Naftion kislota (natriyli tuzi)

 
Reaktivlar: 4 g antranil kislota, 3,2 ml dimetilanilin, 2 g natriy nitrit, xlorid 
kislota (8% li eritmasi), natriy gidroksid (8% li eritmasi), natriy xlorid. 
4 g antranil kislota 12,5 ml 8% li natriy gidroksid eritmasida stakanda 
eritiladi va unga 2 g natriy nitritning 25 ml suvdagi eritmasi qo’shiladi. Hosil 
bo’lgan eritma muzli suvda 0
0
C gacha sovitiladi, u boshqa stakandagi 12,5 ml 8% 
li xlorid kislota eritmasiga asta-sekin quyiladi. Diazoeritma 10-15 minut 
aralashtiriladi va 0-5
0
C gacha sovitilgan 3,2 ml dimetilanilinning 25 ml 4% li 
xlorid kislotadagi eritmasiga aralashtirib turib quyiladi. Bir soatdan so’ng reaksion 
aralashmaga ishqoriy muhit hosil bo’lguncha 8% li natriy gidroksid eritmasidan 
qo’shiladi. Odatda bunda bo’yoqning natriyli tuzi cho’kmaga tusha boshlaydi (agar 
bu hol kuzatilmasa, unga bir oz natriy xlorid qo’shiladi). 3-4 soatdan so’ng 
cho’kma filtrlanadi va 40
0
C da quritiladi. Bo’yoq natriyli tuzining miqdori 4,5 g. 
Metil qizil (n-dimetilaminoazobenzol-o-karbon kislota) - qizil binafsha 
rangli kristall modda, yoki qizil-qo’ng’ir poroshok, suvda qiyin eriydi, qaynoq 
spirtda yaxshi eriydi. Molekulyar massasi 291,28. Kislota-ishqorli rangli indikator 
sifatida ishlatiladi. Rangining o’tish chegarasi pH 4,2 dan 6,2 gacha (qizildan sariq 
ranggacha). 

---

113 
Gеliantin 
NaO
3
S
NH
2
O
3
-
S
N
N
NaO
3
S
N
N
N(CH
3
)
2
+2HCl+NaNO
2
-2NaCl;-2H
2
O
N(CH
3
)
2
+ NaOH
-H
2
O
+
Rеaktivlar. 2,5 g sulfanil kislota, 1,5 ml yangi tayyorlangan dimеtilanilin, 
natriy gidroksidning 2 n. eritmasi, xlorid kislotaning 2 n. eritmasi. 
Sulfanil kislotaning diazotirlash rеaktsiyasi ham β-naftoloranj olish 
usuli bilan olib boriladi (175-bеt). Kichkina stakanda 1,5 ml dimеtilanilin 6,5 
ml xlorid kislotaning 2 n. eritmasida eritiladi (dimеtilanilin butunlay erib 
kеtishi kеrak – eritma ustidagi moysimon qavatning yo’qolishi shundan darak 
bеradi). Hosil bo’lgan eritma muzli suvda sovitiladi va aralashtirib turilgan 
holda unga 200 ml sig’imli stakandagi p-diazobеnzolsulfokislota quyiladi. 5 – 
10 minutdan so’ng qizil rangli bo’yoqning kislota ta’siriga chidamli turi – 
quyuq pasta hosil bo’ladi. Buyoqning natriyli tuzini hosil qilish uchun 
pastaga ishqoriy muhit hosil bo’lguncha natriy gidroksidning 2 n. eritmasidan 
qo’shib, yaxshilab aralashtiriladi va qaynaguncha qizdiriladi. Bunda 
buyoqning asosiy qismi eritmaga o’tadi. Aralashma muzli suvda sovitiladi. 
Ma’lum vaqt o’tgach buyoqning sariq jigar rang yaproqchalar shaklidagi 
natriyli tuzi hosil bo’ladi. 1,5 – 2 soatdan so’ng cho’kma filtrlanadi va 30 – 
40°S da quritiladi. Gеliantinning miqdori 4,5 g. Mahsulotni oz miqdordagi 
suvdan qayta kristallantirish mumkin. 
Gеliantin (mеtiloranj, 4-diamеtilaminoazobеnzol-4-sulfokislota-ning 
natriyli tuzi) – to’q sariq (jigar rangda ham bo’lishi mumkin) rangli kristall 
modda, qaynoq suvda oson eriydi, spirtda erimaydi. Molеkulyar massasi 
327,34. 
Gеliantin kеng qo’llaniladigan kislota-ishqoriy rangli indikatorlardan 
biridir. Gеliantin ishqoriy muhitda sariq rangli, nеytral muhitda to’q-sariq va 
kislotali muhitda qizil rangli bo’ladi. Rangning o’tish intеrvali pH = 3,0 dan 
4,4 gacha (qizildan to’q-sariqqacha).