I fəSĠl-xix əsrin sonuncu rübündə Uzaq ġərqdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GİRİŞ: RUS-YAPON MÜHARİBƏSİ (Rus dilində- Русско-японская война; yaponca- 日露戦争 Niti-Ro senso)-ÜMUMİ MƏLUMAT
- I FƏSİL -XIX ƏSRİN SONUNCU RÜBÜNDƏ UZAQ ŞƏRQDƏ BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR
- 1891-ci ildə Rusiya höküməti Fransadan kredit alıb Sibir dəmiryolunun çəkilişinə başladı.
- ÇİN-YAPON SAVAŞI:YAPONİYANIN KOREYADA ÜSTÜNLÜYÜ UĞRUNDA MÜBARİZƏ
|
PLAN GİRİŞ I FƏSĠL-XIX əsrin sonuncu rübündə Uzaq ġərqdə beynəlxalq münasibətlər
II FƏSĠL-XX əsrin ilk illərində Uzaq ġərqdə mövcud vəziyyət və beynəlxaq Ģəraitin təhlili
III FƏSĠL- Rus-Yapon müharibəsini Ģərtləndirən amillər
1902-ci il Ġngiltərə-Yaponiya müqaviləsinin beynəlxalq Ģərait və qütbləĢməyə təsiri
Rus-Yapon konfrantasiyasının yüksəliĢi
IV FƏSĠL- Rus-Yapon müharibəsinin baĢlanması və gediĢi
Ölkə daxili dairələrin müharibəyə münasibəti
Port-Artur basqını
Çemulpo limanında döyüĢ
Mancuriyaya Yapon hücumları və Port-Arturun mühasirəsi
Lyaoyan və ġaxe döyüĢləri
Mükden döyüĢü
Tsusima döyüĢü
Rus-Yapon müharibəsində iĢtirak etmiĢ Azərbaycanlı hərbiçilər
V FƏSĠL- Müharibənin siyasi nəticələri və Portsmut sülhü
Taft-Kaçura saziĢi
Portsmut sülhü
NƏTĠCƏ Ədəbiyyat siyahısı
GİRİŞ: RUS-YAPON MÜHARİBƏSİ (Rus dilində- Русско-японская война; yaponca-日露戦争 Niti-Ro senso)-ÜMUMİ MƏLUMAT XX əsrin ilk əvvəllərində Uzaq ġərqdə beynəlxalq vəziyyət dünyada baĢ verən proseslər üçün bütövlükdə xarakterik olan tendensiyalar konteksində inkiĢaf edirdi. Artıq bölünmüĢ dünyanın yenidən bölünməsi uğrunda mübarizə gedir, bloklar yaradılır, sürətlə silahlanma aparılırdı. Nəticədə ölkələr arasında rəqabət kəskin artdı. Dünya siyasətinin ön sahəsinə ABġ, Almaniya,Yaponiya, Çin çıxdılar, Afrika ölkələri onların güclü siyasi və iqtisadi asılılığı altına düĢdü. Koreya və Mancuriya üzərində nüfuz uğrunda mübarizədən irəli gələn Rus-Yapon savaĢı Uzaq ġərq siyasəti baxımından, Ģübhəsiz, Rusiya qarĢısında qəti olaraq əldə etdiyi zəfər və müvəffəqiyyət ilə Yaponiyanın dövlətlərarası siyasətdə öz yerini tutmasına səbəb oldu. Rus-Yapon savaĢının nəticələrindən biri də bir Asiya dövlətinin muasir dövrdə ilk dəfə olaraq Avropa dövlətini məğlubiyyətə uğratması idi.Bu müharibə uzaqmənzilli artileriya, zirehli gəmi(uzaqvuran toplarla təchiz olunmuĢ hərb gəmisi), minagəmisi(rusca-minonoseç) kimi yeni silahların ilk dəfə iĢlədilməsi ilə də tarixə düĢmüĢdür. Ġmperator II Nikolayın hakimiyyətinin ilk yarısında onun bütün Rusiya siyasətində əsas yerlərdən birini ―Böyük Asiya proqramı‖ –na əsasən Uzaq ġərq məsələsi tuturdu.Hələ Reveldə imperator II Vilhelmlə görüĢü zamanı Rusiya imperatoru birbaĢa,açıqca bildirmiĢdi ki, O Rusiyanın ġərqi Asiyada qüvvətlənməsi və təsir gücünün artmasına öz hakimiyyətinin ―Əsas vəzifəsi‖ kimi baxır.Rusiyanın Uzaq ġərqdə üstünlüyünə ən böyük hədə Yaponiya idi.QarĢıdurmanın qaçılmaz olduğunu öncədən görən II Nikolay nəinki diplomatik yollarla,həmçinin,hərbi yollarla da müxtəlif tədbirlər görürdü.Belə ki,Avstriya ilə anlaĢmanın əldə olunması və Almaniya ilə münasibətlərin yaxĢılaĢdırılması Rusiyanın mövqelərini möhkəmlədir və həmçinin,Sibir yollarının inĢası,donanmanın gücləndirilməsi müharibə ehtimalına qarĢı tədbirlərin təmin olunmasına xidmət edirdi.Məlum olduğu kimi,Rusiya və Yaponiya arasında diplomatik münasibətlər hələ 1855-ci ildə pozulmuĢdu.Rusiyanın xarici iĢlər naziri Qorçakov Rusiyanın Yaponiya və Çinlə yaxınlaĢmasında maraqlı Ģəxslərdən biri idi.Qorçakov bu 2 dövlətin dünya siyasətinə gələcək təsirini hiss edirdi və Rusiyanı bu dövlətlə rəqabətdən yayındırmağa çalıĢırdı. Ancaq Rusiyanın dövlət maraqları onun Uzaq ġərqdə möhkəmlənməsini tələb edirdi. Lakin Rusiya hakimiyyət dairələrində böyük ümid edirdilər ki,Rusiyanın əzəməti qorxusu Yaponiyanı birbaĢa hücuma keçməkdən çəkindirəcəkdir .
