13-Ma’ruza: sathni o’lchash usullari va asboblari

Elektr o‘tkazuvchanlikka (aktiv qarshiligining o‘zgarishiga) 
asoslangan sath o‘lchagichlar elektr o‘tkazuvchan suyuqliklar sathni 
nazorat qilish, signalizatsiya va rostlash uchun xizmat qiladi. 
Solishtirma 
qarshiligi 
R
s
<10
6 
Om∙m 
va 
dielektrik 
o‘tkazuvchanligi 
c

>7 bo‘lgan suyuqliklar elektr o‘tkazuvchi suyuqlik 
deyiladi. 
11-rasmda 
sath 
signalizatorining 
sxemasi 
ko‘rsatilgan. 
Signalizatorning ishlash prinsipi elektrodlar 4 suyuqlik orqali ulanishi 
bilan rele chulg‘ami 3 dan tok o‘tishi va uning kontakti 5 ulanishi 
bilan signal lampasi SL yonib, yorug‘lik signali berishiga asoslanadi. 
Elektrodlar 4 ta’minlovchi transformator 2 ning ikkilamchi 
chulg‘amiga elektromagnit rele chulg‘ami 3 orqali ulangan. Suyuqlik sathi elektrodlargacha ko‘tarilib, 
ularni ulasa, suyuqliklarning o‘tkazuvchanligi tufayli signal lampasi SL yonadi, aksincha, suyuqlik 
sathi pastga tushib elektrodlarni uzsa, signal lampasi o‘chadi. 
Signalizator zanjiridagi kuchlanish o‘zgarmas tokda 24V, o‘zgaruvchan tokda esa 36 V bo‘ladi. 
Bunday signalizatorlarni qovushqoq, kristallanuvchi, qattiq cho‘kmalar hosil qiluvchi va elektrodlarga 
yopishib qoluvchi muhitlarda ishlatib bo‘lmaydi. 
YUqoridagi sath o‘lchagichlardan tashqari yana induktivli sath o‘lchash asboblari mavjud. 
Induktiv sath o‘lchagichlarning ishlash prinsipi bitta g‘altak induktivligi yoki ikki g‘altakning o‘z 
induksiyasi ularning elektr o‘tkazuvchi suyuqlikka botirilgan chuqurligiga bog‘liqligiga asoslangan. 
Ikkala g‘altak induktivligi L
1
va L
2
o‘zgartirilganda ularning o‘z induktivligi tenglamaga mos 
ravishda o‘zgaradi, 
2
1
*L
L
K
M

(19) 
bu erda, K – tarqatish oqimi bilan aniqlanadigan aloqa koeffitsienti. 
Bunday sath o‘lchagichlar yadroviy energetika qurilmalarida suyuq metall tarzidagi issiq 
eltuvchilar sathini o‘lchashda eng ko‘p tarqalgan. 
«Kvant» turidagi diskret induktiv sath o‘lchagichlar chiqarilyapti. Ular harorati 680 °C gacha 
bo‘lgan suyuqlantirilgan metall sathini o‘lchashga mo‘ljallangan.