербайджанская литература: XIX и XX гг., Б., 2002, с.166. - 14 -
де – библиографическая памятка, библиографический очерк, рассчитанные на массового читателя, появились как первые образцы библиографической деятельности научно-литературной среды Азербайджана. А.А.Сеидзаде, составивший в 1929 году краткий список произведений писателя, включенный им в конце статьи «М.Ф.Ахундов», вошел в первый том «Литературной Энциклопедии». В
увеличивается
число
изданий
произведений М.Ф.Ахундзаде, а также
материалы исс- ледовательского
характера, посвященные изучению жиз- ни и творчества писателя. Они, эти материалы, нашли свое отражение в библиографической памятке, состав- ленной А.Каграмановым и изданной Государственной Книжной Палатой в 1938 году. Она состоит 18 страниц. На первых страницах библиографической приводятся цитаты, из произведений М.Ф.Ахундзаде, затем – вступительная статья и краткий литературный спра- вочник рекомендательного характера «Что читать об Ахундове». Еще один список рекомендательного характера был опубликован в 6 и 7 номерах журнала «Революция и культура» в 1938 году под названием «Европейская печать о М.Ф.Ахундове». В 1939 году ученый литературовед Ф.Касумзаде опубликовал
монографию «Жизнь
и
творчество М.Ф.Ах- ундова» под редакцией видного писателя Мир Джалала Пашаева. Систематизированные по различным языкам произведения М.Ф.Ахундзаде и написанные о них материалы представлены в библиографическом списке в заключительной части книги. Однако, написанные материалы о писателе представлены здесь в смешанном порядке с его произведениями, что неверно с точки зрения библиографоведения.
- 15 -
В дальнейшем, в связи
с развитием книгоиздательства в 1946-1956 годы возникла необходимость в издании
более качественных библиографических указателей о художественной литературе и литературоведении. Касаясь вопроса усовершенствования научной систематизированной ахундововедческой библиографии, Г.Мамедлы в статье «Библиография об Ахундове» от 18 сентября 1948 года вкратце сообщил о жизни и творчестве писателя. Краткий библиографический список, представ- ленный в первый номер «Известии Академии наук Азербайджанской ССР» отличается от предыдущих новизной
расположения
материалов. Так, произведения М.Ф.Ахундзаде и написанные о них материалы представлены в разных разделах. Республиканская библиотека им. М.Ф.Ахундова в 1948 году опубликовала составленный Назимом Ахундовым сборник «Мирза Фатали Ахундов: краткий литературный указатель». Само
название свидетельствует о том,
что сокращенный библиографиический список в 16 страниц вобрал в себя весьма мало материалов на русском языке. Автором первого библиографического указателя, посвященного М.Ф.Ахундову, был Н.Тагиев. В составленный им 1948 году указатель «Библиография о М.Ф.Ахундове» (ред. М.Джафаров) вошли рукописи, произведения М.Ф.Ахундзаде на азербайджанском языке за период с 1837 по 1947 год, включая рецензии, статьи, книги о писателе, охватив 813 источников. Ввиду того, что пособие носило рекомендательный характер и рассчитано на массового читателя, выбор материалов оказался непригодным.
Второй
усовершенствованный указатель Н.Тагиева «Мирза Фатали Ахундов. Библиография» (ред. А.Мирахмедов) - 16 -
вышел в свет в 1960 году. В отличие от первого издания, здесь хронологически представленные материалы охватили последующие десятилетия, с 1837 по 1957 год (710 источников). Из вновь изданного указателя 1960 года исключены списки рукописей, случайно допущенные повторы. Однако и здесь были использованы материалы в основном на азербайджанском языке. Видный ученый литературовед А.Мирахмедов в 1949 году в статье «О наших библиографических книжках», затронув вопросы библиографической деятельности в области художественной литературы, литературоведения и литературной критики, а также имеющихся недочетов, незаконченность библиографии считал самым серьезным недостатком. 1 А.Мирахмедов считал более
целесообразным включить в библиографические пособия, посвященные М.Ф.Ахундзаде и вообще другие материалы, опубликованные на иностранных языках. В 1955 году вышла в свет книга под названием «Опись архива М.Ф.Ахундова» 2 составленная А.А.Иб- рагимовым по материалам Рукописного Фонда АН Азербайджанской ССР. Это было ценное научно-биб- лиографическое издание, оно стало большим подарком для ученых, исследователей литературного наследия пи- сателя. Наряду с, научно-библиографическим трудом уче- ного литературоведа Н.Мамедова, высоко оцененного А.Мирахмедовым, другим ценным изданием – является впервые предпринятая попытка А.Н.Лермана, составившего библиографическое пособие. А.Н.Лерман
1 Коммунист, 1949, 30 июля. 2 Редактор М.Султанов. Баку, изд-во АН Азербайджанской ССР, 1955, с.293.
