AZƏrbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ sumqayit döVLƏt unġversġtetġ amea-nın NƏSĠMĠ adina dġLÇĠLĠK Ġnstġtutu

THE CHALLENGES IN TRANSLATION 
B
ash
rova A
.
N
.
 
Azerbaijan University of Languages 
 
Translation is characterized as interlinguistic transformation. The history and the process of translation 
is a result of a complicated development. The function of the translation was more actual especially in the 
later20th  century  and  in  the  21st  century  after  important  social  and  political  changes  being  experienced 
globally and there was high demand for translation. No one would ignore nowadays the fact that the role of 
the  translation  has  increased.  As  a  consequence  translation  has  changed  into  the  means  of  developing 
economic, social-political, scientific, cultural-public relations of the nations and states.                                                                                                     
Translators  usually  have  to  deal  with  six  different  problematic areas in their  work,  whether they  are 
translating technical documents or a sworn statements. These  include: lexical-semantic problems; grammar, 
syntax,  rhetoric,  and  pragmatic  and  cultural  problems.  One  of  the  most  challenging  issues  in  translating 
concerns lexical-semantic problems. Lexical –semantic problems can be resolved by consulting dictionaries, 
glossaries terminology banks and experts  Because the most  important prerequisite in  correct translation is 
finding the equivalence of the terms related to certain science, techics and other fields. Although scientific 
texts are recognized at the same form by the specialists, translator faces some difficulties during translating 
them. Every science field differs from others for its terms. It is not a secret that for the translator in the 21 
century in order to avoid mistakes the dictionary of terms is absolute necessity. Lexical-semantic problems 
include  terminology  alternatives,  neologism,  semantic  gap,  contextual  synonyms  and  antonyms. 
Grammatical problems include, for example question of temporality, aspectuality, pronouns and whether to 
make  explicit  the  subject  pronoun  or  not.  Syntactical  problems  may  originate  in  syntactic  parallels,  the 
direction  of  the  passive  voice,  the  focus(  the  point  of  view  from  which  a  story  is  organized),  or  even 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
277 
 
 
rhetorical figures of speech, such as (the inversion of the natural order of speech) or an anaphora (repetition 
of a word or segment at the beginning of a line or phrase).                                                                                               
Phetorical problems are related to the identification and recreation of figures of thought (comparison, 
metaphor, metonymy, synecdoche, oxymoron, paradox, etc) and diction. Pragmatic problems arise with the 
difference in the formal and informal modes of addressing using ‖you‖, as well as idiomatic phrases , sayings 
,irony,  humor  and  sarcasm.    These  difficulties  can  also  include  other  challenges,  for  example,  in  the 
translation  of  a  marketing  text  from  English  into  French,  specifically  with  the  translation  of  the  personal 
pronoun  ‖you‖.  The  translator  must  decide  whether  the  formal  or  informal  ―you‖  is  more  appropriate,  a 
