Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бухоро давлат университети

Adsorbent xili 
S
sol
, 
m
2
/g 
Dispersligi va 
strukturasi 
Vakillari 
Nog`ovak 
1-10 
Dag`al 
dispers 
mikrog`ovak struktura 
Oksidlar, tuzlar 
Adsorbentlar 
100 
Yuqori 
dispers 
mikrog`ovak struktura 
Grafitlangan qurum, oq qurum, 
aerosil
*
G`ovak 
adsorbentlar 
100-1000 
Korpuskulyar, po`rsildoq 
va kristallik strukturalar 
Silikagel, alyumogel, aktivlangan 
ko`mir, g`ovak shixta, seolitlar 
*
Aerosil – SiCl
4
va SiF
4
ning suv bug`i ishtirokida gidrolizlanishi natijasida hosil bo`lgan 
kukun modda. 
G`ovak adsorbentlarning eng muhimlari aktivlangan ko`mir va silikagellardir. Ko`mirda 
yutish qobiliyati borligi XVIII asrdayoq ma`lum bo`lgan. Lekin 1915 yilda H.A. Zelinskiy aktiv 
ko`mir hosil qilish usulini taklif qildi va uni E.L. Kumant bilan hamkorlikda rezina niqobli 
universal protivogaz uchun ishlatdi. Ko`mirni aktivlash usullaridan biri pista ko`mirga o`ta 
qizigan suv bug`i berishdan iborat, suv bug`i yog`ochning quruq haqdalishi vaqtida hosil bo`lgan 
ko`mir g`ovaklarini to`ldirib qo`ygan chirik moddalarni yuvub yuborib, ko`mirni tozalaydi.
Aktiv ko`mir gidrofob adsorbent bo`lib, suv bug`ini yomon, uglevodorodlarni yaxshi 
adsorbilaydi.
Suv bug`ini yuttirish uchun silikat kislotani suvsizlantirish natijasida hosil bo`ladigan 
gidrofil adsorbent – silikagel ishlatiladi. Sanoatda turli markali silikagellar ushlab chiqariladi.

---

Kichik konsentratsiyadagi gaz qattiq adsorbentga yutilganda gaz molekulalari 
adsorbentning faqat aktiv markazlariga adsorblanib, monomolekulyar qavat hosil qiladi. 
Temperaturaning ortishi va bosimning pasayishi yutilgan gazni desorbsiyaga uchratadi. 
Shu sababli moddalarni havo muhitidan ajratib olishda, gaz va bug`larni tozalashda adsorbtsion –
desorbsion metodlar sanoat miqyosida qo`llaniladi. 
Qattiq adsorbent sirtiga eritmadagi modda adsorbilanganida, albatta, erigan modda bilan 
erituvchi modda ham yutiladi. Shunga ko`ra eritmada bo`ladigan adsorbsiya ―raqobatli‖ 
xarakterga ega; erituvchi bilan eruvchi adsorbent sirtini band etishga intiladi. Eritmadan 
elektrolitlar ham, noelektrolitlar ham adsorbilanishi mumkin. Shunga ko`ra adsorbsiya 
monomolekulyar adsorbsiya va ionli adsorbsiya deyiladigan 2 sinfga bo`linadi. Ko`pincha 
moddalar adsorbentga tanlab yutiladi. Desorbsiyani amalga oshirishda adsorbent sirtini suyuqlik 
bilan yuvishda foydalaniladi va bu jarayon elyutsiya, yuvish uchun ishlatilgan suyuqlik esa 
elyuent deb ataladi.
Ionli kolloid zarrachalar sirtida ayniqsa yaxshi adsorblanadi, shu sababli, kolloidlarda 
elektr zaryadining miqdori va ishorasi shu ionlarning borligiga bog`liq. 
Qattiq jismga birinchi navbatda shu jismning kristallik panjarasi tarkibida bo`lgan ionlar 
adsorblanadi. 
Ba`zan adsorbent o`z tarkibidagi ionlardan birini elektrolit ionlariga almashtiradi. Bunday 
adsorbsiya almashinish adsorbsiyasi deyiladi. 
Agar elektrolit eritmasidagi anion va kation ekvivalent miqdorda adsorbilansa, 
molekulyar adsorbsiya yuzaga chiqadi. Agar tarkibida bir necha modda aralashmasi bo`lgan 
eritma qalin adsorbent ustunidan (masalan, adsorbent to`ldirilgan naydan) o`tkazilsa 
aralashmadagi har qaysi modda adsorbentning ma`lum qismlariga adsorbilanadi, natijada 
adsorbent qavatida bir necha zona hosil bo`ladi. bu hodisani M. S. Svet 1903 yilda tekshirgan. 
Uni xromatografik adsorbsion analiz deb atagan.