daxili bazarın
son dərəcə
məhdud olması
iĢğalçılıq meyillərini gücləndirmiĢdi.Hakim dairələr yapon kapitalizminin təĢəkkülündən doğan daxili ziddiyətləri özgə torpaqlara təcavüz etmək yolu ilə həll etməyə çalıĢırdılar. Yaponiyanın müstəmləkə təcavüzünün ilk hədəflərindən biri Koreya olmuĢdur.XIX əsrin axırlarında Çini birlikdə istismar etmək və onu ―nüfuz dairələrinə‖ bölmək üçün ilk addımı Ġngiltərə və ABġ-ın köməyilə Yaponiya atdı.Koreya uğrunda mübarizə 1894-1895-ci illərdə Çin –Yaponiya müharibəsinə səbəb oldu.1895-ci ilin aprelində Çinlə Yaponiya arasında imzalanmıĢ Smonesk müqaviləsinə görə Çin Koreyanın müstəqilliyini tanıdı,Tayvan və Lyaodun Yaponiyaya verildi.Çin böyük məbləğdə təzminat ödəməli oldu.Yaponiya ilə müharibədə məğlubiyyət Çinin müstəmləkəçi dövlətlər arasında bölüĢdürülməsi prosesini sürətləndirdi.ABġ Çinin müstəmləkəçi dövlətlər tərəfindən bölüĢdürülməsi prosesindən kənarda qalmaq istəmirdi.ABġ dövlət katibi C.M.Hey 1899-cu ildə verdiyi notada ―açıq qapı‖ adlandırılan doktrinanı elan etdi.Doktrinanın mahiyəti bundan ibarət idi ki,ölkələr Çinin ayrı-ayrı regionları və portları ilə artıq müqavilə baglamıĢ digər dövlətlərin hüquqlarına müdaxilə etməmək ,baĢqa ölkələrin maraq dairələrini pozmamaq,öz nüfuz dairələrinə daxil olan gəmilər üçün daha yüksək rüsum təyin etməmək barədə öhdəlik götürməli idilər .
iqtisadi inkiĢafda aparıcı Avropa dövlətlərinin səviyyəsinə çatdı və onlarla rəqabət apara bilərdi.Əgər əvvəl elan olunmuĢ Monro və Olini doktrinaları Avropa ölkələrinin Latın Amerikası qitəsinin iĢlərinə müdaxiləsinə qarĢı yönəlmiĢdisə,Hey doktrinası ondan fərqli olaraq artıq ABġ üçün Çində baĢqa dövlətlərlə bərabər iqtisadi imkanlar tələb edirdi.