decision which is not always clear. Cultural issues may arise from differences between cultural references, 
such  as  names  of  food,  festivals  and  cultural  connotations,  in  general.  The  translator  will  use  language 
localization to correctly adapt the translation to the culture.                                                                                      
          During  translating  the  translator  faces  with  the  challenges.  In  order  to  overcome  to  these 
challenges  the  translator  should  investigate  the  subject  sufficiently  and  find  the  equivalence  of  those 
expressions in source language.                                                                                                                     
                       
 
TƏRCÜMƏ NƏZƏRĠYYƏSĠ VƏ ONUN PROBLEMLƏRĠ 
Bünyatova A.B. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Dil haqqında elmin tətbiqi sahəsində daxil olan tərcüməşünaslıq elminin tarixi qədimdir. Bu sahənin 
tarixinin  qədimliyi  onun  praktikliyi  ilə  sıx  bağlıdır.  Lakin  o  zamanlar  dil  öyrənmək  məqsədyönlü  şəkildə, 
elmi metodlarla deyil, insanların düşdüyü dil mühitinin təsirindən baş verirdi. Sonralar ―xarici dil‖ dedikdə 
Latın dilinin öyrənilməsi nəzərdə tutulurdu və onun öyrənilməsinə tətbiq edilən metodlar, üsullar, eləcə də 
latın dilinin öyrənilməsi zamanı qarşıya çıxan problemlər digər dillərə də aid edilirdi. Lakin müasir dövrdə 
hər  bir  dilin  öyrənilməsinə  tətbiq  edilən  metodlar  bir-birindən  fərqlənir.  Tərcüməşünaslıq  şöbəsi  nitq 
fəaliyyətinin bir növü olan tərcümə haqqında elmdir. Bu şöbəni bəzən ―translatalogiya‖, bəzən isə ―tərcümə 
nəzəriyyəsi‖  də  adlandırırlar.  Linqvistik  tərcüməşünaslığın  mövzusunu  tərcümə  fəaliyyəti  məsələləri, 
tərcümə  prosesinin  ümumi  qanunauyğunluqlarını  işıqlandırmaq  problemləri  təşkil  edir.  Müxtəlif  forma  və 
məzmunda  olan  materialların  tərcüməsi  ilə  əlaqədar  tərcümənin  iki  böyük  növü  meydana  çıxmışdır. 
Bunlardan  biri  bədii  tərcümədir.  Bədii  tərcümənin  yəni  (bədii  ədəbiyyatın  tərcüməsinin)  öz  məzmunu  və 
tədqiqat metodları vardır. Tərcüməşünaslığın digər növü informativ tərcümədir. İnformativ tərcümə dedikdə, 
buraya  elmi,  rəsmi,  ictimai  publisistik,  kargüzarlıq  və  sair  materiallarının  tərcüməsi  daxil  edilir.  Tərcümə 
nitq fəaliyyətinin xüsusi bir növüdür. Bir dildən başqa dilə tərcümə zamanı başqa dildə yeni mətn yaranır. Bu 
mətnin  orijinala  tam  uyğun  gəlməsi  üçün  tərcümənin  dəqiqliyi  tələb  olunur.  Bu  dəqiqlik  dil  ünsürlərinin 
bütün  incəliyi,  variantları  və  çalarları  ilə  tərcümə  olunması,  dil  normalarının  təhrif  olunmasına  yol 
verilməməsini tələb edir.  
Çox zaman yuxarıdakı normalara tam şəkildə olmasa da, qismən əməl olunur. Lakin bəzi hallarda elə 
söz  və  ifadə  quruluşları  ilə  rastlaşırıq  ki,  onları  hərfi  tərcümə  etməklə  düzgün  məna  çalarları  alınmır. 
Tərcümə zamanı rast gəlinən bu tip problemlərdən biri də atalar sözlərinin, frazeloji birləşmələrin dilimizə 
məna dəqiqliyi ilə tərcüməsidir. Məsələn: ―Mrs Smith is very blue stocking woman.‖- cümləsinin tərcüməsi 
ilk  baxışda  çox  sadə  görünür.  Blue-stocking  sözünün  tərəflərinin  ayrı-ayrılıqda  tərcüməsi  mavi  corab 
deməkdir. Lakin həm qrammatik, həm də semantik cəhətdən doğru səslənmir. Deməli, blue stocking sözünün 
düzgün tərcüməsini birləşmə şəklində axtarmalıyıq. Və bu zaman bu sözün  ―ziyalı‖ mənasına rast gəlirik. 
