O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Kurs ishining maqsadi – Mеn o`z kurs ishimda mashinasozlik chizmalari 
haqida umumiy tushuncha bеrishni va o'qish hamda bajarish mavzusini 
o`rganishni o`z oldimga maqsad qilib qo`yganman. 
Kurs ishining vazifasi: 
– Mashinasozlik chizmalarini o'qish va bajarish haqidagi bilimimni 
rivojlantirish. 
Kurs ishi tuzilishi: kirish, ikki bob, 32 bet, xulosa foydalanilgan adabiyotlar 
ro`yxatidan iborat 

---

I-BOB. Mashinasozlik chizmachiligi bo'yicha dastlabki ma'lumotlar
1.1. Ishlab chiqarish buyumlari va konstruktorlik hujjatlari
Buyumlar va ularning turlari. M ashinasozlik sanoatida barcha
buyumlar GOST 2.101-68ga m uvofiq ikki guruhga - asosiy ishlab
chiqarish buyumlari vayordamchi islab chiqarish buyumlariga bo‘linadi.
Asosiy ishlab chiqarish buyumlariga xalq xo‘jaligiga yetkazib
berish uchun m o‘ljallangan buyumlar kiradi. M asalan, zavod traktor
va seyalkalar ishlab chiqarsa, bu buyumlar zavod uchun asosiy ishlab
chiqarish buyumlari hisoblanadi.
Yordamchi ishlab chiqarish buyumlariga asosiy ishlab chiqarish
buyumlari ishlab chiqarishda faqat korxona ehtiyoji uchun ishlab
chiqariladigan buyumlar kiradi. Masalan, traktor seyalka tayyorlash uchun
turli moslamalar, shtamp, qirqish asboblari, о ‘Ichash asboblari.
Buyumlar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Detal - bir xil nomli material va markadan yig‘ish operatsiyalaridan
foydalanmasdan tayyorlangan buyum: Masalan, val, porshen, shatun, bolt,
gayka. Detallaming m a’lum maqsad uchun belgilangan qismlari detal
elementlari deyiladi: faska, arlkga, rezba, shlitsa.
2. Yig'ma birikmalar - tarkibiy qismlari yig‘ish operatsiyalari bilan
biriktirilgan buyumlardir. Masalan, avtomobil, stanok, kran, ventil, traktor.
Yig‘ma birliklarga quyidagi buyumlami kiritish mumkin:
a) korxonada yig'ish uchun tarkibiy qismlarda ajratib upakovka
qilingan buyumlar: ekskovator, po 'lat konstmksiyali ко ‘priklar, minorali
kranlar;
b) boshqa yig ‘та birlikka о ‘rnatiladigan umumiy vazifani bajaruvchi
detallar to ‘plamidan iborat bo ‘Igan buyumlar: avtomobillarning elektr
jihozlari, yonilg ‘i bilan ta ’minlash sistemasi.

---

 3. Kompleks - ikki va undan ortiq maxsuslashtirilgan buyumlar
tayyorlovchi korxonada yig‘ilmagan, ammo o‘zaro bir-biriga bog‘liq vazifalarni
bajarishi ko‘zda tutilgan buyum. M asalan, parm alash
ustanovkalari, paxta terish mashinalari.
4. Komplekt - umumiy vazifaga ega bo‘lgan yig‘ish operatsiyalari
bilan biriktirilmagan buyumlar. Masalan, о ‘Ichash apparatlari kompleksi,
ehtiyoj qismlar kompleksi.
Konstruktorlik hujjatlarining turlari. Konstruktorlik hujjatlariga
grafikaviy va matnli hujjatlar kiradi.
Bu hujjatlar orqali detal tuzilishini, ta’mirlanishini, ishlatilishini bilish
mumkin. Quyida ba’zi konstruktorlik hujjatlari keltirilgan.
1. Detal chizmasi - detal tasvirini va uni tayyorlash uchun zarur
bo‘lgan m a’lumotlami o‘z ichiga oladi.
2. Yig'ish chizmasi - buyumning tasviri hamda uni tayyorlash, yig‘ish
va nazorat qilish uchun zarur bo‘lgan m a’lumotlami o‘z ichiga oladi.
3. Umumiy ко ‘rinish c/»'zma.«-buyumning asosiytarkibiyqismlarining
o‘zaro bog‘lanishini va buyumning ishlash prinsipini aniqlovchi hujjat.
4. Nazorat chizma - buyumning geometrik shakli va tarkibiy qismlarini
aniqlovchi hujjat.
J. Gabarit chizma - buyumning soddalashtirilgan tasviri va uning
gabarit, o‘matish va biriktirish o‘lchamlari keltirilgan hujjat.
6. M ontaj chizma - buyum ni o ‘rnatish uchun kerak b o ‘lgan
m a’lumotlami o‘z ichiga oladi.
7. Sxema —buyumni yoki uning qismlari va ulaming o‘zaro bog‘lanishi
shartli tasvirlar, belgilar bilan ko'rsatilgan hujjat.
8. Spetsifikatsiya - yig‘ma birlik, komplekt va komplekslaming
tarkibini aniqlovchi hujjat.
Konstruktorlik hujjatlari bajarish usuliga ko‘ra quyidagi turlarga
bo‘linadi.
1. Originallar - yastalgan materialda bajarilgan hujjat bo‘lib, ular asl
nusxa tayyorlash uchun mo‘ljallanadi.
2. Asl nusxalar - ko‘plab nusxa ko‘chirish imkonini bajaradigan
materialda tayyorlangan bo‘lib, m as’ul shaxslaming asl imzolari bilan
rasmiylashtirilgan hujjatdir.

---

3. Dublikatlar —asl nusxalardan olingan bo‘lib, asl nusxalami qayta
tiklash va nusxa ko‘chirish imkoniyatini beradigan hujjat.
4. Nusxalar —asl nusxa yoki dublikat bilan bir xillikni saqlab qolgan
bo‘lib, buyumni loyihalashda, ishlab chiqarishda, ta’mirlashda foydalanish
uchun mo‘ljallangan.

---