1902-ci ildə bütün Avropa dövlətləri Heyin təklifini qəbul etdilər.Rusiyaya gəlincə isə o,bir sıra qeyd-Ģərtlər etdi,belə ki,onun Çinə daĢıdığı malların tarif müdafiəsinə ehtiyac vardı.Çinə hamıdan yaxında yerləĢən və bunula da əlaqədar olaraq baĢqa ölkələr qarĢısında üstünlüyə malik olan Yaponiya Amerikanın təklifinə etiraz etmədi.Beləliklə,yalnız Rusiya xususi mövqe tuturdu ki,bu da müəyyən mənada ABġ,Ġngiltərə və Yaponiyanın Uzaq ġərqdə ona qarĢı yaxınlaĢmasına təsir göstərdi. XX əsrin əvvəllərində Rusiyada kapitalizmin inkiĢafı xeyli sürətlənmiĢdi.Burada kapitalizm təhkimçi mülkədarların tədricən burjua təsərrüfatçısına çevrilməsi yolu ilə inkiĢaf edirdi.Bu isə kəndlilərin əsas kütləsinin uzun müddət mülkədar asılılığından saxlanmasına səbəb olurdu. Sənayeçilər iri fabrik – zavodlar inĢa etdirir,dəmiryolu tikintisi coĢqun surətlə geniĢlənir,banklar və səhmdar cəmiyyətləri artırdı. Rusiyada sindikatlar sayca üstünlüyə malik idilər.1902-1907-ci illərdə burada ―Truboprokat‖ , ―Prodamet‖ ,‖Qvozd‖ , ―Prodauqol‖ və s. inhisarlar meydana gəlmiĢdir.Ġnhisarlarla sıx əlaqədə olan iri banklar ölkədə həlledici rol oynamağa baĢlamıĢdılar. XX əsrin əvvəllərində ölkədə ictimai-siyasi proseslər dərinləĢməyə baĢlamıĢdı.Burjua –liberal ,sosial-demokrat hərəkatı güclənmiĢ,ilk siyasi partiyalar yaranmağa baĢlamıĢdı. XX əsrin baĢlanğıcında Yaponiya iqtisadi cəhətdən Avropanın digər böyük dövlətlərindən və ABġ-dan hələ geridə qalmaqda idi. 1900-1903-cu illərin dünya iqtisadi böhranı ölkədə kapitalın və istehsalın təmərküzləĢməsi prosesini sürətləndirmiĢdi. Yaponiya inhisarlarının səciyyəvi cəhətlərindən biri ondan ibarət idi ki,onlar sələmçi-ticarət kapitalı əsasında yaranaraq inkiĢaf etmiĢdilər.Bu isə inhisarların quruluĢunda və fəaliyətində yarımfeodal üsullarının hökm sürməsi ilə müĢaiət edilirdi.2ci səciyyəvi cəhət inhisarlaĢma prosesinin sənayenin inkiĢafını aĢağı səviyyədə olduğu Ģəraitdə getməsində idi.Ölkənin iqtisadi inkiĢafında maraqlı olan hakimiyyət dairələri inhisarlara fəal köməklik göstərir və onları müdafiə edirdilər.Yapon kapitalizmi hərbi-feodal səciyəsi daĢıyırdı,bu da mahiyyət etibarilə inhisarçı kapitalizm ilə yarımfeodal qalıqların çulğaĢmasından ibarət idi.
Uzaq ġərqdə beynəlxalq vəziyətə böyük dövlətlər arasınada rəqabət mühüm təsir göstərdi.XIX əsrin 70-ci illərində Çində nüfuz uğrunda mübarizəyə Yaponiya da qoĢulmuĢdu.XIX əsrin 70-80-ci illərində Yaponiyanın iqtisadi və hərbi potensialı artmıĢdı.
1874-cü ildə Yaponiya Tayvan(Formoza) adasını iĢğal etemyə cəhd göstərdi. 1874-cü ilin oktyabrın 31-də Çinlə Yaponiya arasında imzalanmıĢ protokola görə Çin Ryukyu adalarını Yaponiya ərazisi kimi tanıdı.Çin Yaponiyaya həm də təzminat ödəməli idi.Yaponiyanın iĢğal etmək istədiyi ərazilərdən biri Koreya idi.Koreyanın kralı Çin imperatorunun vassalı idi.Yaponiya Koreya ilə diplomatik münasibətlər yaratmaq üçün dəfələrlə Koreya kralının yanına nümayəndə göndərmiĢdi.Lakin Koreya Yaponiya ilə əməkdaĢlıq etmək istəmirdi.1875-ci ilin aprelində Yaponiya Cənubi Koreya sahillərinə 3 hərbi gəmi göndərdi.Xanqan çayının mənsəbimə yerləĢən istehkamlar yapon gəmiləri tərəfindən atəĢə tutuldu.1875-ci ilin sentyabrında Yaponiya Kanxvado adasına hərbi gəmi göndərdi.Koreya hökuməti yenə Yaponiya ilə əməkdaĢlıqdan imtina etdi.Yaponiya çalıĢırdı ki,Çin Koreyaya təzyiq etsin və Koreya Yaponiya ilə müqavilə bağlasın.Yaponiya onunla müqavilə bağlamadığı halda Koreyanı müharibə ilə hədədləyirdi.Çin hokuməti bildirdi ki ,Koreya ilə danıĢıqlar qarĢılıqlı razılıq prinsipi əsasında aparılmalıdır.Koreya sahillərinə hərbi gəmilər göndərməklə Yaponiya hokuməti 1871-ci ildə Çinlə imzaladığı müqaviləni pozmuĢdu.digər tərəfdən ,Çin hokuməti Koreyaya tovsiyyə etdi ki ,Yaponiyanın tələblərini qəbul etsin.