Deməli cümlənin düzgün tərcüməsi: - ―Xanım Smit çox ziyalı qadındır.‖- kimidir. Bəzən isə elə bir cümləyə 
rast gəlirik ki, cümlənin tərkibindəki bütün sözləri bilirik, lakin tərcümədə çətinlik çəkirik. Məsələn: Better 
be  late,  driver,  Than  the  late  driver.  Bu  cümlənin  düzgün  tərcümə  olunması  üçün  ilk  əvvəl  o  düzgün 
intonasiya  ilə  oxunmalıdır.  Yəni  birinci  cümlədəki  driver  (sürücü)  sözü  xitabdır  və  onu  qısa  fasilə  edərək 
oxumalıyıq  və  cümlədəki  sözlərin  digər  mənalarına  da  baxmalıyıq.  Həm  də  ikinci  cümlədə  işlənən  late 
sözünü  sifət  kimi  axtarmalıyıq  və  nəticədə  ―late‖  sözünün  ―mərhum‖  mənasına  rast  gəlirik.  Yəni düzgün 
tərcümə belədir. Better be late, driver, Than the late driver. Gecikən sürücü olmaq, mərhum sürücü olmaqdan 
yaxşıdır.  
Tərcümə  zamanı  rast  gəlinən  çətinliklər  sırasına  vurğu  ilə  dəyişən  sözləri  də  əlavə  edə  bilərik. 
Məsələn, present ['preznt]; present [pri'zent]. Hər iki halda, yəni həm isim kimi, həm də feil kimi bu sözün 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
278 
 
 
bir çox mənası var. Birinci hala misal olaraq: The present owner of the house (Evin indiki sahibi) İkinci halda 
isə:  The  local  government  will  present  the  prizes  at  the  end  of  the  ceremony.  (Mərasimin  sonunda  yerli 
hökumət  mükafatları  veriləcək.)  cümlələrini  göstərə  bilərik.  Eyni  cür  səslənən  söz  birləşmələri  də  bəzən 
nitqdə anlaşılmazlığa səbəb olur. Məsələn: My train is coming.(Mənim qatarım gəlir). Look at the clouds it 
might rain.(Buludlara bax, yağış yağa bilər). Bu cümlələrdəki my train və might rain ifadələri bir-birinə çox 
oxşayır. Lakin tələffüz zamanı biz fasilə etmiş olsaq, onları bir-birindən asanlıqla fərqləndirə bilərik.  
Çoxmənalı sözlər dedikdə sözün əsas mənası və onunla bağlı yaranan əlavə mənalı sözlər başa düşülür. 
Belə sözlərdə az və ya çox dərəcədə əsas məna ilə bağlılıq olur. Lakin tərcümə zamanı sözün bir mənasının 
əvəzinə digərinin işlənməsi düzgün deyildir. Məsələn, gift sözünün bir neçə mənası var: Mother had never 
got such a gift – Ana heç vaxt belə hədiyyə almayıb. She had a gift of lying – Onun yalan danışmaq istedadı 
var idi. Omonim sözlərdə əsas və ya törəmə məna olmur. Belə sözlərə tez-tez rast gəlirik. Və onların bütün 
mənalarını  bilməmək  səhv  tərcüməyə  səbəb  olur.  Lakin  onların  hansı  mənada  işləndiyini  cümlədən,  daha 
doğrusu,  kontektsdən  müəyyənləşdirmək  olar.  Məsələn:  In  the  thick  forest  I  saw  a  bird  on  the  top  of  the 
palm. (Qalın meşədə palma ağacının üstündə quş gördüm). There is fifteen pens in his palm.(Onun ovucunda 
15 pens var). 