- 17 -
– собиратель материалов о жизни и творчестве М.Ф.Ахундова на русском языке, в 1962 году, в связи с 150-летним юбилеем
писателя представил монументальное библиографическое издание под названием «Мирза Фатали Ахундов в русской печати» (ред. А. Мирахмедов). Следует обратить внимание и на то,
что редактором обоих библиографических указателей – как Н.Тагиева (1960-го года издания), так и А.Н.Лермана был А.Мирахмедов. Отличие данных библиографических пособий в том, что в указателе Н.Тагиева материалы систематизированы по типу изданий, у А.Н.Лермана – по тематике. Отношение обоих библиографов проявилось в их индивидуальном подходе.
Следует отметить, что по сфере охвата материалов, составленное пособие на русском языке А.Н.Лермана является превосходным библиографическим указателем. В него вошли материалы на русском языке с 1837 по 1962 год (1724 источника). Хотя общее число источников составило 1724, необходимо учесть, что составитель одни и те же материалы размещал несколько раз в разных разделах, например, включенные в общую опись произведения представлены также
отдельно по
названиям отдельности, а юбилейные издания тематически повторяются. Высоко оценивая огромный труд библиографа, А.А.Кунина отметила, что включение небольших материалов в разделы оставляют крупные произведения в тени, и так как имя М.Ф.Ахундзаде упомянуто один раз неверно включать материалы, не имеющие
отношение к нему. 1
Литературовед 1 Кунина А.А. Мирза Фатали Ахундов в русской печати 1837-1962 гг. (О библиографическом указателе Лермана) // Советская библиография, 1963, №2, с. 118-120. - 18 -
Ш.Курбанов в статье «М.Ф.Ахундов в русской печати», 1
проявив сове отношение к структурной последо- вательности библиографического издания, с сожалени- ем отметил, что многие фактические материалы не были учтены. Литературовед Н.Мамедов же, обратив вни- мание на достоверность материалов или на другие издания А.Н.Лермана, отметил, что они порой ошибочны. В 1982 году, накануне юбилея писателя Научная библиотека Академии Наук Азербайджана издала в небольшом формате рекомендательного характера библиографический указатель «Мирза Фатали Ахундов- 170».
Таким образом, ахундоведческая библиографическая школа, пройдя огромный путь становления на всех исторических этапах издания как библиографическая памятка, массовый библиографический очерк, краткий литературный указатель, личная библиография, библиография архивных материалов, научно-библиографический очерк – в результате библиографический деятельности нашла свой облик. Однако, невзирая на это, в ахундо- ведческой библиографии имеется пробел и потребность издания фундаментальной научной библиографии, которая бы полностью охватила жизнь и творчество писателя. Исследовательские труды, посвященные жизни и творчеству М.Ф.Ахундзаде, написанные и опубликованные труды о нем, изданные произведения писателя не нашли своего отражения в полном объеме ни в одном из вышеназванных библиографических указателях, как в Азербайджане, так и на Востоке и в европейских странах, особенно в братской Турции.
1 Адабият ве инджесенет, 1964, 29 февраля. - 19 -
С приобретением независимости одной из важнейших задач литературоведения Азербайджана является новый подход к жизни и творчеству классиков Азербайджана с позиции национальной литературы, культуры, духовности, исторических ценностей. Эта задача также выдвигает новые требования к исследовательской функции современного библиографа. Потому что, независимо от избранной темы, каждое полноценно составленное библиографическое пособие несет исследовательскую функцию, так и большое практическое значение. Составленный и представленный фундаментальный научно-библиографический указатель в целях полноценного изучения жизни и творчества М.Ф.Ахундзаде создает условие выбора для изучения материалов каждому автору, который исследует его богатое наследие, эпоху его проживания, общественно-политическую деятельность, литературную среду того периода и т.д. Необходимо также отметит, что произведения М.Ф.Ахундзаде изданные в книгах представлены в хронологической последовательности, а произведения, опубликованные в периодической печати и сборниках, в зависимости от жанра – в алфавитном порядке. Естественно, что про- изведения классиков азербайджанской литературы и литература о них нашли свое отражение в многочисленных хрестоматиях, антологиях и учебных пособиях средних и высших заведений, в библиографических пособиях предпочтение было отдано ранним изданиям, раскрыто содержание значительных предисловий изданий. Надеемся, что изданное в связи с 200-летием М.Ф.Ахундзаде данное пособие, на страницах которого отражено было тысячи имен первоисточников, их места - 20 -
издательства, объем, окажется полезным для ученых, исследователей, докторантов, диссертантов, студентов вузов, магистрантов и, всем интересующимся. Заранее выражаем признательность читателям за отношение к пособию и будем благодарны в случае обнаружения погрешностей. Закира Алиева
Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|