Yaponiya ilə müharibə aparmaq iqtidarında olmayan Koreya onun tələbləri ilə razılaĢdı.1876-cı ilin fevralında onların arasında sülh və dostluq müqaviləsi bağlandı.Yaponiya ilə
Koreya arasında
diplomatik münasibətlər yaradıldı.Koreyanın Pusan,Ġncxon,Vonsan limanlarına Yaponiyanın ticarət gəmilərinin gəlməsinə icazə verildi.Yaponiya dənizçiləri xəritələr hazırlamaq üçün Koreya sahillərini tədqiq edə bilərdi.Koreya limanlarında Yaponiyanın konsulları fəaliyyət göstərməli idi.Açıq limanlarda Koreya vətəndaĢlarına toxunulmazlıq hüququ verilirdi. 1876-cı ildə Yaponiya ilə Koreya arasında imzalanmıĢ saziĢə görə Yaponiya vətəndaĢlarına Koreyada gömrüksüz ticarət hüququ verildi.1876-cı il müqaviləsi ilə Koreyanın özünütəcridinə son qoyuldu.Koreyada kapitalist münasibətləri inkiĢaf etməyə baĢladı. Yaponiya ilə eyni vaxtda Koreya ABġ ilə və Avropa ölkələri ilə əlaqələr yaratmağa baĢladı.Koreya sahillərinə hərbi gəmi göndərən ölkələrdən biri ABġ idi.ABġ hokuməti çalıĢırdı ki,Koreya limanlarına onun ticarət gəmilərinin gəlməsinə icazə verilsin.Lakin Yaponiya ABġ-a kömək etmək fikrində deyildi.Çünki Yaponiya ABġ-ın Koreya ilə əməkdaĢlığının əleyhinə idi.Ona gorə ABġ hokuməti Çinlə danıĢıqlara baĢladı ki,Koreya məsələsində Çin ona kömək etsin.Çin hokuməti bildirdi ki,ABġ-ın Koreya ilə əməkdaĢlığına etiraz etmir.Digər tərəfdən,Çin Koreyada ABġ-dan Yaponiyaya qarĢı istifadə etmək niyyətində idi. Koreya hokuməti ABġ-la müqavilə bağlamağa hazır olduğunu bildirdi.1882-ci ilin mayında imzalanmıĢ müqavilə əsasında ABġ-la Koreya arasında diplomatik münasibətlər yaradıldı.Koreya limanlarına ABġ-ın vətəndaĢlarına Koreyada toxunulmazlıq hüququ verildi. Koreya əhalisi Yaponiyanın siyasətindən narazı idi.1882-ci ildə Seulda baĢ vermiĢ üsyan nəticəsində bir neçə Yaponiya vətəndĢı öldürülmüĢ və yapon missiyasının binası dağıdılmıĢdı.Yaponiya bu hadisədən istifadə edib Çemulpo limanına hərbi gəmilər göndərdi və Koreya hokumətinə ultimatum verdi.Koreya hokuməti 2gün ərzində ultimatuma cavab verməsə Yaponiya ona qarĢı müharibəyə baĢlamalı idi.Koreya hokuməti Yaponiyanın tələbləri ilə razılaĢdı.Diplomatik missiyanı qorumaq üçün Yaponiya Seulda daimi qoĢun saxlamlı idi.Bu öhdəliklər öz əksini 1882-ci ilin avqustun 30-da imzalanmıĢ Yaponiya-Koreya müqaviləsində öz əksini tapdı. 1884-cü ilin dekabrında Seulda Yaponiyanın köməyi ilə dövlət çevriliĢi baĢ verdi.Lakin yeni hökumət cəmi 2gün fəaliyyət göstərdi.Çunki bu dəfə Çin qoĢunlarının köməyi ilə hakimiyyət dəyiĢikliyi həyata kecirildi.Koreya məsələsi ilə bağlı Çinlə Yaponiya arasında danıĢıqlar baĢlandı.1885-ci ilin aprelində Yaponiya ilə Çin arasinda Tyantszin müqaviləsi bağlandı.Müqaviləyə gorə tərəflər 4 ay ərzində qoĢunlarını Koreyadan çıxartmalı və təlimatçı kimi Koreyaya öz zabitlərini göndərməməli idi.Onlar yalnız siyasi böhran zamanı,həm də qarĢılıqlı razılıq esasında Koreyaya qoĢun göndərə bilərdi.Bu müqavilədən sonra Koreyada Çinin mövqeyi möhkəmləndi və Seula Çinin caniĢini göndərildi. Uzaq ġərqdə cərəyan edən hadisələr Ġngiltərənin diqqət mərkəzində idi.