Ənənəvi  tərcümə  nəzəriyyəsində  dar  (narrow,  microcontext)  və  geniş  (broad,  macrocontext) 
kontekstlər  ayırd  edilir.  Dar  kontekst  dedikdə  sözün  işləndiyi  dar  linqvistik  mühit  –  söz  birləşməsi,  cümlə 
nəzərdə  tutulur.  Həmin  söz  birləşməsi,  yaxud  cümlə  sözün  hansı  mənada  işləndiyini  göstərir.  Məsələn,  ―I 
write with a fountain pen‖ cümləsini ―Mən avtomat qələmlə yazıram‖, ―I write with a ball pen‖ cümləsini 
―Mən diyircəkli qələmlə yazıram‖ kimi tərcümə edirik. Burdakı write feili pen sözünün qələm mənasında, 
fountain və ball sözləri pen ilə işləndiklərindən avtomat və diyircəkli kimi tərcümə olunur, yəni to write feli 
pen  üçün,  pen  sözü  fountain  və  ball  sözləri  üçün  dar  dil  konteksti  yaratmışdır. Halbuki  fountain,  ball,  pen 
sözlərinin üçü də çoxmənalıdır. Bu cür kontekst tekstual çərçivə (textual frame) də adlana bilər. Dar kontekst 
öz  növbəsində  sintaktik  və  leksik  kontekstlərə  ayılır.  Sintaktik  kontekst  dedikdə  müəyyən  bir  sözün, 
sözbirləşməsi,  yaxud  budaq  cümlənin  işləndiyi  sintaktik  struktur  başa  düşülür.  Leksik  kontekst  dedikdə 
müəyyən  dil  vahidini  (leksik  vahidi)  əhatə  edən  konkret  leksik  vahidlər,  sözlər,  idiomlar  başa  düşülür. 
Leksik-semantik  kontekst  bəzən  tərcümədə  çoxmənalılıq  problemini  həll  etməyə,  ekvivalenti  seçməyə 
kifayət  etmir.  Məsələn:  ingilis  dilindəki  to  burn  feili  Azərbaycan  dilinə  həm  yanmaq,  həm  də  yandırmaq 
kimi  tərcümə  olunur,  onun  hansı  mənada  işlənməsi  tamamilə  kontekstdən  asılıdır.  Əgər  bu  söz  təsirli  feil 
(transitive  verb)  kimi  işlənirsə,  yandırmaq  mənasında,  təsirsiz  (intransitive  verb)  fel  kimi  işlənirsə,  onda 
yanmaq kimi tərcümə olunur. Məsələn: He burned his hand. – O, əlini yandırdı. The building was burning. – 
Ev yanırdı.  
Tərcümə  nəzəriyyəsində  geniş  (broad,  macrocontext)  kontekst  isə  cümlənin  hüdudlarından  kənara 
çıxır və tekstual (textual) səciyyə daşıyır, çoxmənalı sözün mənası cümlədə yox, mətndaxilində dəqiqləşir. 
Geniş  kontekstin  hüdudlarını  müəyyən  etmək  mümkün  deyil,  belə  kontekst  bir  neçə  cümlədən,  abzasdan, 
yaxud bütöv bir mətndən (hekayə, roman) ibarət ola bilər. 
Dediyimiz  kimi,  kontekst  tərcümədə  çoxmənalılığın  aradan  qaldırılması  üçün  böyük  əhəmiyyətə 
malikdir,  çünki  o,  tərcüməçiyə  çoxmənalı  sözün  çoxlu  mənalarından  birini  seçməyə  imkan  verir.  Yadda 
saxlamaq lazımdır ki, tərcümənin  məqsədi ayrıca götürülmüş sözləri deyil, bütün mətni tərcümə etməkdir, 
ona görə də geniş kontekstin tərcümə prosesində əhəmiyyəti böyükdür. Elə hallar da olur ki, hətta müəyyən 
qədər geniş kontekst belə çoxmənalı sözün mənasını dəqiqləşdirməyə imkan vermir. Bunun üçün mütərcim 
dil kontekstindən kənara çıxaraq ekstralinqvistik situasiyaya müraciət edir. Buna görə çox vaxt ―tərcüməçi 
nəyi  bilməlidir?‖  sualına  cavab  verənlər  deyir  ki,  məxəz  və  hədəf  dillərdən  başqa,  o,  ökənin  tarixini, 
mədəniyyətini,  coğrafiyasını,  siyasi  quruluşunu,  adət-ənənələrini,  tərcümə  etdiyi  mövzunu  bilməlidir. 
Görkəmli  professor,  tərcüməçi-nəzəriyyəçi  Q.Bayramovun  da  dediyi  kimi:  ―Bəzən  gənclərin  əsərlərini 
tərcüməyə gətirəndə görürəm məzmunu, mövzusu lokal, bunu ingilislər anlamayacaq. Tərcümə edirik, amma 
xaricilər  tərəfdən  nail  olmaq  istədikləri  o  münasibət  olmayacaq,  çünki  lokal  mövzulardır.  Məsələn, 
―Qaynana‖ əsərini ingilislər anlamaz. İngilislərin çox vaxt heç xəbəri olmur ki, oğlu, qızı nə vaxt evləndi, 
onlarda o problem yoxdur.‖ 
 
 
 
 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
279 
 
 
 
NĠTQĠN FORMALAġMASINDA MÜƏLLĠMLƏRĠN ROLU 
Cəfərli R.H. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Məlum  olduğu  kimi,  dövlətimizin  Ana  dilinin  inkişafına  yönəldilən  bütün  səyləri,  dilimizə  verilən 
yüksək qiymət və tələblər hər bir sahədə hiss olunur. Azərbaycan dilinin bugünkü tədrisi nəinki Azərbaycan 
bölmələrində, eləcə də təlim dili rus dilində olan bölmələrdə də seçilir. Məhz rus bölmələrində təhsil alan 
şagirdlərin XI sinfin sonunda Azərbaycan dili fənnindən verdikləri imtahan qarşısındakı məsuliyyət onların 
bu dərsə olan münasibətinin köklü dəyişməsinə səbəb olmuşdur. 
 Azərbaycan  dili  fonetik,  leksik  və  qrammatik  quruluşuna  görə  dünyanın  inkişaf  etmiş  və  zəngin 
dillərindən biri sayılır. Bu dil özünəməxsus musiqili ahəngi, səlisliyi və axıcılığı ilə diqqəti cəlb edir. Çox-
çox qədim zamanlarda dilimizdə şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri, sonralar isə yazılı ədəbiyyat yaranmışdır. 
İstər şifahi, istərsə də yazılı ədəbiyyatımız xalqımızın gözəl və zəngin nitq mədəniyyətinin olduğunu sübut 
edir. Nitq mədəniyyəti ümumi mənəvi mədəniyyətin tərkib hissələrindən biridir.  
Xalqımızın müstəqillik və suverenlik əldə etdiyi indiki dövrdə hərtərəfli inkişaf etmiş şəxslərin tərbiyə 
olunması  tələbi  dil  mədəniyyətini  də  vacib  məsələ  kimi  qarşıya  qoyur.  Azərbaycan  dili  hazırda  sözün  əsl 
mənasında  dövlətimizin  rəsmi  dilidir,  geniş  və  şəriksiz  ictimai  ünsiyyət  vasitəsidir.  Belə  bir  şəraitdə 
kütlələrlə daima təmasda olan natiqlərin, xüsusən, müəllimlərin üzərinə böyük vəzifələr düşür. Onlar əməli 
fəaliyyətində  dildən  yüksək  səviyyədə  istifadə  etmək  bacarıq  və  vərdişlərinə  yiyələnməklə,  bu  keyfiyyəti 
gələcəyin qurucularına – gənclərə də aşılamalıdırlar. Bugünkü natiq dərin biliyə, hərtərəfli məlumata sahib 
olmaqla  yanaşı,  rəvan,  aydın  və  cəlbedici,  səfərbəredici  bir  dillə  danışmağı  da  bacarmalıdır.  Xalqın  geniş 
əksəriyyətinin savadlı olduğu, yeni təfəkkür tərzinin formalaşdığı müasir dövrdə gözəl danışıq qabiliyyətinə 
yiyələnməyi zaman özü tələb edir, bu iş inkişafımızın ümumi ahəngi ilə bağlı olaraq, indi daha böyük maraq 
doğurur. Cəmiyyət üzvlərini bir-birinə bağlayan həyat tərzi, şüur, düşüncə, mənəvi yaxınlaşma, dostlaşma, 
mehribanlıq  və  s.  kimi  yüksək  milli  keyfiyyətlər  məhz  indi  nitqimizin  düzgünlüyü  və  gözəlliyi  qeydinə 
qalmağı həmişəkindən daha kəskin şəkildə qarşıya qoyur. 