Ġngiltərə Çində öz mövqelərini möhkəmləndirməyə çalıĢırdı.Çinin xarici ticaretində 1-ci yeri Ġngiltərə tuturdu.1864-cü ildə Çində Ġngiltərə Honkonq-ġanxay bankı təsis edilmiĢdi.ingiltərə Honkonqda böyük hərbi-dəniz bazası yaratmıĢdı. Rusiya Çinlə iqtisadi əlaqələri geniĢləndirməyə və ticarətə mane olan amillərin aradan qaldırılmasına çalıĢırdı.Rusiya Çinin onunla həmsərhəd rayonlarına böyük satıĢ bazarı kimi baxırdı.1879-cu ilin oktyabrın 2-də Rusiya ilə Çin arasında saziĢ imzalandı və Rusiya qoĢunları Çin ərazisindən çıxarıldı.Rusiya tacirlərinə Çinin Ģimalında və qərbində gömrüksüz ticarət hüququ verildi.Bu ərazidə yerləĢən 7 Ģəhərdə Rusiyanın konsulluqları açıldı.Çin hökuməti 1879-cu il müqaviləsini təsdiq etmədi və Rusiyanı müharibə ilə hədələdi.Rusiya hökuməti danıĢıqlara hazır olduğunu bildirdi.24 fevral 1881-ci ildə Peterburqda Rusiya ilə Çin arasında yeni müqavilə bağlandı və əvvəlki müqavilə ilə Rusiyaya edilmiĢ güzəĢtlərin əksəriyyəti ləğv edildi. Ġngiltərə Rusiya ilə Çin arasında ziddiyətlərin kəskinləĢməsinə çalıĢırdı.Lakin Çin Rusiya ilə münasibətləri gərginləĢdirmək istəmirdi.Çünki Orta Asiyada Rusiya hərbi cəhətdən Çindən güclü idi.Eyni zamanda Rusiyanın Uzaq ġərqdə Çinlə sərhədləri lazımı Ģəkildə müdafiə etmək imkanları məhdud idi.Rusiya istəmirdi ki,Çinlə münaqiĢə nəticəsində Avropada,Yaxın və Orta ġərqdə mövqeləri zəifləsin.Çin höküməti yaxĢı bilirdi ki,Rusiya ilə müharibə nəticəsində ölkənin potensialı zəifləyəcək və Qərb dövlətlərinin yeni tələblərini qəbul etməli olacaq.Ona görə Çin Rusiya ilə bütün mübahisəli məsələləri dinc yolla həll etməyə tərəfdar idi.1886-cı ildə Rusiya ilə Çin arasında əldə edilmiĢ razılığa görə tərəflər Koreyanın ərazi bütövlüyünün saxlanmasına çalıĢmalı idi. Ġngiltərə və Yaponya Uzaq ġərqdə Rusiyanın əraziləri üçün təhlükə yaradırdı.Rusiya höküməti Uzaq ġərqdə hərbi qüvvə daĢınmasını asanlaĢdırmaq üçün ölkənin mərkəzini Vladivastokla birləĢdirən dəmiryolu inĢa etdirmək qərarına gəldi.Sibir dəmiryolunun çəkilməsini Rusiya burjuaziyasının iqtisadi mənafelərini də tələb edir.
geniĢləndirmək məqsədilə çəkilirdi.Rusiya Uzaq ġərqdəki ərazilərini qorumağa,Yaponiya ilə münasibətlərin tənzimlənməsinə çalıĢırdı.Rusiya istəyirdi ki,Yaponiya Saxalinə olan iddialarından imtina etsin.1875-ci ilin mayında Rusiya ilə Yaponiya arasında imzalanmıĢ müqaviləyə görə Yaponiya Saxalinə olan iddialarından imtina etmiĢ,əvəzində Kuril adaları Yaponiyaya verilmiĢdi.