 ―Hər  bir  xalqın  milliliyini,  mənəvi  dəyərlərini  yaşadan,  inkişaf  etdirən  onun  dilidir‖  deyən  ulu 
öndərimiz  Heydər  Əliyev  zəmanənin  görkəmli  natiqlərindən  olmuşdur.  Ulu  öndərimiz  Azərbaycan  dili  ilə 
bağlı söhbətlərində nitq mədəniyyəti məsələlərinə xüsusi diqqət yetirirdi. 
Hal-hazırda ali məktəblərin çoxunda ―Nitq mədəniyyətinin əsasları‖ adlı fənn tədris olunur. Bu fənnin 
tədris məqsədi tələbələrdə öz fikirlərini həm yazılı, həm də şifahi formada düzgün, aydın, məntiqi, yığcam, 
səlis, zəngin, canlı, sadə, anlaşıqlı bir şəkildə ifadə edə bilmək bacarıq və vərdişləri yaratmaqdır. Nitq və dil, 
dil və təfəkkür, nitq və nitq şəraiti, dil sisteminin normaları, üslub normaları, nitqin üslubi bütövlüyü, dilin 
leksik  vahidlərindən  yerində  və  məqsədəuyğun  istifadəetmə  bacarığı,  nitqin etik  normaları  və  s.  bu  fənnin 
predmetini  təşkil  edir.  Fənnin  tədrisi  prosesində  tələbələrə  nitq  mədəniyyəti  haqqında  məlumat  verilməli, 
mədəni nitqə yiyələnməyin daha effektli, səmərəli üsul və vasitələri şərh olunmalı, onlardan düzgün istifadə 
yolları  göstərilməlidir.  Ümumi  mədəniyyətimizin  ən  vacib  və  aparıcı  tərkib  hissələrindən  biri  olan  nitq 
mədəniyyəti  bütün  tədris  müəssisələrində  öyrədilməli,  onun  əsasları  şagird  və  tələbələrə  elmi  şəkildə 
aşılanmalıdır. 
Bu  gün  tədris  ocağı  adlandırdığımız  məktəblərdə  şagirdlərə  elə  bir  sərbəstlik  verilməlidir  ki,  onlar 
gələcəkdə  hər  hansı  bir  idarəetmə  işində  çalışanda  azadlığın  nə  demək  olduğunu  bilsin,  cəmiyyətimizin 
bütün sahələrində fəaliyət göstərmək üçün yazı və ünsiyyət bacarıqlarına sahib olsunlar. Şagirdlərdə özünə 
inam  hissi  o  zaman  formalaşır  ki,  onlar  sinfin  və  məktəbin  həyatında  baş  verən  təşkilati  işlərdə  yaxından 
iştirak edir, öyrənmə prosesində onlara sərbəstlik verilir. Artıq yeddi ildir ki, Azərbaycan dili təlimində yeni 
təlim texnologiyalarından istifadə olunur. Şagirdlərin şəxsiyyət kimi formalaşdırılması, bu məqsədlə həmin 
texnologiyalardan istifadə edilməsi yeni yanaşmalarda mühüm strateji xətt kimi nəzərdə tutulur. Müşahidələr 
onu göstərir ki, müəllimlərin yeni yanaşmalardan istifadəsi sahəsində xeyli çətinlikləri vardır. Xüsusən, dil 
öyrənmə  marağının  təmin  olunması  baxımından  səmərəli  texnologiya  kimi  pedoqoji  ünsiyyətin 
imkanlarından  danışılmasına  ehtiyac  yaranmışdır.  Əqli  və  fiziki  imkanlarından,  öyrənmə  qabiliyyətindən 
asılı olmayaraq, şagirdin eyni zamanda şəxsiyyətinə hörmətlə yanaşılması onun bilik və bacarıqlarının aşkar 
edilməsi üçün düzgün strategiyaların seçilməsi barədə söhbət açılmalıdır. 
Məlum  olduğu  kimi,  pedaqoji  ünsiyyət  müəllimin  şagirdlərlə  təlim  və  tərbiyə  prosesində  həyata 
keçirdiyi  peşə  ünsiyyətidir.  Bu  cür  ünsiyyət  hərtərəfli  inkişaf  etmiş  şəxsiyyətin  formalaşması  üçün  zəmin 
yaradılmasına  yönəlir,  kollektivdəki  sosial-psixoloji  prosesləri  idarə  etməyə  və  səmərəli  psixoloji  iqlim 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
280 
 
 
yaratmağa  imkan  verir.  Pedaqoji  ünsiyyətin  yerinə  yetirdiyi  vəzifələrə  uyğun  olaraq  aşağıdakı  növlərini 
ayırmaq mümkündür: informasiya mübadiləsi, başqa adamların davranışını tənzim etmək, şəxsiyyətlərarası 
anlama.  Pedaqoji  ünsiyyətin  hansı  növündən  istifadə  edilməsindən  asılı  olmayaraq  müəllimin  şagird 
kollektivi  ilə  məhsuldar  ünsiyyət  prosesi  təşkil  olunmadan  pedaqoji  fəaliyyətin  didaktik  və  tərbiyəvi 
vəzifələrini istənilən səviyyədə həyata keçirmək mümkün deyildir.  
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  pedaqoji  ünsiyyətin  səmərəliliyi  onun  motivlərindən  də  asılıdır.  Belə  ki, 
motivin  düzgünlüyü  və  dərk  edilmiş  xarakter  daşıması  pedaqoji  ünsiyyətin  gedişini  şərtləndirir.  Müəyyən 
normaların gözlənilməsi bir növ pedaqoji ünsiyyətin səmərəliliyini itirir və ünsiyyət istənilən nəticəni vermir. 
Müəllimin  kommunikativ  fəaliyyətinin  öyrənilməsi  göstərir  ki,  pedaqoji  ünsiyyətin  xarakteri  və  məzmunu 
müxtəlif  amillərlə  şərtlənir  ki,  bunlardan  müəllimin  fərdi  ünsiyyət  üslubu,  mövqeyini  xüsusi  qeyd  etmək 
lazımdır. Bunlar bir növ ünsiyyətin vasitəsi rolunu oynayırlar. Müəllimlərin hamısında ünsiyyət üslubu eyni 
olmur. Konkret bir şəxsiyyət kimi hər bir müəllimdə ünsiyyətin təşkili priyom  və metodları nisbətən sabit 
şəkildə cəmlənir.  
Nitq  mədəniyyəti  təkcə  nəzəri  fənn  deyildir,  bu,  dil  siyasətidir,  dil  normalarının  təbliğidir.  Bu  işdə 
linqvistlərlə birlikdə müəllimlər, yazıçılar, digər sahələrdə çalışan ziyalılar əhəmiyyətli rol oynamalıdırlar. 
 
 
TYPES OF ĠNTERFERENCE:  PHONETĠC LEXĠCAL AND GRAMMATĠCAL 
Cafarova K.H. 
Azerbaijan University of Languages 
 
In  the  modern  didactics  of  foreign  language  teaching  interference  is  considered  to  be  a  particular 
methodological principle. It predetermines some of the approaches and means of education. The theoretical 
grounding  for  interference  is  explained  through  the  theory  of  contacts  and  the  theory  of  bilingualism. 
Bilingualism means having command of more than one language: native and foreign. The two differ in the 
degree  of  command.  Communication  between  the  two  language  systems  is  the  reason  for  the  interference 
which is the object of psycholinguistics and linguistics research. From the point of view of psycholinguistics, 
it is a negative transfer of language habits and skills from the mother tongue or from a foreign language to 
another  foreign  language.  From  a  linguistic  point  of  view,  interference  is  an  interaction  or  a  change  in 
linguistic structures and structural elements. It appears to be a deviation from linguistic norms in the spoken 
and written language. 