ÇİN-YAPON SAVAŞI:YAPONİYANIN KOREYADA ÜSTÜNLÜYÜ UĞRUNDA MÜBARİZƏ Yaponiya özünün inkiĢaf edən sənayesi üçün əlavə dəmir-filiz və kömür bazaları yaratmağa cəhd edərək,Koreya və Çində(Cənubi Mancuriya)xammal bazarları uğrunda əsl kompaniya aparırdı.Uzaq ġərq regionunda öz nüfuzunun yayılmasına və möhkəmləndirilməsinə o,Rus-Yapon müharibəsindən xeyli əvvəl hazırlaĢmağa baĢladı. Yaponiya Koreyada Çinin mövqelərinin möhkəmlənməsi ilə barıĢmaq istəmirdi.Yaponiyanın Koreya ilə iqtisadi əlaqələri zəifləmiĢdi.Yaponiya hökuməti Koreya ərazisinə coxsaylı kəĢfiyatçılar göndərmiĢdi.Xarici siyasətin fəallaĢması Yaponiyanın hərbi potensialı ilə bilavasitə bağlı idi.Çinə qarĢı müharibəyə hazırlaĢmaqda Yaponiya hökümətinin məqsədi həm də əhalinin diqqətini ölkənin
daxili problemlərindən yayındırmaq idi.Çinə qarĢı müharibə yolu ilə Yaponiya Koreyanı və Tayvanı iĢğal etmək niyyətində idi.1893-cü ildə Koreyada baĢlanmıĢ kəndli üsyanı həm yerli feodallara,həm də xarici zülmə qarĢı yönəlmiĢdi.Üsyan Koreya hökümətinin ciddi narahatlığına səbəb oldu.Çin yaranmıĢ Ģəraitindən istifadə edib Koreyada öz mövqelərini möhkəmləndirməyə çalıĢırdı.Üsyanı yatırmaq üçün Çin höküməti Koreyaya hərbi yardım təklif etdi.1894-cü ildə Koreya höküməti Çindən xahiĢ etdi ki,qiyamçıları cəzalandırmaq üçün qoĢun göndərsin.Ġyunun 9-da Koreya ərazisinə Çin qoĢunları göndərildi.Çin Tokiodakı səfiri Koreyaya qoĢun göndərilməsi haqqında Yaponiya hökümətinə məlumat verdi.Ġyunun 7-də Yaponiyanın Pekindəki səfiri bildirdi ki,onun höküməti Koreyaya qoĢun göndərəcək.Ġyunun 9-da Koreyanın Ġnçon limanına artıq bir neçə yapon hərbi gəmisi gəlmiĢdi.Yaponiya qoĢunları iyunun 10-da Koreyanın paytaxtı Seula daxil oldu
.Çin və Koreya yapon qoĢunlarının Seuldan çıxarılmasını tələb etdi.Yaponiya höküməti onların tələbini qəbul etmədi.Yaponiya Koreyanı iĢğal etmək fikrində idi.Eyni zamanda Yaponiya iddia edirdi ki,Koreyanın Çin tərəfindən iĢğal edilməsini istəmir.Yaponiya Çinə qarĢı müharibəyə hazırlaĢırdı.Çin höküməti hesab edirdi ki,Avropa dövlətləri ona kömək edecək.Ġngiltərə Çinlə geniĢ iqtisadi əlaqələr yaratmıĢdı və heçbir dövlətin Çində ona rəqib olmasını istəmirdi.Ġngiltərə Çini,Koreyanı və Yaponiyanı özündən asılı vəziyyətə salmağa və Yaponiya ilə Çin arasında ittifaqın yaradılmasına çalıĢırdı.Ona gorə Yaponiyanın Çinə qarĢı müharibəyə hazırlaĢması Ġngiltərənin Uzaq ġərqdəki mənafelərinə zidd idi.Yaponiya Uzaq ġərqdə ticarət sahəsində Ġngiltərənin rəqiblərindən birinə çevrilmiĢdi.Koreyanın Yaponiya tərəfindən iĢğalı nəticəsində bu ölkədə Ġngiltərənin mövqeyi zəifləyə bilərdi.Yaponiya Avropa ölkələri ilə imzalanmıĢ qeyri-bərabərhüquqlu müqavilələrin ləğvinə çalıĢırdı.Ġngiltərə isə Yaponiyada mövqelərini qorumaq istəyirdi.Yaponiyanın xarici ticarətinin yarısı Ġngiltərənin payına düĢürdü.1894-cü ilin iyununda Çin höküməti Yaponiyaya qarĢı Ġngiltərədən kömək istədi.Eyni zamanda Çin höküməti Ġngiltərədən xahiĢ
etdi ki,Yaponiya sahillərinə hərbi
donanma göndərsin.Ġngiltərənin Pekindəki səfiri bildirdi ki,Ġngiltərə yapon qoĢunlarının Koreyadan çıxarılmasını tələb edə bilər,lakin əvəzində Çin Koreyada islahatların keçirilməsi,orada Yaponiya tacirlərinin hüquqlarının artırılması ilə razılaĢmalı,Koreyanın ərazi bütövlüyünə təminat verilməli idi.Çin arasında müharibəyə qoĢulmaq fikrində deyildi. 1894-cü ilin iyununda Uzaq ġərqdə yaranmıĢ vəziyyət Yaponiyanın mənafeyinə uyğun idi.Belə ki,böyük dövlətlərin heç biri Yaponiyaya ciddi müqavimət göstərmək fikrində deyildi.Ġngiltərə Çinlə Yaponiya arasında müharibənin əleyhinə idi.Ġngiltərə Yaponiya ilə münasibətlərin pozulmasını istəmirdi.1894-cü ilin iyulun
16-da Ġngiltərə Yaponiya ilə ticarət müqaviləsi imzalandı.1894-cü ilin iyulun 23-də Yaponiya qoĢunu Koreyanın paytaxtı Seulu iĢğal etdi.Koreyada yeni hökümət quruldu.1894-cü iliniyulun 25-də Yaponiya Çinə qarĢı müharibəyə baĢladı.1894-cü ilin avqust-sentyabr aylarında Yaponiya və Çin qoĢunları arasında hərbi əməliyatlar Koreya ərazisində aparılmıĢdı.1894-cü ilin oktyabrında yapon qoĢunları Çinin Fintyan əyalətinə daxil oldu.Oktyabrın 24-də yapon ordusu Lyaodun yarımadasına desant çıxardı.1894-cü ilin noyabrın sonunda yapon qoĢunları Port-Arturu ələ keçirdi.Çinin hərbi qərargahlarından biri Port-Arturda yerləĢirdi.1895-ci ilin fevralında Veyxayvey Ģəhəri yapon ordusu tərəfindən iĢğal edildi.Yaponiya iqtisadi və hərbi cəhətdən Çindən üstün idi. Uzaq ġərqdə cərəyan edən hadisələr Avropa dövlətlərini narahat edirdi.Rusiya Koreyada müharibədən əvvəlki vəziyətin bərpasında maraqlı idi.1894-cü ilin oktyabrında Ġngiltərə Çinə və Yaponiyaya öz vasitəçiliyini təklif etdi.Ġngiltərə hərbi əməliyatların Tyantszın,Honkonq və ġanxay rayonlarına keçməsini istəmirdi.Bu rayonların hərbi əməliyatlar zonasına çevrilməsi Ġngiltərənin iqtisadi mənafeyinə zidd idi.Ġngiltərə təklif edirdi ki,Koreyanın müstəqilliyinə beynəlxalq təminat verilsin və Çin Yaponiyanın hərbi xərclərini ödəsin.Çin höküməti Ġngiltərənin təkliflərini qəbul etmədi.Yaponiya hərbi əməliyatları davam etdirdi.1894-cü ilin noyabrında ABġ höküməti bildirdi ki,müharibə aparan tərəflər arasında vasitəçilik edə bilər.ABġ Yaponiyanın köməyi ilə Uzaq ġərqdə Ġngiltərənin və Rusiyanın mövqeyini zəiflətmək istəyirdi.Çin və Yaponiya ABġ-ın vasitəçilik təklifini qəbul etdi.Çin höküməti Yaponiyaya güzəĢt etməyə hazır idi.1895-ci ilin fevralın 1-də Xirosima Ģəhərində Çin və Yaponiya nümayəndələrinin görüĢü keçirildi.Lakin Yaponiya höküməti Çindən göndərilən nümayəndə heyətinin səlahiyətləri ilə razılaĢmadı və danıĢıqlar nəticəsiz baĢa çatdı.Çin hökuməti Yaponiyaya daha geniĢ səlahiyətlərə yeni nümayəndə heyəti göndərdi.Çinin nümayəndə heyəti 1895-ci ilin martın 18-də Yaponiyanın Simonoseki Ģəhərinə gəldi.Çin və Yaponiya nümayəndələrinin ilk görüĢü 1895-ci ilin martın 20-də keçirildi.Çin hərbi əməliyatların dayandırılmasına və barıĢıq imzalanmasına çalıĢırdı.Martın 21-də Yaponiyanın nümayəndəsi bildirdi ki,Çin höküməti Daqu,Tyantszin və ġanxayquan Ģəhərlərini,Tyantszin-ġanxayquan dəmiryolunu Yaponiyaya verilməlidir.Yaponiya bilirdi ki,Çin onun təkliflərini qəbul etmiyəcək.Yaponiyanın məqsədi hərbi əməliyatları sülh müqaviləsinin imzalanmasına qədər davam etdirmək idi.Simoneseki Ģəhərində Çinin nümayəndə heyətinin baĢçısına qarĢı terror aktının törədilməsi ilk növbədə danıĢıqları pozmağa yönəlmiĢdi.Avropa dövlətləri Çinlə
Yaponiya arasında müharibənin dayandırımasını tələb edirdi.Yaponiya Çinin paytaxtını iĢğal etmək istəyirdi.Eyni zamanda,Yaponiya ehtiyat edirdi ki,Pekinin iĢğalı Çində yeni xalq üsyanına səbəb