Bilingualism  differs  in  character.  In  correlative  bilingualism  both  language  systems  exist  together  in 
the individual‘s mind and are independent of one another. When the individual has good command of the 
two  languages  there is no interference.  In  the  case  of  subordinate  bilingualism,  the second  language  is not 
mastered  to  the  degree  the  first  language  is.  Here,  mother  tongue  dominates  and  influences  the  second 
language  leading  to  interference.  According  to  the  matter  involved  there  are  two  types  of  interference  - 
interlanguage and intralanguage, and two type according to form - implicit and explicit. In teaching English 
as  a  second  language  to    students,  the  most  common  mistakes  occur  in  interlanguage  interference.  In  this 
case  mistakes  appear  because  of  the  negative  transfer  of  habits  from  the  native  language  to  the  second 
language, in this instance English. Intralanguage interference occurs when learners make mistakes under the 
influence of the already acquired language knowledge and established habits in the foreign language.  
Interference  is  explicit  in  cases  when  learners  make  mistakes  in  oral  and  written  foreign  language 
expression  transferring  language  habits  from  the  native  to  the  foreign  language  and  thus  they  ignore  the 
norms of foreign speech. With implicit interference learners do not make mistakes because they avoid using 
grammatical and lexical difficulty constructing phrases without it. In this way there are no mistakes but the 
speech becomes simpler and poorer and it loses its  expressive and idiomatic aspect. The object of implicit 
interference  are  lexical  notions  and  grammatical  forms  which  do  not  have  an  equivalent  in  the  native 
language. 
There is interference on different language levels: phonetic, lexical and grammatical. The extent of its 
presence  is  due  to  the  degree  of  language  distinctions,  in  other  words  -  to  their  typological  proximity  or 
distinction.    For  instance,  language  interference  on  the  phonetic,  lexical  or  grammatical  level  occurs  more 
often in teaching English  to Azerbaijani students than on the level of writing because the writing symbols 
are completely different. Whereas with learners studying English as a second foreign language, interference 
on the writing level occurs under the influence of the first foreign language.   That is why learners write in 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
281 
 
 
English  ―developement‖  instead  of  ―development‖;  ―exercice‖  instead  of  ―exercise‖;  ―environnement‖ 
instead of ―environment‖; ―envelope‖ instead of ―envelop‖ etc.  
Phonetic  interference  affects  the  improper  pronunciation  of  phonetic  sounds  in  the  second  language 
caused by the existence of different phonetic structures from the point of view of the mother tongue or the 
first foreign language. Thus, for instance ―just‖[ d
ʒ ʌ st] will be pronounced ―[just]‖,  lock [lok] – [losk],  
merge [m
ɜ ;rdʒ ] – [merqe], public [pʌ blɪ k] – [publik].  
Typical examples of lexical interference are: the wrong use of words, narrowing or expansion of the 
word  meaning,  formation  of  non-existing  lexical  items  using  foreign  suffixes.  It  is  often  said:―Give  me  a 
peace of paper‖ instead of ―Give me a piece of paper‖, ―My sun is steel a pupil‖ – ―My son is still a pupil‖, 
―He is a very accurate person‖ – ―He is a very neat person‖. 
   Grammatical interference concerns changes in the structure and the structural elements in the foreign 
language.  It  is  caused  by  semantic  and  formal  resemblances  and  distinctions  between  the  native  and  the 
foreign language system: ―Who will be able to meet tomorrow the delegation at the station?‖. The students 
do not use the direct object after the verb, but after the adverbial modifier of time which is set at the end or at 
the beginning of the sentence. The right version is the following: ―Who will be able to meet the delegation at 
the station tomorrow?‖  
The mother tongue has established the learners‘ language world and has acquainted students with the 
problems of language phenomena and therefore it is the mother tongue which will enable them to acquire a 
new language world. That is why teachers should know the systems of both languages very well.