olacaq.1895-ci ilin martın 30-da Çinlə Yaponiya arasında barıĢıq imzalandı.1895- ci ilin martın 31-də Yaponiya hökuməti sülh müqaviləsinin layihəsini Çinin nümayəndə heyətinə təqdim etdi.Nümayəndə heyəti çoxsaylı ağır Ģərtləri olan layihəni Pekinə göndərdi.Çin hökuməti bildirdi ki,təzminatın miqdarı azaldılmalı və Yaponiyanın ərazi iddiası bir rayonla məhdudlaĢmamalıdır.Yaponiya Çindən həm də Koreyanın müstəqilliyini tanımağı tələb edirdi.1895-ci ilin aprelin 9-da Çinin nümayəndə heyəti tərəfindən hazırlanmıĢ müqavilənin layihəsi Yaponiya hökümətinə təqdim edildi.Çin tələb etdi ki,Yaponiya Koreyanın müstəqilliyini tanısın.Çin hökuməti yalnız Lyaodun yarımadasını və Peskador adalarını Yaponiyaya verməyə razı idi. 1895-ci ilin aprelin 17-də Simonosekidə Yaponiya ilə Çin arasında müqavilə imzalandı.Çin Koreyanın müstəqilliyini tanıdı.Lyaodun yarımadası,Tayvan və Peskador adaları Yaponiyaya verildi.Çin 200milyon lan(400 milyon manat) təzminat ödəməli idi. Yaponiya vətəndaĢları Çinin açıq limanlarında sənaye müəssisələri yarada bilərdi.Çinlə Yaponiya arasında yeni ticarət müqaviləsi bağlanmalı idi.Çinin nümayəndə heyəti ölkəyə qayıtdı.Bu müqavilə Çində əhalinin böyük narazılığına səbəb oldu. Rusiya höküməti Uzaq ġərqdə hərbi donanmanın gücləndirilməsi,Rusiyanın Uzaq ġərqdə Ġngiltərə və Fransa ilə birlikdə Yaponiyaya təzyiq göstərməsi haqda qərara qəbul etdi.Rusiyanın xarici iĢlər naziri Ġngiltərə və Fransa ilə danıĢıqlara baĢladı.Ġngiltərə və Fransa Koreyanı müstəqilliyinin qorunub saxlanmasına tərəfdar idi. Ingiltərə Yaponiyaya qarĢı hərbi qüvvədən istifadə etmək fikrində deyildi.Ġngiltərə Yaponiya ilə münasibətlərini yaxĢılaĢdırmaq istəyirdi ki,ondan Rusiyaya qarĢı istifadə etsin.Ġngiltərə əmin idi ki,yapon qoĢunları Pekinə hücum etməyəcək.Ġngiltərə Çindən əldə etdiyi böyük qazancı itirmək istəmirdi.Eyni zamanda Yaponiyaya qarĢı mübarizədə Ġngiltərə Rusiyaya kömək etmək istəmirdi.Rusiya Almaniya və Fransaya təklif etdi ki,Yaponiyaya qarĢı birgə etiraz bəyanatı ilə çıxıĢ etsinlər.Almaniya əvvəlcə yapon-çin müharibəsində vasitəçilik etmək istəmirdi.Lakin Almaniyanın Ġngiltərə ilə yaxınlaĢmaq cəhdləri uğursuz oldu və onların arasında ziddiyətlər kəskinləĢdi.Ona gorə Almaniya Rusiya ilə siyasi əlaqələri yaxĢılaĢdırmaq qərarına gəldi.1895-ci ilin aprelin 8-də Almaniya höküməti bildirdi ki, Rusiya ilə birlikdə Yaponiyaya etiraz notası göndərməyə hazırdır.Almaniya ilk
növbədə Uzaq
ġərqdə öz
mövqelərini möhkəmlətmək,Ģəraitdən istifadə edib Sakit okeanda hərbi dəniz bazaları yaratmaq fikrində idi.Almaniyanın mövqeyi Fransanı Rusiyanın təklifi ilə razılaĢmağa məcbur
etdi.Fransa eyni
zamanda Rusiya
ilə ittifaqın zəifləməsini istəmirdi.Rusiya,Almaniya və Fransanın eyni mövqedən çıxıĢ etmələri Yaponiyanın gözəĢtə getməsinə səbəb oldu.1895-ci ilin mayın 10-da Yaponiya höküməti bildirdi ki,Lyaodun yarımadsını Çinə qaytarır.1895-ci ilin noyabrında isə Yaponiya bəyan etdi ki Simonoseki müqaviləsinin Ģərtlərinə yenidən baxılmasına razıdır.Bu Rusiya diplomatiyasının böyük qələbəsi idi.Nəticədə Yaponiya Formoza və Paskador adaları ilə kifayətlənməli oldu.Rusiya Avropa dövlətlərinin Çində mövqelərinin möhkəmlənməsini istəmirdi.Çinin Yaponiyaya təzminatı ödəmək üçün Rusiya ona 4%-lə 100 milyon manat kredit verdi. [1] Rusiya-Çin bankı yaradıldı. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|